Sözlü tarih yöntemiyle sosyal ve mekânsal dönüşümü okumak: Bursa kuruçeşme mahallesi örneği
Reading social and spatial transformation through oral history: the case of kuruçeşme neighborhood in Bursasummary
- Tez No: 961759
- Danışmanlar: DOÇ. DR. EBRU KAMACI KARAHAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Bursa Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Şehir Planlama Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 233
Özet
Mekân, gerek fiziksel ve gerekse toplumsal açıdan insan ürünüdür. Bu nedenle insana ait toplumsal, tarihsel ve kültürel izler mekânlar aracılığıyla taşınır. İnsan-mekân etkileşiminin örnekleri üzerinden, toplumsal ritüellerin fiziksel çevreyi nasıl etkilediği ve düzenlediğini görmek mümkündür. Ancak kapitalizmin etkisiyle birbirine benzeyen kentsel mekânlar yaratılmıştır. Bu kapsamda belli bir kimliğe sahip kentsel alanların taşıdığı değerlerin ortaya çıkarılması, mekânsal ve sosyal değişim sürecinin anlaşılması, değişen gündelik yaşam pratiklerinin okunması, kentsel mekânın geleceğinin inşası için önem taşımaktadır. Küreselleşme ile göç alan kentler hızla büyümekte bunun yanında kent merkezinde bulunan eski yerleşimler ve tarihi mekânlarda fiziksel, sosyal dönüşümler yaşanmaktadır. Ancak kentsel alanlarda daha çok fiziksel değişimin üzerinde durulmaktadır. Halbuki mekân barındırdığı sosyal ve tarihsel birikimi yönüyle fiziksel sınırların ötesinde, toplumun hafızasını oluşturan bir yapıdır. Bu çalışmanın amacı, kentsel mekânın toplumsal üretim sürecindeki dönüşüm dinamiklerini anlamak; bu bağlamda, eski Yahudilik olarak bilinen Kuruçeşme Mahallesi'nin mekânsal ve sosyal değişim/dönüşüm sürecini, kırılma noktalarıyla birlikte analiz ederek mahalleye dair kapsamlı bir durum değerlendirmesi yapmaktır. Bununla birlikte, sözlü tarih görüşmeleriyle, mahallenin geçmişten bugüne uzanan çok katmanlı hikâyesi de okunmaya çalışılmıştır. Bu anlama sürecinde kentsel hafızanın referansıyla, sosyal ilişkilerin değişimi, mekânın yeniden üretim süreci ve bu süreçlerin gündelik yaşam pratiklerine olan etkisi, Yahudi toplumunun bireysel ve kollektif deneyimleri ve tanıklığı üzerinden anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışma alanı olarak belirlenen Kuruçeşme Mahallesi, Bursa'nın kent merkezinde konumlanmaktadır. Bursa, küreselleşme sürecinde önemli bir konuma sahip olmuş ve küreselleşmenin etkisiyle mekânsal ve sosyal dönüşümler yaşanmıştır. Bursa'da yaşanan bu dönüşümler çalışma alanı olarak belirlenen Kuruçeşme Mahallesi'nde nasıl yansıdığı araştırma sorusudur. Kuruçeşme Mahalle'sinin dönüşüm süreciyle ilgili görünümü Yahudilikten Arap Şükrü Sokağı'na şeklinde nitelendirilmektedir. Mahalle, bir zamanlar Yahudi ve Müslüman ailelerin güven içinde yaşadığı bir ortamken, günümüzde bambaşka sosyal ve mekânsal bir görünüm kazanmıştır. Ayrıca Altıparmak Caddesi'nin güneyinde, geleneksel konut dokusuyla etrafındaki yerleşme alanlarından farklılaşmaktadır. Yahudi azınlığın zaman içinde mahalleyi terketmesi, yapıların işlevsel dönüşümüne yol açarak mahallenin yeni bir görünüm kazanmasına neden olmuştur. Ayrıca mahallede bulunan işletmeler, mahallenin Arap Şükrü Sokağı olarak tescillenmesinde etkili olmuş ve kentin çok değişik bir yüzü olarak nitelendirilmiştir. Bu kapsamda Kuruçeşme Mahallesi'ne yönelik xv sosyal ve mekânsal anlamda bir durum haritasının ortaya çıkarılması önem arz etmiştir. Çalışmanın metodolojik deseni nitel araştırma olarak belirlenmiştir. Araştırmanın temel veri kaynağı Yahudi katılımcılarla gerçekleştirilen sözlü tarih görüşmeleri olmuştur. Sözlü tarih yöntemi ile kentsel alanlardaki sosyal ve mekânsal dönüşüm, bu değişime tanıklık etmiş ve etkilenmiş kişilerin perspektifi ile ortaya çıkarılabilmektedir. Bu kapsamda sözlü tarih görüşmeleriyle, pek çok veri kaynağı arasında unutulan, göze çarpmayan ve ulaşılması zor ve önemli bir unsur olan Yahudi bireylerin anlatılarıyla, mekânsal ve sosyal dönüşümün izleri okunmaya çalışılmıştır. Kuruluş yıllarından itibaren tarihsel sürece tanıklık eden; bir zamanlar sosyal yaşamın aktif bir parçasıyken, günümüzde sayıca azalan ve büyük ölçüde unutulan Yahudi cemaatinin aktardıkları çalışmanın temel veri kaynağı olmuştur. Ayrıca sözlü tarih görüşmelerinin yanında gözlem, doküman incelemesi ve destekleyici görüşmeler ile araştırma süreci katmanlı bir yapı çerçevesinde oluşturulmuştur. Araştımanın temel veri kaynağı olan sözlü tarih görüşmeleriyle 5 Yahudi katılımcı ile yarı yapılandırılmış görüşme gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler içerik analiziyle, Maxqda 24 programı aracılığıyla kodlanmış ve kodlanan metinler beş tema kapsamında değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında oluşturulan temalar, sosyal ve kültürel etkileşim, göç ve kırılma noktaları, yeni mekânsal kurgu ve toplumsal değişimler son olarak bireysel ve kollektif bellek gibi konular etrafında şekillenmiştir. Saha gözlemeleri ve destekleyici görüşmeler kapsamında Yahudi aznılığın mahalleye yönelik güvenlik algısı, dönüşüm sürecinin daha olağan karşılanması dikkat çeken husus olmuştur Araştırma kapsamında öne çıkan en önemli tespit ise kentsel alanlarda genellikle mekânsal değişimi sosyal değişimlerin takip ettiği yönünde genel bir eğilim olmasına rağmen, Kuruçeşme Mahallesi özelinde bu sürecin tersine işlediği; yani önce sosyal bir çözülmenin yaşandığı, ardından mekânsal dönüşümün gerçekleştiğidir. Yani bir zamanlar mahallenin eski sakinleri güven içinde yaşarken özellikle 80'li yıllarda dönüşüm süreci başlamış, mahallenin sosyal yapısı değişmeye başlamıştır. Zamanla mahallede boşalan kimi evler meyhane, butik otel, kafe gibi işletmelere dönüşmüş, kimi yapılar ise metruk hale gelmiştir. Kuruçeşme Mahallesi özelinde ortaya konan bu dönüşüm hikayesi, Bursa kentinin yaşadığı dönüşümün mikro ölçekte bir yansıması olarak okunmaya çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
Space is a human construct, both physically and socially. Therefore, social, historical, and cultural traces belonging to human beings are carried through space. Through examples of the human-space interaction, it is possible to observe how social rituals shape and organize the physical environment. However, under the influence of capitalism, increasingly homogeneous urban spaces have emerged. In this context, identifying the values of urban areas with specific identities, understanding the process of spatial and social transformation, and interpreting changing everyday life practices are important for shaping the future of urban space. With globalization, cities receiving migration are rapidly expanding, and simultaneously, physical and social transformations are occurring in older settlements and historic spaces located in city centers. Yet, in urban areas, physical changes are often emphasized more than social ones. In fact, space is a structure that, with its social and historical accumulation, goes beyond physical boundaries and constitutes the memory of society. The aim of this study is to understand the transformation dynamics in the social production process of urban space. In this context, it seeks to conduct a comprehensive analysis of the spatial and social change/transformation process of the Kuruçeşme neighborhood, formerly known as Yahudilik (Jewish quarter), by identifying its rupture points. Additionally, through oral history interviews, the layered story of the neighborhood from past to present is explored. In this understanding process, based on urban memory, the transformation of social relations, the reproduction of space, and the effects of these processes on everyday life practices are examined through the individual and collective experiences and testimonies of the Jewish community. The field of study, Kuruçeşme neighborhood, is located in the city center of Bursa. Bursa has held a significant position in the globalization process and has undergone both spatial and social transformations under its influence. The main research question of this study is how these transformations in Bursa have been reflected in the Kuruçeşme neighborhood. The transformation of the neighborhood is described as a shift from“Yahudilik”to“Arap Şükrü Street.”Once a place where Jewish and Muslim families lived together in peace, the neighborhood has now acquired a completely different social and spatial character. Located south of Altıparmak Avenue, it stands out with its traditional residential fabric compared to surrounding areas. As the Jewish minority gradually left the neighborhood, the functional transformation of buildings led to a new urban appearance. Moreover, businesses established in the area contributed to the neighborhood being officially labeled as xvii Arap Şükrü Street and defined it as a unique face of the city. Therefore, it has become crucial to present a spatial and social map of the current state of Kuruçeşme. The methodological design of the study is based on qualitative research. The main data source is oral history interviews conducted with Jewish participants. The oral history method enables uncovering social and spatial transformations in urban areas from the perspectives of those who witnessed and were affected by these changes. In this context, the narratives of Jewish individuals often overlooked, hard to reach, and marginalized in other data sourceshave provided important insights into spatial and social transformation. The testimonies of the Jewish community, who have witnessed the historical process since the neighborhood's foundation, have served as the primary data source. In addition to oral history interviews, the research process was supported by observations, document analysis, and supplementary interviews, thereby adopting a layered methodological framework. Five semi-structured interviews were conducted with Jewish participants, although reaching them was one of the most challenging aspects of the study. The data obtained were analyzed through content analysis using the Maxqda 24 software. The coded data were evaluated under five main themes. These themes were shaped around topics such as social and cultural interaction, migration and rupture points, new spatial configurations and societal changes, and individual and collective memory. Observations and supplementary interviews revealed that the Jewish minority perceived neighborhood security differently and regarded the transformation process more naturally. One of the most prominent findings of the research is that, although in most urban contexts spatial change is typically followed by social change, the process in Kuruçeşme appears to have occurred in reverse. That is, social disintegration was experienced first, followed by spatial transformation. While the neighborhood was once inhabited by long-standing residents living in security and trust, especially during the 1980s, the transformation began, and the social structure started to change. Over time, some of the vacated houses were converted into taverns, boutique hotels, or cafes, while others became derelict. This transformation story of Kuruçeşme has been interpreted as a micro-scale reflection of the broader urban transformation experienced in the city of Bursa.
Benzer Tezler
- Kentin iç mekanları: Ankara belleğinde pasajlar, (1950-1980)
Urban interiors: Arcades in Ankara memory, (1950-1980)
GÜLİZ KÜÇÜKTAŞDEMİR
Sanatta Yeterlik
Türkçe
2018
İç Mimari ve DekorasyonHacettepe Üniversitesiİç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Ana Bilim Dalı
PROF. PELİN YILDIZ
- Erzurum hacı bekirzade evi restorasyon projesi önerisi
Erzurum haci bekirzade house restoration project proposal
BENGİSU TURHAN
- Türkiye'de podcast kamusal alanı: Betimleyici bir değerlendirme
Podcast public sphere in Turkey: Descriptive assessment
GÖKÇE UYSAL GÜNDOĞDU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Radyo-TelevizyonGalatasaray ÜniversitesiRadyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÖZLEM DANACI YÜCE
- Tommaso Campanella ve Thomas More'un ütopyalarının karşılaştırılması
Comparing Thomas More and Tommaso Campanella's utopias
MAHMUT AVCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
FelsefeAtatürk ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. OSMAN ELMALI
- Tarihi yarımada'da Hocapaşa Yangın Alanı'nın mekânsal dönüşümü
Spati̇al transformati̇on on the Hocapaşa Fi̇re Area i̇n the hi̇stori̇cal peni̇nsula
EMİNE SİBEL SÖĞÜT
Doktora
Türkçe
2015
Şehircilik ve Bölge PlanlamaMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLŞEN ÖZAYDIN