İran ve Azerbaycan tarlarının tarihsel gelişim süreçleri ve yapısal özelliklerinin karşılaştırılması
Comparison of the historical development processes and structural features of Iranian and Azerbaijani tar
- Tez No: 961910
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MİLAD SALMANİ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Müzik, Music
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: ANKARA MÜZİK VE GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ
- Enstitü: Müzik ve Güzel Sanatlar Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Müzikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Müzikoloji Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 117
Özet
Tar, mızrap ile çalınan telli çalgılar grubunda yer alan geleneksel bir enstrümandır. Biri diğerinden küçük iki gövedesi bulunmaktadır ve bu gövdelerin üst kısmı deri ile kaplıdır. Gövdeler, uzun bir sap aracılığıyla akort kutusuna bağlanmaktadır. Bu çalgı; Azerbaycan, İran, Afganistan, Türkiye'nin doğu bölgeleri ve İran'ın kuzeyinde bulunan Hazar Denizi çevresindeki bölgelerde yaygın olarak çalınmaktadır. Bu coğrafı dağılım, zaman içinde farklı tarihi süreçlerin ve politik gelişmelerin bir sonucu olarak oluşmuştur. Örneğin, Azerbaycan'ın XIX. yy'da Türkmençay Anlaşması'yla İran'dan ayrılması, tar çalgısının yapısı ve icrası açısından bölgede farklı yönlerde evrilmesine yol açmıştır. Günümüzde bu enstrüman her iki kültürde farklı değerler ile bölgelere özgü kültürel farklılıkların bir yansıması olarak çalınmaktadır. Diğer geleneksel telli çalgılarla kıyaslandığında tarın tarihi çok eskiye dayanmamakla birlikte, geleneksel müzik repertuvarında önemli bir yer edinmiştir. Bu enstrüman, sadece müzikal bir araç değil, aynı zamanda ait olduğu coğrafyaların tarihsel ve kültürel kimliklerini temsil eden sembolik bir değer taşımaktadır. Farklı bölgelerde gelişen kültürel bağlamlara göre tar çalgısının yapısı ve tınısı çeşitlilik göstermektedir. Bu farklılıkların ve benzerliklerin müzikolojik ve etnomüzikolojik açıdan değerlendirilmesi, icracılar ve araştırmacılar için oldukça önemlidir. Bu bağlamda hazırlanan“İran ve Azerbaycan Tarlarının Tarihsel Gelişim Süreçleri ve Yapısal Özelliklerinin Karşılaştırılması”başlıklı bu tez, Azerbaycan ve İran'da kullanılan tar çalgısını tarihsel süreç, yapısal ve teknik özellikler açısından karşılaştırmalı olarak incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma yedi ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın amacı, önemi, kullanılan yöntemi ve problem durumu ele alınmıştır. İkinci bölümde Türkiye'deki mevcut akademik çalışmalar incelenmiştir. Üçüncü bölümde çalışmada kullanılan temel kavramlar açıklanmıştır. Dördüncü bölüm, tarihsel kaynaklar ve edebî metinler ışığında tar çalgısının tarihi ve kelime kökeni üzerinde durmaktadır. Beşinci bölümde tarın Azerbaycan ve İran'daki yapısal özellikleri ayrı ayrı analiz edilmiştir. Altıncı bölümde ise tarın iki kültür içerisindeki konumu karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Son bölümde ise elde edilen bulgular doğrultusunda genel sonuçlara yer verilmiştir. Nitel araştırma yöntemine dayalı olarak yürütülen bu araştırmada tar sanatçılarıyla da görüşmeler yapılmış ve söz konusu görüşmeler tezin ekinde sunulmuştur.
Özet (Çeviri)
The tar is a traditional plucked string instrument that holds an important place whitin the musical heritage of Azerbaijan and Iran. Belonging to the family of plucked string instruments, the tar is distinguished by its two resonating bodies of different sizes, covered with animal skin, which are connected to a tuning box through a long wooden neck. This distinctive form not only defines its characteristic timbre but also demonstrates the craftsmanship and design principles developed in the regions where it has been cultivated. Historically, the tar has been performed across a wide area, including Azerbaijan, Iran, Afghanistan, parts of eastern Turkey, and the Caspian coastal regions of northern Iran. Its geographical spread reflects centuries of historical interaction, regional exchange, and political developments. A turning point in the instrument's history came in the 19th century with the separation of Azerbaijan from Iran following the Treaty of Turkmenchay (1828). This event initiated independent paths of development for the tar in each region. While the Iranian tar maintained a design suited to the needs of Persian classical music, the Azerbaijani tar underwent certain structural changes to accommodate performance practices and tuning systems specific to Azerbaijani mugham. Over time, these variations became more pronounced, producing two distinct yet related instrument types. Althogh the tar's origins are more recent compared to some other Middle Eastern string instruments, it has secured a significant role in the traditional and classical repertoires of both regions. Its construction details-such as the dimensions and proportions of the resonating bodies, the materials used, the neck design, the arrangement of frets and the plectrum technique-show notable differences between the Azerbaijani and Iranian versions. These distinctions make the tar an ideal subject for comparative study from the perspectives of musicology, ethnomusicology and organology. The present thesis, titled“Comparison of the Historical Development Processes and Structural Features of Iranian and Azerbaijani Tar ”, examines the instrument with a focus on its historical development, structural features and technical aspects of performance. The research employs a combination of literature review, analysis of historical documents and fieldwork that includes interviews with master performers and instrument makers in both regions. The thesis is organized into seven chapters. The introduction outlines the research aim, significance and methodology. The second chapter reviews the existing academic literature in Turkey. The third chapter clarifies the key concepts and terminology used in the study. The fourth chpter investigates the historical background and etymology of the tar based on historical sources and literary texts. The fifth chapter analyzes the structural characteristics of the tar in Azerbaijan and Iran separately. The sixth chapter presents a comparative evaluation of the cultural roles of the instrument in both cultures. Finally, the seventh chapter outlines the main conclusions based on literature review and interviews conducted with musicians.
Benzer Tezler
- Azeri petrolünün batı pazarlarına taşınmasının basındaki yeri ve Türk tarafının konuya yaklaşımı
Başlık çevirisi yok
BEDÜL YAZGAN
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
GazetecilikSakarya ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. TURGUT SUBAŞI
- Doğal gaz ticaret merkezlerinde fiyat oluşumlarının analizi: Türkiye için bir değerlendirme
An analysis of the natural gas pricing in natural gas hubs: an evaluation for Turkey
HAKAN NALBANT
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Enerjiİstanbul Teknik ÜniversitesiEnerji Bilim ve Teknoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ÖZGÜR KAYALICA
- A comparative analysis of Ashik Saz and Ashik Music in West and East Azerbaijan provinces of Iran
İran'ın Batı ve Doğu Azerbaycan bölgelerindeki Aşık Sazı ve Aşık Müziği'nin karşılaştırmalı incelemesi
FARHAD SHIDFAR
Doktora
İngilizce
2015
Müzikİstanbul Teknik ÜniversitesiMüzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
PROF. EROL PARLAK
- İran'ın Azerbaycan'a yönelik dış politikası ve yumuşak güç politikalarının konstrüktivist bakış açısıyla değerlendirilmesi
Evaluation of Iran's foreign policy and soft power policies towards Azerbaijan from a constructivist perspective
İBRAHİM ÇETİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Uluslararası İlişkilerBursa Teknik ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ENGİN KOÇ
- İran'da yaşayan Azerbaycan Türkleri ve Azerbaycan-İran ilişkilerine etkileri
Azerbaijan Turks living in the Iran and their effects on Azerbaijan- Iran relations
CÜNEYT YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Tarihİstanbul ÜniversitesiAvrasya Araştırmaları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. AYNA ASKEROĞLU ARSLAN