Cuci ve Çağatay uluslarının siyasi ve kültürel ilişkileri (13. - 14. yüzyıllar)
Political and cultural relations between the ulus of Jochi and Chagatai (13th–14th centuries)
- Tez No: 966039
- Danışmanlar: PROF. DR. ABDULLAH GÜNDOĞDU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Genel Türk Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 466
Özet
Bu çalışma, XIII–XIV. yüzyıllar arasında Cuci ve Çağatay uluslarının siyasi ve kültürel ilişkilerini incelemektedir. Moğol İmparatorluğu'nun parçalanmasının ardından ortaya çıkan bu iki ulus, Orta Asya bozkırları ile Maveraünnehir ve Deşt-i Kıpçak sahasında uzun süreli etkileşimler yaşamıştır. Cuci Ulusu (Altın Orda), Batu Han önderliğinde Deşt-i Kıpçak, Doğu Avrupa ve Güney Rusya steplerinde güçlü bir devlet yapısı kurmuş; İpek Yolu ticaretini kontrol ederek bölgesel jeopolitik üstünlüğünü pekiştirmiştir. Çağatay Ulusu ise Maveraünnehir ve Yedisu coğrafyasında teşekkül etmiş, yerel Türk unsurlarıyla bütünleşerek farklı bir sosyo-kültürel yapı geliştirmiştir. İki ulus arasındaki ilişkiler, sadece askerî ve siyasî alanlarda değil, aynı zamanda ekonomik, kültürel ve dinî boyutlarda da şekillenmiştir. Batu ve Çağatay hanedanları arasındaki temaslar, ticaret yollarının güvenliği, vergi düzenlemeleri ve karşılıklı diplomatik misyonlarla güçlenmiştir. Özellikle Berke Han döneminde İslamiyet'in resmî kimlik kazanması, Cuci ulusunun Memlüklerle ittifak kurmasını sağlarken, Çağatay sahasında da dinî-sosyal değişim süreçlerini etkilemiştir. Bu bağlamda, tasavvufî çevrelerin ve göçebe boyların hareketliliği, iki ulus arasında kültürel yakınlaşmayı hızlandırmıştır. Etnik düzeyde Dulat, Nayman, Argun, Kongrat ve Celayir gibi boylar hem Cuci hem Çağatay uluslarının toplumsal yapısında önemli roller üstlenmiş, zaman zaman göçler ve siyasî bağlarla iki bölgeyi birbirine bağlamıştır. Arkeolojik bulgular, nümizmatik veriler ve dönemin Arapça-Farsça kaynakları bu ilişkilerin çok yönlü niteliğini ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, Cuci ve Çağatay ulusları arasındaki siyasi ve kültürel ilişkiler, XIII–XIV. yüzyıl Orta Asya tarihinin şekillenmesinde belirleyici olmuş; bu etkileşimler Türk-İslam dünyasının sosyo-politik gelişiminde kalıcı izler bırakmıştır.
Özet (Çeviri)
This study examines the political and cultural relations between the Jochid and Chaghatayid uluses during the thirteenth and fourteenth centuries. Following the fragmentation of the Mongol Empire, these two uluses emerged as influential polities that maintained long-lasting interactions across the Central Asian steppes, Transoxiana, and the Dasht-i Qipchaq region. The Jochid Ulus (Golden Horde), under the leadership of Batu Khan, established a powerful state structure across the Dasht-i Qipchaq, Eastern Europe, and the southern Russian steppes, consolidating its regional geopolitical dominance by controlling the Silk Road trade. The Chaghatayid Ulus, meanwhile, took shape in Transoxiana and the Semirechye, integrating with local Turkic elements and developing a distinct socio-cultural formation. Relations between the two uluses were not limited to military and political domains but also encompassed economic, cultural, and religious dimensions. The contacts between the Batu and Chaghatay dynasties were reinforced through the safeguarding of trade routes, tax arrangements, and reciprocal diplomatic missions. In particular, the adoption of Islam as an official identity during the reign of Berke Khan enabled the Jochid Ulus to forge alliances with the Mamluks, while also influencing processes of religious and social transformation within the Chaghatayid realm. In this context, the mobility of Sufi circles and nomadic tribes accelerated cultural convergence between the two polities. At the ethnic level, clans such as the Dulat, Naiman, Arghun, Qongrat, and Jalayir played significant roles within the social structures of both the Jochid and Chaghatayid uluses, at times linking the two regions through migration and political affiliations. Archaeological findings, numismatic evidence, and contemporary Arabic-Persian sources further illuminate the multidimensional character of these interactions. In conclusion, the political and cultural relations between the Jochid and Chaghatayid uluses were decisive in shaping the history of thirteenth- and fourteenth-century Central Asia, leaving enduring traces in the socio-political development of the Turkic-Islamic world.
Benzer Tezler
- İlhanlılar ile Altın Ordu Devleti'nin siyasi ve sosyal ilişkileri
Political and social relations between the Ilkhanids and the Golden Horde
AHMAD HESAMİPOUR KHELEJANİ
- Çağatay Hanlığı ile Büyük Moğol Kağanlığı arasındaki siyasi ilişkiler (1227-1318)
The political relations between the Chagatai Khanate and the Great Mongolian Khaganate (1227-1318)
ÇETİN KAYA
- XV. ve XVII. yüzyıl Osmanlı tarih yazıcılarına göre Deşt-i Kıpçak ve Altın Orda
Accordin to XV. and XVI. centuries Ottoman history writers Desht-i Qipchaq and Golden Horde
ELİF UZUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
TarihKaradeniz Teknik ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. DERYA DERİN PAŞAOĞLU
- Altın Orda'da kadın ve siyaset ilişkisi: Taytula Han Bike
Relationship between women and politics in the Golden Horde: Taytula Han Bike
YUSUF ARSLANER
- 13. yüzyılda Moğol posta teşkilatı (Yam)
Mongolian postal organization in 13. century (Yam)
SİNAN MERİÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
TarihKaradeniz Teknik ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DERYA DERİN PAŞAOĞLU