Batı Anadolu'nun Türk dönemi kentleşme sürecinde Birgi, Ayasuluk ve Tire
Birgi, Ayasuluk and Tire in the urbanization process of the Turkish period of Western Anatolia
- Tez No: 966087
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ŞAKİR ÇAKMAK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 340
Özet
Batı Anadolu, insanlık tarihinin kadim coğrafyalarından birini teşkil etmektedir. Tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapan bölgede, kent olarak tanımlanabilecek ilk yerleşme bulgularıyla MÖ III. binyılın özellikle ikinci yarısından itibaren karşılaşılmaktadır. Bölge özellikle Antik Çağ'dan itibaren büyük bir gelişim göstermiş, bir kısmı günümüze de ulaşabilen önemli kent merkezleri teşekkül etmiştir. Batı Anadolu'nun yerleşme tarihi bakımından önemli bir dönüm noktasını, XIV. yüzyılın başlarında bölgede Türk beyliklerinin ortaya çıkışı oluşturmaktadır. Bu beyliklerden biri olan Aydınoğulları Beyliği, Aydınoğlu Mehmed Bey tarafından Küçük Menderes Vadisi'nin verimli toprakları üzerinde kurulmuştur. Beyliğin ilk başkenti Birgi olmakla birlikte, idare merkezi XIV. yüzyılın ortalarından sonra Ayasuluk'a taşınmıştır. Beyliğin hâkim olduğu kentlerden biri olan Tire ise özellikle XV. yüzyıldan itibaren büyük bir gelişme göstermiş ve Osmanlılar döneminde Aydın Sancağı'nın idari merkezi konumuna gelmiştir. Birgi, Ayasuluk ve Tire, Türk dönemi öncesine kadar uzanan tarihi birer geçmişe sahiptir. XIV. yüzyıldan itibaren ise birer Türk-İslam kenti olarak gelişim göstermişlerdir. Her üç kent de günümüze kadar muhafaza edilebilmiş yerleşim dokularıyla, Batı Anadolu'nun Türk dönemi kentleşme sürecinin analiz edilebilmesi açısından iyi birer örnek teşkil etmektedir. Birgi, Ayasuluk ve Tire, Bizans dönemi kaleleri etrafında teşekkül etmiş kentlerdir. Roma ve Bizans imparatorluklarından alınan kentsel miras, Türk döneminde inşa edilen mescit, cami, zaviye, medrese, türbe, han, hamam ve köprü gibi yapılarla önemli bir değişim geçirmiştir. Özellikle mescit, cami ve zaviyelerin iskân oluşturan yapılar olarak gerek sur içi gerekse de sur dışı alanlarda yeni mahallelerin kurulmasına öncülük ettiği görülmektedir. Kentin çeşitli noktalarında ortaya çıkan mahalleler, yüzyıllar içerisinde değişim geçirerek nüfusları artıp azalabilmektedir. Kentlerin gelişmişliğinin bir göstergesi olan medreseler, genellikle kentin belirli mahallelerinde yoğunlaşmaktadır. Çarşı dokusu ise her daim dış kale surlarının aşağısındaki mahallerde oluşmuştur. Birgi ve Ayasuluk'un ticari dokusu bugün neredeyse tamamen ortadan kalkmış durumdadır. Buna mukabil Tire'de han, bedesten ve dükkânlardan oluşan ticari doku hala büyük ölçüde mevcuttur. Nitekim kent, XV. yüzyıldan beri de Anadolu'nun önemli ticaret merkezleri arasında yer vi almaktadır. Konutlar, köprüler ve defin alanlarını oluşturan mezarlıklar, kent dokusunu oluşturan diğer unsurlardır.
Özet (Çeviri)
Western Anatolia constitutes one of the ancient geographies of human history. In the region, which has been home to many civilizations throughout history, the first settlement findings that can be defined as cities are encountered especially from the second half of the third millennium BC. The region has shown a great development especially since Antiquity, and important urban centers have been formed, some of which have survived to the present day. An important turning point in the settlement history of Western Anatolia is the emergence of Turkish principalities in the region in the early XIVth century. Aydınoğulları Principality, one of these principalities, was founded by Aydınoğlu Mehmed Bey on the fertile lands of the Küçük Menderes Valley. Although the first capital of the principality was Birgi, the administrative center was moved to Ayasuluk after the middle of the XIVth century. Tire, one of the cities dominated by the principality, showed a great development especially from the XVth century onwards and became the administrative center of Aydın Sanjak during the Ottoman period. Birgi, Ayasuluk and Tire have a historical background dating back to the preTurkish period. From the XIVth century onwards, they developed as Turkish-Islamic cities. All three cities are good examples for analyzing the urbanization process of Western Anatolia during the Turkish period with their preserved settlement patterns. Birgi, Ayasuluk and Tire are cities built around Byzantine castles. The urban heritage inherited from the Roman and Byzantine empires underwent a significant transformation with the construction of mosques, mosques, zawiyas, madrasas, tombs, inns, baths and bridges during the Turkish period. Especially masjids, mosques and zawiyas, as settlement-forming structures, pioneered the establishment of new neighborhoods both inside and outside the city walls. The neighborhoods that emerged at various points in the city may increase or decrease in population as they change over the centuries. Madrasahs, which are an indicator of the development of cities, are generally concentrated in certain neighborhoods of the city. The bazaar texture, on the other hand, has always been formed in the neighborhoods below the outer castle walls. The commercial fabric of Birgi and Ayasuluk has almost completely disappeared today. In Tire, on the other hand, the commercial fabric consisting of inns, bedestens and shops still exists to a great extent. As a matter of viii fact, the city has been one of the important commercial centers of Anatolia since the XVth century. Houses, bridges and cemeteries are other elements of the urban fabric.
Benzer Tezler
- Mudanya'da kentleşme süreci ve kentsel gelişimi etkileyen faktörler
Factors affecting urbanization process and urban development in Mudanya
SİNAN ALBAYRAK
- Historical evolution of hostelry buildings with particular reference to those within the inner-city of İzmir from the 17th to the first quarter of the 20th centuries
17. yüzyıl ile 20. yüzyılın ilk çeyreği arasındaki İzmir kent içi konaklama yapıları özelinde konaklama yapılarının tarihsel evrimi
EMEL KAYIN
- Balıkesir çevresinde Hadrianoutherai örneğinde eskiçağ kentleri
Ancient cities around Balıkesir: The case of Hadrianoutherai
MUSTAFA TÜRK
- Batı Anadolu beylik başkent ve idari merkezleri
Western Anatolian principality capital and administrative centers
DUYGU POLAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
TarihMuğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ADNAN ÇEVİK
- 1950-1960 dönemi İstanbul: Mimarisi, kentleşmesi ve mimar Emin Onat
Period of 1950-1960 in İstanbul: Architecture, urbanization and architect Emin Onat
B. CENK OKUMUŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MİNE İNCEOĞLU
