Tarihi yarımada'da Hocapaşa Yangın Alanı'nın mekânsal dönüşümü
Spati̇al transformati̇on on the Hocapaşa Fi̇re Area i̇n the hi̇stori̇cal peni̇nsula
- Tez No: 422152
- Danışmanlar: PROF. DR. GÜLŞEN ÖZAYDIN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2015
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 403
Özet
Tez çalışması XIX.yüzyılın son çeyreğinde, İstanbul'da Tarihi Yarımada'nın merkezinde, büyük bir alanı tahrip eden Hocapaşa Yangını ve bu felaketten sonra başlatılan dönemin imar çalışmalarını ele alarak, mekânsal değişimi konu edinmiştir. Giriş bölümünde, Hocapaşa Yangını ve yangının tahrip ettiği alanda mekânsal değişimi çözümlemeyi amaçlayan, çalışmayı yönlendirecek sorular sorularak, şehrin mekânsal okumasını güçlendirecek başvuru kaynakları belirtilmiş; çalışma yöntemine ilişkin niyetler dile getirilmiştir. Çalışmada yararlanılan birincil kaynaklar, dönemin gazeteleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Atatürk Kitaplığı Nadir Eserler Bölümü'nde yer alan özgün yangın ve düzenleme haritalarıdır. Dönemin iktidarının modernleşmeyle şehir mekânı üzerinden hesaplaşması; ilaveten Tarihi Yarımada'nın duruşuna atfedilen silik görüntünün netlik kazanması, çalışmada bağlamsal önem taşır; çalışma bu düşünce üzerine inşa edilmiştir. Tez çalışmasının kapsadığı dönem XIX. yüzyıl sonları ve XX. yüzyıl başları arasındadır. Birinci bölümde modernitenin diğer şehirler üzerindeki etkisi değerlendirilmiş; devamında İstanbul'da modern düşünceyi uygulamaya cesaret veren ya da engelleyen dinamikler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Şehir toprağı ve üzerindeki binanın değer değişimine müdahale edecek tüm aktörlerle birlikte modern düşüncenin adım adım, yaşayanlarıyla birlikte mekânı örgütleme biçimi tartışılmıştır. İktidar umûmun servet ve menfaatini gözeten anlayışa dayanarak, şehrin vakfedilmiş topraklarının dönüşümünde engel oluşturan kadim kararlardan vazgeçmeyi göze almıştır. Osmanlı Hukuku özellikle yangın, deprem gibi afetlerden sonra zarar gören vakıf mallarını yeniden gelir getiren bir yapı haline dönüştürecek, uzun süreli kiralama sistemini (icareteyn ve mukataalı vakıf) yaratmıştır. XIX. yüzyılda yapılan düzenlemelerle birlikte şehrin yangın geçiren yerlerinde yapısal değişim gerçekleştirilirken; bunun dışındaki yerlerde tanzimat düşüncesi, sabırla eksenler üzerinde yıkım yaparak uygulamaya konulur. Her iki tipte de parseller, boşluklar eskisinden farklıdır; el değiştirir, cephesi, alanı, fiyatı değişir; sağlık koşullarına, çevresel değerlere önem verilir. Şehrin yangından kurtulan alanlarında yapısal olamasa da yapılan bu düzenlemeler bütüne, modern düşünceye hizmet etmek üzere tasarlanır; en kısa zamanda toprağa mobilite katacak değeri inşa edecek uygulamalara girişilir. Şehir hesaplanan, ölçülen, alınan, satılan rakamlarla tanımlanır; zira zaman da ölçülebilen bir değere sahiptir. İkinci bölümde Hocapaşa Yangını bir olgu olarak ele alınarak, neden/sonuç ilişkileri bağlamında çözümlemeye yardımcı olacak veriler incelenmiştir. İlk olarak, çalışmanın mekânsal dönüşüme odaklanması nedeniyle, söz konusu yangından önce, içerdiği mahallelerin mekânsal, sosyal, ekonomik, hukuki olmak üzere yapısal özellikleri belirtilmiştir. Hocapaşa Yangın'ında tahrip olan mahalleler, Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanılarak tespit edilmiş; bu mahallelerin konumu, yangından önceki tarihte çizilmiş bir harita (Dar-ül Sultânî-Plan of Constantinople, Constantinople, 1264[1848]) üzerine yaklaşık olarak işaretlenmiştir. Bugüne kadar yazılı ve sözlü ifadelere dayanarak tanımlanan Hocapaşa Yangın alanı sınırları netlik kazanmıştır. Bölümün devamında dönemin gazetelerinde Hocapaşa Yangını ve onu takip eden diğer yangınlar; bunlarla ilgili gündem ayrı başlıklar altında tez yazarının yorumuyla birlikte aktarılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümü, iktidarın şehir imarına yönelik düşünce ve uygulamaları, oluşturulan komisyon, yangın söndürme, güvenlik, yapılan yardımlar, sigortacılık ve bu konu özelinde tutulan istatistik bilgiler, iş gücü, inşaat yapacak kumpanyalar hakkında bilgiler ve yorumları içerir. Bilgiler Osmanlı arşiv belgelerine dayandıklarından sıralamada, tarihlerine göre öncelik verilmiştir; bu nedenle düşüncede öncelik taşıyan etmenler dikkat çekicidir. Dördüncü bölüm, mekânsal düzenleme araçlarının şehir yapısının değişiminde nasıl kullanıldığını ortaya koyar. Bu bölümdeki bilgiler üçüncü bölümün yapısını oluşturan mantıkta inşa edilmiştir; belgelerin tarihleri sistemi inşa eden iktidarın bilgi birikimindeki sürece, verili bilgiyi değerlendirecek olan bizleri dahil eder. Bölümde ayrıca, çalışma alanı ile ilgili olan, Atatürk Kitaplığı Nadir Eserler Bölümü'nde bulunan özgün 88 adet düzenleme haritası yeniden çizilmiş olup ayrı bir cilt olarak hazırlanmış ve her biri taşıdığı teknik nitelikleri, düzenlemenin hukuki ve mimari anlamıyla birlikte, tezi tamamlayan bir yapıda çözümlenmeye çalışılmıştır. Bu yöntemle süreç içinde, haritalamadaki teknik dilin ve mimari düzenleme mantığının değişimini görmek mümkün olmuştur; ilaveten 1904 Goad Haritaları ve 1923-1941 tarihli Pervititch Haritaları üzerinde düzenleme yapılan alanların dönüşümü incelenmiştir. Yoruma dayalı bu bölüm çalışmanın II.cildinde yer alan ve levha ismi verilen bu düzenleme haritalarıyla birlikte okunmalıdır. Çalışmanın beşinci ve son bölümü tezin sözüne ayrılmıştır. Bu bölüm, dördüncü bölümde çözümlenen tüm düzenlemelerin birlikte var ettikleri bütünsel bir temsilin okumasıyla birlikte, giriş bölümünde sorulan sorulara cevap niteliği taşır. Tez çalışmasında zaman zaman Foucault'nun iktidar çözümlemesine başvurulmuştur; ona göre iktidar güvenlik toplumu inşa edebilmek için disiplin mekânı inşa eder. İstanbul'un vakfedilmiş topraklarını modernitenin yörüngesinde disipline etmeyi hedefleyen iktidar, şehre musallat olan yangın felaketini gerek vakıf kurumunun gerekse şehrin yapısında değişiklik yaratacak kadar yararcı ortama dönüştürmeyi becerebilmiştir.
Özet (Çeviri)
This thesis is about the spatial changes due to the fire of Hocapaşa which destroyed a large part of the center of the historical peninsula in Istanbul in the XIX. century and also the reconstruction works that started after the disaster The introduction deals with all the interrogations which will help us to analyse the spatial changes after the Hocapaşa fire. The references are indicated and will enhance the city's spatial reading. The main sources of this study are the fire and planning maps that come from the newspapers of these days and the Prime Ministry Ottoman Archives and Department of rare books located in the Ataturk Library. The handling of the urban environment by the power which has been modernized and the clarification of discreet appearance attributed to bad state of the historical peninsula have a significant place in this study. This study takes place between the late nineteenth century and early twentieth century. The first part analyses the impact of the modernity on the others cities and the second part shows how the dynamics have encouraged or stopped modern thinking in Istanbul. We will discuss about all the players who took part in urban changes and also in the way to organize, step by step, modern thinking. The authority has abandoned the old decisions, which were an obstacle to the transformation of the city's wakfs land in order to promote public wealth and interests. Moreover, after the events especially fires and earthquakes, Ottoman law has created a long-term rental system that will change wakfs destroyed property in order to get new revenue. In the nineteenth century, structural changes were made in areas that have been ravaged by fire; outside these places, the Tanzimat concept was set up by ravaging axes. For both cases, the plots and empty areas, different than the old one, change hands. The facade, the surface and the price change; sanitation and environmental values are gaining importance. These developments made on places that survived the fire, even if they are not structural, have been designed for modern thinking; and in a short time, the applications are made to construct the value that will add mobility to the earth. The city is expressed by calculated figures, bought and sold because time is a value that can be measured. In the second part, we will discuss about the fire of Hocapaşa as a fact. Datas will help to analyze the cause-and-effect relationship. First of all, since the study is focused on spatial change, characteristics of the neighborhood such as structural, social, economic and legal before the fire in question are specified. The neighborhoods ravaged by the fire are determined by the Ottoman archives documents; the locations of these areas are marked, in an approximate way, on a map drawn before the fire (Dar-ül Sultânî-Plan of Constantinople, Constantinople, 1264/1848). The fires boundaries defined thanks to written and oral expressions have become clearer. In the following part, news about Hocapasa fire and the others fires described in the newspapers of the time are quoted with the comments of the one who prepared the thesis. The third part of the study is about ideas and practices of the power concerning the development of the city: the creation of the commission, the fight against fire, security, aid, insurance and statistical information specific to subject, workforce, information on construction companies and the comments. As the information is gathered from the documents of the Ottoman archives, priority was given to dates during the rankings. That's why the factors that influence the thought are striking. The fourth part demonstrates how spatial planning means are used for the transformation of the urban structure. The transformation in this section are built into the logic of forming the structure of the third part. The dates of the documents in which we are involved since we will evaluate the information in the knowledge accumulation of power which built the system. Moreover, 88 planning maps that are in the Library of Atatürk in the Rare Books section were redrawn and a separate annex was prepared. We tried to analyze, with each of these maps, the technical qualifications and their legal and architectural definition. This way we can see the transformation of technical language and logic of architectural development of cartography. Furthermore, using Goad maps (1904) and Pervititch maps (1923-1941), the transformation of areas where planning have been made was analyzed. This part, based on comments, should be read with the planning maps of the 2.nd volume of the study called the plate. The fifth and final part of the study is devoted to the reflection of the thesis. This section tries to answer the questions posed in the introduction part with the reading of a holistic representation created by all the facilities analyzed in the fourth part. Sometimes, the Foucault analysis of the power was applied in this study. According to him, the authority built a disciplinary framework in order to build a safe society. The power that seeks to discipline the trajectory of modernity of waqf land in the city, was able to transform fire disasters into a practical environment and thus cause changes in the structure of waqf institutions and also in the city.
Benzer Tezler
- Problems and rehabilitation proposals in the conservation of the area surrounding Süleymaniye Külliyesi
Süleymaniye Külliyesi çevresinin korunmasında problemler ve sağlıklaştırma önerileri
HANDAN ALSANCAK
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Şehircilik ve Bölge Planlamaİzmir Yüksek Teknoloji EnstitüsüMimari Restorasyon Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BAŞAK İPEKOĞLU
YRD. DOÇ. FİGEN AKPINAR
- Tarihi yarımada'da Sultanahmet-Cankurtaran bölgesinde konaklama yapılarına görsel kalite ve sınıflandırma açısından yaklaşım
An approach for accomondation buildings in Sultanahmet-Cankurtaran quarter of Historical peninsula from the point of visual quality and classification view
MELİHA PINAR SİPAHİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. FUNDA KERESTECİOĞLU ÖZTÜRK
- Tarihi Yarımada'da öncelikli aydınlatmalar ve Tarihi Yarımada'nın İstanbul siluetine gece etkisinin incelenmesi
Precedence lighting on Historical Peninsula and research Historical Peninsula's night effect to İstanbul silhouette
ÖZCAN KAŞLI
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. MÜJGAN ŞEREFHANOĞLU SÖZEN
- Tarihi çevrede yasal düzenlemelerin mimari tasarım üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi (İstanbul Tarihi yarımada örneği)
Evaluation of the effects of the legal regulations of historical environment on the architectural design (Example of Istanbul Historical peninsula)
EBRU HACIOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. YÜKSEL DEMİR
- Tarihi yarımada'da turizm amaçlı, mekansal tabanlı sanal gerçeklik olanaklarının araştırılması
Research on spatial-based virtual reality opportunities for tourism purposes in the historical peninsula
SANÇAR BUHUR
Doktora
Türkçe
2023
Jeodezi ve Fotogrametriİstanbul Teknik ÜniversitesiGeomatik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEBİYE MUSAOĞLU