Safevîler döneminde tasavvuf ve tarikatlar
Sufism and sufi orders in Safavid Iran
- Tez No: 961929
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ MURAT ÖZAYDIN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dicle Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 360
Özet
Tasavvuf ve tarîkatlar, tarih boyunca yalnızca manevî hayatı besleyen yapılar değil, aynı zamanda toplumların dinî, kültürel ve siyasal düzenlerinde belirleyici rol oynayan kurumlardır. Bu bakımdan Safevîler dönemi, tasavvufun bir inanç biçimi olmaktan çıkarak mezhep inşasında ve siyasal otorite kurulumunda nasıl etkili bir araç haline geldiğini göstermesi bakımından dikkat çekici bir tarihsel dönemeçtir. Ülkemizde Safevîler üzerine birçok çalışma yapılmış olsa da, özellikle bu dönemde tasavvuf ve tarîkatları odağına alan doktora düzeyinde kapsamlı bir çalışmanın bulunmayışı, bu alanı yeniden ele almayı gerekli kılmıştır. Bu tez, söz konusu eksikliği gidermeyi ve konuya akademik bir katkı sunmayı amaçlamaktadır. Çalışma, nitel doküman analizi yöntemiyle kronik eserler, klasik metinler ve modern araştırmaları kronolojik ve tematik bir çerçevede değerlendirmektedir. Bulgular, Safeviyye tarikatının Şeyh Safiyyüddîn Erdebilî ile Sünnî-Şâfiî çizgide başladığını, Şeyh Cüneyd ve Şeyh Haydar dönemlerinde Şiîleşmeye yöneldiğini ve Şah İsmâil döneminde mezhep kurucu bir yapıya dönüştüğünü göstermektedir. Safevî iktidarının Şiîliği devlet ideolojisine taşıması Sünnî çevrelere baskı oluşturmuş ve bu durum tasavvufî yapılar arasında da ayrışmaya yol açmıştır. Şiî tarikatlar devlete yakın durdukça varlıklarını sürdürebilirken, Sünnî kökenli yapılar tasfiye edilmiş veya Osmanlı topraklarına yönelmiştir. Böylece tez, Safevîler döneminde tasavvufun dönüşümünü, tarikatların bu süreçteki konumunu ve mezhebî kimlik inşasındaki rolünü ortaya koyarak alana özgün bir katkı sunmaktadır.
Özet (Çeviri)
Throughout history, Sufism and Sufi orders have served not only as structures that nourish spiritual life, but also as institutions playing a decisive role in shaping the religious, cultural, and political fabric of societies. In this regard, the Safavid period represents a significant historical turning point, demonstrating how Sufism evolved from a spiritual tradition into an effective instrument for sectarian construction and the establishment of political authority. Although many studies have been conducted on the Safavids in Turkey, the absence of a comprehensive doctoral-level study focusing specifically on Sufism and Sufi orders during this period has necessitated a renewed academic inquiry. This dissertation aims to address that gap and contribute meaningfully to the scholarly literature. Employing a qualitative document analysis method, the study examines chronicles, classical texts, and modern research within a chronological and thematic framework. The findings indicate that the Safaviyya order initially emerged under Shaykh Safi al-Din of Ardabil along a Sunni-Shafi'i line, but gradually shifted towards Shiism during the leadership of Shaykh Junayd and Shaykh Haydar, eventually transforming under Shah Ismail into a sect-establishing structure. The Safavid regime's adoption of Shiism as state ideology exerted pressure on Sunni circles and led to a division among mystical communities. While Shii-oriented orders survived through their proximity to the state, Sunni-rooted structures were either suppressed or migrated to Ottoman territories. This dissertation, therefore, offers an original contribution by analyzing the transformation of Sufism during the Safavid era, the evolving role of Sufi orders, and their involvement in the formation of sectarian identity.
Benzer Tezler
- Safevi Devleti'nde mezhep çekişmesinin siyasete etkisi
The effect of sectarian conflict on politics in the Safavid State
HASAN ALİ TARIN
- An intellectual biography of 'Abd al-Ḥakīm al-Siyālkūtī (D. 1657): His place in Hind intellectual history and influence upon Ottomans
'Abdülhakim Siyâlkûtî'nin (Ö. 1657) entelektüel biyografisi: Hint entelektüel tarihindeki yeri ve Osmanlılar üzerindeki etkisi
ABDULLAH AL MAMUN
Doktora
İngilizce
2023
Doğu Dilleri ve Edebiyatıİstanbul Medeniyet ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İBRAHİM HALİL ÜÇER
- Safeviliğin oluşumu, şiileşmesi ve diğer tarikatlara bakışı
The formation of Safavids, their conversion to shi'ism and views on other tariqas
İSKENDER TANIŞ
Doktora
Türkçe
2023
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DOĞAN KAPLAN
- Safevîler dönemi İmâmiyye Şîası'nda tasavvuf düşüncesi üzerine tartışmalar
Discussions on sufi thought in the Imamiyya Shia of the Safavid period
HALİL IŞILAK
- İmam Birgivî'nin Kitâbu'l-îmân adlı eserinin tahkik ve tahlili
Tahkik and tahlil of İmam Birgivi's book named Kitâbu'l-îmân
MESUT ÇAKIR
Doktora
Türkçe
2018
DinSakarya ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KEMALETTİN ÖZDEMİR