Geri Dön

Hicrî 5. asırda ehl-i hadis ile diğer mezhepler arasında yaşanan tartışmalar

The debates between the ahl al-hadith and other islamic schools in the 5th century ah

PDF İndir

  1. Tez No: 964070
  2. Yazar: MEHMET ZÜLKÜF TAŞ
  3. Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET BİLEN
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Din, Religion
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Dicle Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Hadis Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 326

Özet

Hicrî 5. asır, İslam dünyasında entelektüel canlılığın zirveye ulaştığı ve bu bağlamda mezhepler arası tartışmaların da yoğunlaştığı bir dönemdir. Ehl-i hadis, kelâm sahasında önemli bir aktör olarak, özellikle Şâfiî/Eş'arî ve Mu'tezile gibi ekollerle yoğun münakaşalara girmiştir. Sıfatlar meselesi ve Halku'l-Kur'ân tartışmaları bu dönemin en temel meseleleri arasında yer almıştır. Ehl-i hadis'in literalist yaklaşımı, nassların zâhirî anlamlarına sıkı bağlılığı, özellikle kelâm metodolojisinde ciddi ayrışmalara neden olmuştur. Bununla birlikte, mezhepler arası rekabetin İslam ilim geleneğine katkı sağlayan yeni metodolojik açılımlar geliştirdiği de gözlemlenmiştir. Bu dönemde mezheplerin siyasi destekle güç kazanması dikkat çekicidir. Abbâsî Halifesi Kâdir-Billah'ın Ehl-i hadis yanlısı politikaları, bu mezhebin kelâmî tartışmalarda üstünlük sağlamasına zemin hazırlamış; ancak Selçuklu veziri Nizâmülmülk'ün Eş'arîleri desteklemesiyle dengeler değişmiştir. Nizâmiye medreseleri sayesinde Eş'arî düşüncesi kurumsallaşarak Ehl-i hadis'in etkisini zayıflatmıştır. Hadis ilmi açısından ise Ehl-i hadis, sahâbe tanımı, mevkûf rivayetlerin hücciyeti, haber-i vâhidle amel, mürsel ve zayıf hadislerin kabulü gibi meselelerde geleneksel çizgisini korumaya çalışmış; özellikle ahâd haberin bilgi değeri konusundaki ısrarcı tutumu, Mu'tezile ve Eş'arîlerle ciddi tartışmalara yol açmıştır. Şâfiî/Eş'arî muhaddislerin kelâmî ve fıkhî analizleri hadis rivayetçiliğine yeni boyutlar kazandırmış, Ehl-i hadis ise bu yaklaşımı geleneksel yöntemlerine bir tehdit olarak görmüştür. Hicrî 5. asırdaki mezhep tartışmaları, yalnızca teolojik ve hadis ile ilgili ayrışmalarla sınırlı kalmamış, fıkıh ve tasavvuf alanlarında da yankı bulmuştur. Ehl-i hadis, kıyas ve istihsan gibi yöntemleri benimseyen Ehl-i re'y ekolünü eleştirmiş, fıkhî meselelerde yalnızca hadisleri esas alarak literalist bir tutum sergilemiştir. Aynı şekilde, tasavvufî birtakım pratikleri de bid'at olarak değerlendirmiştir. Ehl-i hadis ve diğer mezhepler arasındaki tartışmalar, İslam ilim geleneğini şekillendiren temel faktörlerden biri olmuştur. Bu tartışmaların yalnızca ayrışma ve gerilim noktaları değil, aynı zamanda ilim dünyasına sağladığı katkılar da göz önünde bulundurulmalıdır. Çünkü Hicrî 5. asırdaki bu hareketlilik, İslamî ilimlerin metodolojik çeşitliliğinin artmasına katkı sağlamış ve düşünsel derinliği teşvik etmiştir.

Özet (Çeviri)

The 5th century AH marked a peak in intellectual vitality within the Islamic world, while also witnessing an intensification of inter-sectarian debates. The Ahl al-Hadith emerged as a significant actor in the field of kalām, engaging in intense polemics especially with schools like the Shāfiʿī/Ashʿarī and Muʿtazilite traditions. Issues such as the Divine Attributes and the Khalq al-Qurʾān controversy were among the most central theological matters of the period. The literalist approach of the Ahl al-Hadith, with its strict adherence to the apparent meanings of textual sources, led to considerable divisions within kalām methodology. Nevertheless, the competition between schools also gave rise to methodological innovations that enriched the Islamic intellectual tradition. During this time, sects gained strength through political patronage. The Abbasid Caliph al-Qādir bi-llāh's pro-Ahl al-Hadith policies paved the way for this group's ascendancy in theological disputes; however, the balance shifted with the support given to the Ashʿarīs by the Seljuk vizier Niẓām al-Mulk. Through the Nizāmiyya madrasas, Ashʿarī thought became institutionalized, reducing the influence of the Ahl al-Hadith. From the perspective of hadith studies, the Ahl al-Hadith sought to preserve their traditional stance on issues such as the definition of a Companion (ṣaḥābī), the authority of mawqūf reports, the epistemological value of solitary reports (khabar al-wāḥid), and the acceptability of mursal and weak ḥadīths. Their insistent stance on the knowledge-yielding capacity of solitary reports sparked significant controversy with the Muʿtazilites and Ashʿarīs. Shāfiʿī/Ashʿarī hadith scholars introduced new dimensions to hadith transmission through theological and juridical analysis, whereas the Ahl al-Hadith regarded such approaches as threats to their traditional methods. The sectarian debates of the 5th century AH were not limited to theology but echoed in the fields of jurisprudence and mysticism as well. The Ahl al-Hadith criticized the Ahl al-Raʾy school, which embraced methods like analogy (qiyās) and juristic preference (istiḥsān), and adopted a literalist approach that relied solely on hadiths in legal matters. Likewise, they regarded certain Sufi practices as innovations (bidʿa). In conclusion, the debates between the Ahl al-Hadith and other schools were among the core factors shaping the Islamic scholarly tradition. These debates should be viewed not only as points of divergence and tension but also as contributors to the enrichment of Islamic knowledge. The intellectual dynamism of the 5th century AH fostered methodological diversity and promoted deeper layers of thought in the Islamic sciences.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    836061

    Nâsıbî olmakla itham edilen hadis râvîleri: Hicrî ilk üç asır

    The hadith narrators who accused of being Nâsibî: First three centuries of Hijri

    MUHAMMED MUSTAFA ÇAMUR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Dinİstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MUSTAFA ÖZTÜRK

  2. Tez No

    636263

    Ehl-i Hadis'in kelam anlayışı: el-Lâlekâî örneği

    Ehl-i Hadis's approach of kelam: The example of el-Lâlekâî

    NECMİYE YENER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    DinMuş Alparslan Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ MAHSUM AYTEPE

  3. Tez No

    187499

    Damegani'nin el-Vücuh ve'n-Nezair isimli eserindeki metodu

    Damegani's method in his book named el-Vucuh wa'n-Nezair

    ESMA ÇETİN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2006

    DinUludağ Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ.DR. ABÜLHAMİT BİRIŞIK

  4. Tez No

    505570

    İbn Rüşd'ün Bidâyetü'l Müctehid adlı eserinde Malikî ve Şafiî mezhepleri arasındaki ihtilaflar ve sebepleri -Kitabü'n-Nikâh özelinde-

    The reasons and conflicts betwen malikî and şafiî sects in the book Bidâyetü'l Müctehid by Ibn-i Rusd - spesific to Kitabu'n Nikâh-

    TACETTİN ÇETİNTÜRK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    DinAtatürk Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. EMRULLAH DUMLU

  5. Tez No

    777729

    İbni Ebû Ya'lâ'nın hayatı ve i'tikâdî görüşleri

    Ibn Abu Ya'la's life and views of faith

    MUSTAFA TAHA ÇITLIK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    DinNecmettin Erbakan Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. RAMAZAN ALTINTAŞ

Geri Dön