Mimarlık ve kent kuramlarında yapma-oluş ve biçim-süreç ayrımlarının düşünsel temelleri
Intellectual foundations of the making–becoming and form–process distinctions in architectural and urban theories
- Tez No: 962395
- Danışmanlar: DOÇ. DR. RİFAT GÖKHAN KOÇYİĞİT
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Bina Bilgisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 139
Özet
Bu tez çalışması, mimarlık ve kent kuramlarında belirleyici olan“yapma–oluş”ile“biçim–süreç”ikiliklerini felsefi ve tarihsel bir bağlam içinde incelemektedir. Bu kavramsal çiftler yalnızca terminolojik tercihler değil, aynı zamanda farklı ontolojik ve epistemolojik dünya görüşlerinin dışavurumlarıdır. Çalışma, bu ayrımların kökenlerini Antik Yunan felsefesine dayanan yaradılışçı ve evrimci düşünce geleneklerinde aramakta; özellikle Platon'un idealist ontolojisi ile Herakleitos'un değişimci felsefesi arasındaki karşıtlığı mimarlık epistemolojisinin temelinde konumlandırmaktadır. Bu çerçevede, mimarlık tarihi ve kuramındaki çeşitli figürlerin bu ikili yaklaşımlar doğrultusunda nasıl konumlandığı analiz edilmiştir. Tezin kuramsal çerçevesi, Alan Colquhoun'un“biçim-süreç”ayrımı ile Kojin Karatani'nin“yapma–oluş”ayrımı üzerinden kurulmuştur. Colquhoun'a göre mimarlık tarihindeki birçok kuramcı ya biçimi esas alan yapılar üretmiş ya da süreci önceleyen yaklaşımlar geliştirmiştir. Karatani ise yapma (poiesis) edimini bilinçli, planlı ve tamamlanmış bir tasarım etkinliği olarak tanımlarken, oluşu bağlamsal, etkileşimli ve tamamlanmamış bir süreç olarak görür. Bu çalışmada 60'larla birlikte ortaya konan kent kuramlarının temelde biçimi veya süreci öne alan yaklaşımlar olarak ikili bir biçimde ayrıştığı ve bu ayrımın yeni olmadığı, Antik Çağdan itibaren izlerini görebileceğimiz, tarih boyunca farklı şekiller/isimler alsa da yaradılışçılık-evrimcilik ayrımı ile süregelen bir anlayışın devamı olduğu öne sürülmektedir. Karatani ve Colquhoun'un metinlerinde kenti açıklamak için kullandıkları bu ikili sistemin izlerini, Antik Çağdaki düşünürlerin evreni açıklamak için kullandıkları yaradılışçı ve evrimselci dünya görüşü ayrımlarına dek sürmek mümkündür. Araştırmada kullanılan yöntem, kavramsal çözümleme ile karşılaştırmalı tarihsel-kuramsal analizi bir araya getirmektedir. Kavramların tarihsel dönüşümü felsefi bağlamlarıyla birlikte ele alınırken Colquhoun'un biçim-süreç kategorisinde ele aldığı Aldo Rossi, Colin Rowe ve Kevin Lynch'in metinleri ile Karatani'nin yapma-oluş kategorisinde ele aldığı Christopher Alexander ve Jane Jacobs'un metinleri incelenmiştir. Her bir kuramcı, bilgi üretim süreçleri, özne–nesne ilişkisi ve zamansal yönelimler bağlamında değerlendirilmiştir. Aldo Rossi ve Colin Rowe gibi figürler mimarlık bilgisini sabit, ideal ve tarihsel olarak içkin bir biçimsel yapı olarak kurgularken; Kevin Lynch ve Jane Jacobs gibi kuramcılar bilgiyi deneyimden, değişimden ve toplumsal etkileşimden türeyen süreç odaklı bir oluş olarak yorumlamaktadır. Christopher Alexander ise biçim ve süreci uzlaştıran karma bir yaklaşım ortaya koymaktadır. Bu çalışma söz konusu kuramcıların düşünsel zeminlerini açıklayan bir epistemolojik tipoloji de önermektedir. Biçim–süreç ve yapma–oluş ayrımlarının yalnızca analitik kategoriler değil; aynı zamanda kent kuramlarında bilgi üretiminin temelini belirleyen yapılar olduğu gösterilmiştir. Bu bağlamda tez, mimarlık kuramına hem tarihsel-felsefi bir arka plan kazandırmakta hem de kavramların yeniden sınıflandırılmasına dayalı özgün bir kuramsal yapı sunmaktadır. Özellikle disiplinin felsefi temellerini açığa çıkaran bu tipolojik öneri, mimarlık bilgisinin nasıl üretildiği, kim tarafından üretildiği ve hangi ontolojik varsayımlarla temellendirildiği sorularına açıklama getirmeyi amaçlamaktadır. Bu yönüyle tez, bu kuramların dayandığı düşünsel süreklilikleri, metafizik kabulleri ve bilgi rejimlerini açıklayan bütüncül bir yaklaşım geliştirmiştir.
Özet (Çeviri)
This thesis explores the conceptual dichotomies of“making–becoming”and“form–process”that are fundamental to architectural and urban theory, situating them within a broader philosophical and historical framework. These conceptual pairs are not merely terminological preferences but expressions of distinct ontological and epistemological worldviews. The research traces their roots to ancient Greek philosophy, particularly in the opposition between Plato's idealist ontology and Heraclitus's philosophy of flux, positioning this duality at the core of architectural epistemology. Within this framework, the study analyzes how various figures in architectural theory and history align themselves with either of these paradigms. The theoretical foundation of the thesis is built upon Alan Colquhoun's distinction between form and process and Kojin Karatani's categories of making (poiesis) and becoming. Colquhoun argues that architectural theories tend to emphasize either form-based structures or process-oriented approaches. Karatani, in turn, defines“making”as a deliberate, planned, and completed design act, while“becoming”is understood as a contextual, interactive, and open-ended process. This study argues that urban theories that emerged in the 1960s can be divided into two approaches that emphasize form or process, respectively, and that this division is not new but rather a continuation of a long-standing understanding that can be traced back to Antiquity, albeit in different forms and under different names, namely the creationism-evolutionism divide. The traces of this dual system used by Karatani and Colquhoun to explain the city can be traced back to the creationist and evolutionary worldviews employed by ancient thinkers to explain the universe. Methodologically, the study combines conceptual analysis with comparative historical-theoretical analysis. While the historical transformation of concepts is examined together with their philosophical contexts, the texts of Aldo Rossi, Colin Rowe, and Kevin Lynch—considered within Colquhoun's form–process categories—and those of Christopher Alexander and Jane Jacobs—considered within Karatani's making–becoming categories—are analyzed. Each theorist is examined through the lenses of knowledge production, subject–object relationships, and temporality. For instance, theorists like Rossi and Rowe conceptualize architectural knowledge as a fixed, ideal, and historically embedded form, whereas Lynch and Jacobs derive knowledge from experience, transformation, and social interaction. Christopher Alexander proposes a hybrid approach that attempts to reconcile form and process. This research not only compares the selected theorists but also proposes an epistemological typology that explains the underlying knowledge regimes of their positions. It demonstrates that the distinctions between form–process and making–becoming are not merely analytic categories, but foundational epistemic structures in the production of architectural and urban knowledge. Thus, the thesis offers both a philosophical genealogy and a conceptual reclassification of theoretical approaches in architecture. In particular, it sheds light on the epistemic assumptions and ontological frameworks that underlie contemporary urban theories. In this regard, the thesis goes beyond mere comparative analysis and develops a holistic framework that reveals the intellectual continuities, metaphysical assumptions, and epistemological orientations embedded in architectural theory.
Benzer Tezler
- Yaratıcı yıkmanın dönüşüm ekseninde değerlendirilmesi
Evaluation of the creative destruction in the context of transformation
BERİL SEZEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE ŞENTÜRER
- Reading pro-environmental image of the city via urban equipment: Milan example
Kentin çevre dostu imajını kentsel donatılar üzerinden okuma: Milano örneği
SEDA NUR GÜNDÜZ
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiKentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CEMİLE TİFTİK
- Akarsu kıyı yerleşimlerinde kent kimliğinin sürdürülebilirliği
Sustainability of urban identity of riverfront settlements
MERVE ÖZKAYNAK
- System agency for bottom-up design: The use of computational design systems for Middle Eastern architecture
Tümevarımcı tasarım için sistem modeli: Hesaplamalı tasarım sistemlerinin Ortadoğu mimarlığındaki kullanımı
NOUR ABUZAID
Yüksek Lisans
İngilizce
2018
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MERYEM BİRGÜL ÇOLAKOĞLU
- Mimarlıkta tip kavramı ve tipoloji
The concept of type and typology in architecture
ÖZGÜR BİNGÖL
Doktora
Türkçe
2007
MimarlıkMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURSEL ONAT