Resimli çocuk kitaplarında kapak tasarımı ve içerik ilişkisi üzerine halkbilimsel bir araştırma
A folklore-based analysis of the connection between cover design and content in illustrated children's books
- Tez No: 963732
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ EVRİM ULUSAN ÖZTÜRKMEN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Çocuk Edebiyatı, Resim, Sanat, İkonografi, İkonoloji, Kitap Kapak Görselleri, Childrens Literature, Painting, Art, Iconography, Iconology, Book Covers
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 169
Özet
Çocuk edebiyatı, bireyin estetik beğeni kazanımı, toplumsal değerlerle tanışması ve kültürel belleğe dâhil olması açısından erken yaşta karşılaşılan en etkili anlatı alanlarından biridir. Bu anlatı alanının en temel özelliklerinden biri ise görselliğe dayalı sunumudur. Özellikle resimli çocuk kitaplarında yer alan kapak tasarımları, çocuğun kitapla ilk temasını kurduğu, içerik hakkında ipuçları edindiği ve çoğu zaman okuma motivasyonunu belirlediği bir mecra haline gelmiştir. Bu nedenle, kapak görsellerinin içerikle olan ilişkisi yalnızca estetik değil, aynı zamanda eğitsel ve kültürel işlevler de taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de yayımlanmış eğitim içeriklerinde sıklıkla kullanılan, talep gören, satış ve baskı oranları yüksek temalara sahip çocuk kitaplarının kapak tasarımlarını, sanat tarihi kökenli bir yöntem olan Erwin Panofsky'nin üç aşamalı ikonografik ve ikonolojik analiz modeliyle incelemektir. Çalışmada halk edebiyatı ile modern çocuk edebiyatı arasında semboller, motifler ve değerler üzerinden kurulan ilişkiler vurgulanmış, halk bilgisinin (folklorun) çocuk kitaplarındaki ve görsel tasarımlar üzerindeki yeniden üretimi yorumlanmıştır.Görsel unsurların folklorik boyutlarını da dikkate alan bu analiz yaklaşımı hem yüzeydeki betimleyici katmanı hem sembolik anlamları hem de derin kültürel ve ideolojik düzeyleri ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Tez kapsamında belirlenen kitaplar temalarına göre dört ana kategoriye ayrılmıştır: Millî bilinç ve kahramanlık temalı kitaplar, inanç ve din temalı kitaplar, göç/toplumsal sorunlar temalı kitaplar ve çevre-ekoloji temalı kitaplar. Her kategorideki kitaplar hem görsel anlatımın biçimsel özellikleri hem de içeriği yansıtma gücü ve kültürel iletileri bakımından değerlendirilmiştir. Seçilen örnek kitap kapakları, çocukların görsel algı düzeyine uygunluk, motiflerin kullanımı ve kültürel aktarım gücü açısından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Araştırmada nitel yöntem benimsenmiş, betimsel analiz tekniğiyle desteklenmiş görsel çözümlemeler yapılmıştır. İnceleme sürecinde, görsellerdeki figürler, mekânlar, renk tercihleri ve semboller bağlamında halk kültürünün çağdaş biçimlerde nasıl temsil edildiği yorumlanmıştır. Ayrıca kitap kapaklarında tekrar eden motiflerin hangi kültürel ve pedagojik ihtiyaçlara yanıt verdiği sorunsallaştırılmıştır. Bu yöntem, yalnızca sanatsal anlam katmanlarını açığa çıkarmakla kalmamış aynı zamanda kapak görsellerinin metinle bütünlük kurma kapasitesini de değerlendirmeye imkân tanımıştır. Bu araştırmada motiflerin ve sembollerin geçmişte yarattıkları güçlü etki ışığında modern dönemde modern çocukların ihtiyaçlarına nasıl cevap verdikleri anlaşılmak istenmiştir. Resimli çocuk kitaplarının tarih boyunca geçirdiği değişim pek çok açıdan izlenebilir. Günümüzde geldiği noktada görsel imkanların kullanımı zirveye çıkmıştır. Bu sayede kendi içinde geleneksel bir yapı, tekrar eden motifler, kullanım pratikleri oluşturma gücü bu çalışmada analiz edilmek istenmiştir. Sonuç olarak, bu çalışma hem halkbilim ile çocuk edebiyatı arasındaki ilişkiye dikkat çekmekte hem de görsel tasarımın kültürel aktarım üzerindeki rolünü somut örneklerle ortaya koymaktadır. Literatürde sınırlı yer bulan bu tür görsel analizler, çocuk kitabı tasarımına dair disiplinler arası bir yaklaşım geliştirmek açısından katkı sağlayabilir. Aynı zamanda, kültürel mirasın erken yaşta estetik bir bağlamda sunulması gerektiği fikrini destekleyen bir zemin sunmaktadır. Nesilden nesle aktarılan bilgiyi bir sonraki nesilde karşılayan ilk grup çocuklardır. Çocuklar için yazılan, üretilen her materyal kültürel zenginlik açısından incelenmeye değer bulunmaktadır.
Özet (Çeviri)
Children's literature is one of the most influential narrative fields encountered in early childhood in terms of developing aesthetic appreciation, becoming acquainted with social values, and integrating into cultural memory. One of the defining features of this narrative domain is its reliance on visual presentation. In picture books, cover illustrations serve as the first point of contact between the child and the book, offering visual cues about the content and often determining the motivation to read. Therefore, book covers are not only aesthetically significant but also carry educational and cultural functions. The aim of this study is to examine the cover designs of children's books published in Turkey using Erwin Panofsky's three-tiered method of iconographic and iconological analysis, which originates from art history. This approach, which also considers the folkloric aspects of visual elements, seeks to uncover not only the descriptive surface level but also the symbolic meanings and deeper cultural and ideological layers of the covers. The relationship between folk literature and contemporary children's books has been explored through recurring motifs, symbols, and conveyed values, emphasizing the reproduction of folklore in modern visual storytelling. The selected books were categorized under four main themes: religious values, national consciousness and heroism, migration and social issues, and environmental/ecological themes. Each category was evaluated in terms of both the formal features of visual expression and the cultural messages embedded in the content. The covers were analyzed comparatively based on visual perception compatibility for children, the use of folkloric motifs, and their capacity for cultural transmission. A qualitative methodology was adopted for the research, employing descriptive visual analysis. Throughout the process, figures, settings, color choices, and symbolic elements were interpreted to explore how folk culture is represented in contemporary forms. Additionally, the recurrence of specific motifs was problematized in relation to the pedagogical and cultural needs they address. This method not only revealed artistic layers of meaning but also allowed for an evaluation of how well the cover designs align with the narratives they accompany. In conclusion, this study highlights the strong connection between folklore and children's literature, while also demonstrating the vital role of visual design in the transmission of cultural heritage. This kind of visual analysis, which has received limited attention in academic literature, contributes to a more layered understanding of children's book design and underscores the importance of presenting cultural memory through aesthetic means from an early age.
Benzer Tezler
- 0-6 yaş grubu çocuk kitap illüstrasyonlarının analizi ve bir çocuk kitabı illüstrasyonu denemesi
Başlık çevirisi yok
HANDAN BARAL
Yüksek Lisans
Türkçe
1989
Güzel SanatlarHacettepe ÜniversitesiUygulamalı Sanatlar Ana Sanat Dalı
DOÇ. HÜSEYİN BİLGİN
- Behiç Ak'ın çocuk edebiyatı yapıtlarının çocuğa görelik açısından incelenmesi
An examination of works of Behiç Ak in children's literature based on appropriateness for children
NECATİ KİRAZLI
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Eğitim ve ÖğretimAnkara ÜniversitesiEğitimin Kültürel Temelleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEDAT SEVER
- TÜBİTAK yayınları beş yaş üstü çocuk hakları serisi kitap kapaklarının tasarım ilkeleri bakımından incelenmesi
The analysis of the book series children's rights over 5 years by TUBİTAK publications in terms of design principles for book covers
SERDAR DİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Güzel SanatlarGiresun ÜniversitesiSanat ve Tasarım Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MERVE YILDIRIM
- İlköğretim birinci kademe öğrencilerine yönelik çocuk hikaye kitaplarında görsel düzen ve tipografi
Visual aspectand typography in children's story books for the first level of primary school students
NİLGÜN KARABÖLÜK EĞRİBEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Eğitim ve ÖğretimOndokuz Mayıs ÜniversitesiGüzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İ. HALİL TÜRKER
- Çocuk kitaplarında kültürün illüstrasyona etkileri
The effects of culture on illustration in children's books
HASAN AYDIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Güzel SanatlarHaliç ÜniversitesiGrafik Tasarımı Ana Sanat Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURİ SEZER