Mudanya'da kentleşme süreci ve kentsel gelişimi etkileyen faktörler
Factors affecting urbanization process and urban development in Mudanya
- Tez No: 524209
- Danışmanlar: PROF. DR. ŞEVKET IŞIK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Coğrafya, Geography
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2018
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Coğrafya Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Beşeri ve İktisadi Coğrafya Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 116
Özet
Kentleşme olgusu salt bir nüfus hareketi değildir. Bu hareketin sosyo-ekonomik ve kültürel boyutları söz konusudur. Etkileri ve sonuçları itibariyle toplumu büyük oranda değiştiren ve kalıcı olarak dönüştüren küresel bir olgu olan kentleşme, aynı zamanda modernleşmenin altyapısını oluşturan en önemli süreçlerden birisidir. Sanayi devrimine kadar işlevsel ve yapısal olarak çok az değişim gösteren kentler sanayileşmeyle beraber hızla büyümüş ve dünya sistemine eklemlenerek yeni medeniyetin şekillendiği mekânlar haline gelmiştir. Sanayileşmenin ortaya çıktığı İngiltere başta olmak üzere sanayileşmiş bütün ülkelerdeki kentsel gelişim birbirine paralel özellikler göstermektedir. Türkiye'deki kentleşme hareketi gecikmeli de olsa dünyadaki kentleşme süreçlerini takip etmiş, farklılıkları olmakla beraber büyük oranda kentleşmenin temel özellikleri bakımından benzer bir süreç izlemiştir. Cumhuriyet dönemini incelediğimizde kentleşme sürecini belirleyen faktörlerin bütün dünyada olduğu gibi ekonomik, teknolojik, siyasal ve sosyo-psikolojik etmenlerin olduğu anlaşılmaktadır. Türkiye kentleşme sürecinde dönemsel farklılıklar yaşanmıştır. 1923-1950 aralığını kapsayan ilk dönemin en belirgin özelliği yatay ve dikey nüfus hareketliliğinin durağanlığıdır. Ayrıca kapalı ekonomiye bağlı modern olmayan üretim süreçleri, sınırlı ulaşım ve iletişim olanaklarının varlığı, kentsel alanlardaki yapısal dönüşümlerin eksikliği, yetişmiş insan kaynaklarının ve kentleşme sürecinin ana belirleyeni olan ekonomik gücün eksikliği gibi faktörler döneme rengini veren olgular olmuştur. 1950 – 1980 aralığını kapsayan ikinci dönemin en belirgin özelliği ülke içerisindeki yatay ve dikey nüfus hareketliliğinin hız kazandığı bir dönem olmasıdır. 1950'lerle birlikte hızlanan toplumsal ve ekonomik dönüşüm sürecinde kentsel ve kırsal nüfus alanlarındaki nüfus artış hızının ivme kazandığını görmekteyiz. Bu dönem aynı zamanda kapalı ekonomik modelden kısmen de olsa ayrılıp batı ile bütünleşme hareketlerinin güçlenmeye başladığı bir dönemdir.1980 sonrasından günümüze kadarki zaman dilimini kapsayan üçüncü dönem ise kentleşme sürecini etkileyen faktörler açısından bir önceki döneme göre benzerlikler göstermektedir. Ancak süreci etkileyen yeni ve farklı dinamikler de ortaya çıkmıştır.Gerek dünyadaki küreselleşme süreci ve bunun Türkiye'ye doğrudan ya da dolaylı yansımaları, gerekse de Türkiye'nin kendi iç dinamiklerinde meydana gelen turizm sektörünün gelişimi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki terör hareketleri, ülkedeki yeni politik şekillenmeler ve bunun sonucu olarak ortaya çıkan yeni ekonomik yapılanmalar gibi sosyo-ekonomik ve politik süreçler bu farklılığı ortaya çıkaran başlıca etmenler olmuştur. Mudanya'nın kuruluşu Anadolu'nun batı kıyılarında ticaretle uğraşan şehir devletlerinin Marmara Denizi koylarında koloniler oluşturduğu sürece rastlar.Marmara Denizinin güneyinde sahil şeridi boyunca uzanan Mudanya'nın geçmişi M.Ö. 7.yy'a kadar gitmektedir. 2600 yıllık tarihi bir geçmişe sahip olan Mudanya Lidya, Pers, Bithynia, Helenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Mudanya'daki kentleşme süreci coğrafi konumu, jeomorfolojisi, iklim özellikleri, doğal bitki örtüsü gibi faktörlere göre şekillenmiştir. Ayrıca Mudanya'daki kentleşme alanının fiziki değişiminde ulaşım sistemleri, tarım alanları, Lozan anlaşması ve mübadele göçleri, sit alanları gibi beşeri faktörler de etkili olmuştur. Türkiye'deki kentleşme dinamiklerinden bağımsız düşünemeyeceğimiz Mudanya'daki kentleşme süreci kendine özgü karakteristik özellikler taşımaktadır. Son yüzyılda Mudanya'nın nüfusu çarpıcı bir şekilde renk değiştirmiştir. Nüfusun demografik yapısı ile beraber sosyo-kültürel yapısı da büyük oranda değişmiştir. 20.yy'ın başına kadar Hıristiyan inancına bağlı, Rum kökenli nüfusun egemen olduğu kent, Cumhuriyetle beraber yerini farklı bir inanç ve kültüre bırakmıştır. Nitekim 1902 yılı nüfus verilerine göre 18.193 olan Mudanya nüfusunun 13.329 kişisini gayrimüslimler oluşturmaktaydı. Bununla birlikte, Osmanlı'nın son döneminde yaşanan savaşlar ve Kurtuluş savaşı sürecinde bütün Anadolu'da olduğu gibi Mudanya'da da nüfus kaybı yaşanmıştır. Mübadele göçleri sonucunda ortaya çıkan nüfus kaybı da eklenince 1927 yılına gelindiğinde geçen 25 yıllık sürede toplam nüfus artmamış aksine 4.327 kişilik bir azalma söz konusu olmuştur. Gayrimüslim nüfusun büyük bir kısmı Mübadelelerle Mudanya'yı büyük oranda terk etmiştir. Kenti terk eden kültüre ait mimari yapı ve kentsel doku başta olmak üzere birçok kültürel unsurun halen varlığını sürdürdüğünü gözlemlemek mümkündür. 1927 yılına gelindiğinde Mudanya nüfusunun 13.866 kişi olduğu tespit edilmiştir. Anadolu ve Rumeli'den gelen göçler sonucunda 1927-1935 yılları arasında ilçede nüfus ‰ 43 oranında artmış ve 1935 itibariyle 19.496 kişiye çıkmıştır. Yaşanan bu nüfus artışının kırsal alanlarda yaşandığını görmekteyiz. 1927-1935 yılları arasında kentsel nüfusta sadece 41 kişilik bir artış gözlenirken kır nüfusunda 5.589 kişilik bir artış görülmektedir. Bu durum, gelen mübadillerin kırsal alanlara yerleştirildiği ve doğal nüfus artışının kırsal alanlarda daha fazla olduğu gerçeğini göstermektedir. Osmanlı devletinin son döneminde Bursa'nın Avrupa'ya açılan kapısı konumunda olan ve ipekböcekçiliği ticaretinde önemli bir role sahip olan Mudanya'da Cumhuriyetinin ilanından sonraki dönemde demiryolunun atıl duruma düşmesi ve ipekböcekçiliğin önem kaybetmesi kentsel nüfusta yaşanan durağanlığın temel sebebidir. Bu dönemde ipek böceği üretimini yerini zeytin üretimine bırakmaya başlamıştır. Toplam nüfus 1945-50 yılları arasında ‰ 26'lik bir artış göstermesine rağmen, 1950-55 yılları arasında ‰ 6'lık bir artış göstermiştir. 1985 yılına kadar durağan bir seyir izleyen Mudanya kent nüfusunun artış hızında da bu tarihten sonra hareketlilik başlamıştır. 1985 yılında 12.152 olan Mudanya kent nüfusu, 1990 yılında 17.196'ya yükselmiştir. 1964 yılında kurulan kablo fabrikasının dışında önemli bir sanayi üretimi olmayan Mudanya bu tarihe kadar tarım kenti özelliğindeydi. 1990 yılından sonra ise ulaşım sistemlerindeki gelişmelere paralel olarak gelişen turizm faaliyetleriyle birlikte kentsel nüfusta önemli artışlar gözlenmiştir. Bu tarihten sonra Mudanya'nın kent merkezi işlevini gören Rum mahallesi ve Osmanlı zamanında kurulan Türk mahallesi (Bugünkü Hasanbey Mahallesi) ile sınırlı olan kentsel alan Bursa-Mudanya yoluna paralel doğuya doğru genişlemiştir. Bu gelişim aksında kıyıdan hemen başlayan yükseltilerin de rolü büyüktür. Ancak kentsel alanlar ile zeytinlik alanları sınır haline gelmiş bu durum kentin büyümesi önünde çeşitli hukuksal sorunlar yaratmaktadır. Kentsel gelişimde bir başka önemli sınırlayıcı etki ise sit alanlarıdır. Bugün şehrin tam orta yerinde kalan, aynı zamanda Mudanya'nın kuruluş yeri olan hisarlık tepe mevkii ve yakın çevresi birinci derece arkeolojik sit alanı ilan edilmiş ve bu bölgede kentsel yapılaşma durdurulmuştur. Mudanya'da ulaşım sistemlerinin gelişmesi, turizm sektörüne bağlı olarak yapılan ikincil konutların hızlı artışı gibi faktörler kente yaşanan göçü hızlandırmıştır. Bunun sonucunda 2007 yılında kentsel nüfus % 48,7 'lik oranla Mudanya tarihinin en yüksek düzeyine ulaşmıştır. 2007 yılına kadar kırsal-kentsel nüfus dağılımında meydana gelen değişimleri belirleyen ana faktörler doğal nüfus artışı ve göçlerle ortaya çıkan nüfus hareketliliği olmuştur. Ancak bu tarihten sonra yapılan yasal düzenlemeler kentsel-kırsal nüfus oranlarında doğal olmayan sonuçlar ortaya çıkarmıştır. İlk 2007-2010 arasındaki artışta bazı köylerin merkeze bağlanması etkili olmuştur. Bunun sonucunu 2008 yılı verilerinde net olarak görmekteyiz. 2007 yılında % 48,7 olan kentsel nüfus oranı bir yıl gibi kısa bir zaman diliminde % 71,5'e çıkmıştır. 30 Mart 2014 tarihinde kabul edilen Bütünşehir Yasası ile Mudanya'ya bağlı Trilye Beldesi ve 36 köy mahalle statüsüne alınarak merkeze bağlanmıştır. Bu dönemden sonra Mudanya'da kırsal nüfus ortadan kalkmıştır. İlk çağlardan günümüze kadar işlevselliğini sürdüren Mudanya limanı Bursa'yı İstanbul ve Avrupa'ya bağlayan en kısa denizyolu bağlantısıdır. Bursa, geniş hinterlandındaki ekonomik ve ticari potansiyelini dünya pazarlarına tam kapasite taşıyabilecek uluslararası ulaşım imkânlarından yoksundur. Bu potansiyeli küresel pazarlara ulaştırabilecek en önemli kapıların başında Mudanya gelmektedir. Osmanlı döneminde Mudanya'da başta gelen ekonomik faaliyetlerden birisi ipekböcekçiliğiydi. İran'dan gelen ve Bursa'da da üretilen ham ipeğin Mudanya iskelesine ulaştırılmasında ana işlevi Mudanya-Bursa tarihi demiryolu hattı görmekteydi. Mudanya'nın kentsel fonksiyonları zamanla değişim göstermiştir. İlk çağdan beri tarım, ticaret ve ulaşım kenti olan Mudanya 1960'lı yıllardan itibaren sanayi fonksiyonuna da sahip olmuştur. Günümüzde bunlara turizm fonksiyonu da eklenmiştir ve bu fonksiyonu giderek daha çok ön plana çıkmaktadır. Eskiden Bursa'nın en güzel sayfiye yerlerinin başında gelen Mudanya, doğal güzellikleri, eşsiz kentsel mimarisi ile gözde bir rekreasyon ve eğlence alanıyken sanayileşme sürecinde bu özelliklerini kısmen yitirmiştir. Son 30 yılda Türkiye'de turizm sektörünün gelişimine paralel olarak, gelişen ulaşım sistemlerinin de etkisiyle Mudanya'nın turizm potansiyeli yeniden ortaya çıkmış ve kent turizm kenti kimliğini giderek güçlendirmiştir.
Özet (Çeviri)
Urbanization is not merely a population movement. The socio-economic and cultural dimensions of this movement are in question. Urbanization, a global phenomenon that changes and permanently transforms society in terms of its effects and consequences, is at the same time one of the most important processes that constitute the infrastructure of modernization. Cities which functionally and structurally changed a little until the industrial revolution have rapidly developed along with industrialization and become places where new civilization is shaped by being articulated to the world system. Urban development in all industrialized countries where the industry emerges, particularly in UK, is parallel to each other. Although the urbanization movement in Turkey has followed the processes of urbanization in the world with delay, it has followed a similar process in terms of the basic features of urbanization even though there are differences. When the Republican period is examined, it is understood that the factors determining the urbanization process are the economic, technological, political and socio-psychological factors as they are all over the world. Turkey has experienced periodical differences in the process of urbanization. The most prominent feature of the first period covering the 1923-1950 period is the stability of horizontal and vertical population movements. In addition, factors such as the non-modern production processes depended on the closed economy, limited transportation and communication facilities, the lack of structural transformations in urban areas, the lack of economic strength, which is the main determinant of the qulified human resourses and urbanization process are the facts of this period. The most prominent feature of the second period, which covers the 1950 – 1980 interval, is the period in which the horizontal and vertical population movements within the country accelerate. In the process of social and economic transformation that accelerated together by the 1950s, we see that the rate of population growth in the urban and rural population areas has gained momentum. This period is also a period when the closed economic model is partially abandoned and the western integration movements are beginning to become stronger. The third period that covers a period from the end of the 1980s till today is similar to the previous period in terms of the factors affecting the urbanization process. However, new and different dynamics effecting the process also appeared. Both the world globalization process and its direct or indirect effects for Turkey and the development of the tourism sector in Turkey's own internal dynamics, terror movements in Eastern and Southeastern Anatolia, new political formations in the country and consequently the country's new economic reconstructions such as socio-economic and political processes, have been the main factors that have unveiled this difference. The establishment of Mudanya ran across the period in which the city states dealing with trade on the west coast of Anatolia formed colonies in the Sea of Marmara. The history of Mudanya extending along the the south coastline of the Sea of Marmara dates back to around 7th century BC. Having a history of 2600 years, Mudanya has hosted the civilizations of Lydia, Persia, Bithynia, Hellenistic, Roman, Byzantine and Ottoman civilizations. The urbanization process in Mudanya has been shaped by factors such as geographical location, geomorphology, climate characteristics, natural vegetation cover. In addition, human factors such as transportation systems, agricultural areas, Lausanne treaty and migration of exchanged population, protected areas have influenced the physical change of the urbanization area in Mudanya. The urbanization process in Mudanya that can not be considered independently of the dynamics of urbanization in Turkey has unique characteristics. In the last century, the population of Mudanya changed color dramatically. The demographic structure of the population as well as the socio-cultural structure have changed greatly. Up to the beginning of the 20th century, the city, which was dominated by Christian origin and dominated by Greek Cypriot population, has left its place with a different faith and culture with the Republic. As a matter of fact, non-muslims constituted 13,329 people of the Mudanya population of 18,193 according to the population data of 1902. However, there was a loss of population in Mudanya as well as in Anatolia during the wars and the War of Independence during the last period of the Ottoman Empire. As a result of the population loss that occurred as a result of population exchange, the total population did not increase during the last 25 years when it came to 1927, in the contrary, 4,327 persons have decreased. Much of the non-muslim population has abandoned Mudanya in large part due to the population exchange. It is possible to observe that many cultural elements, especially the cultural architectural structure and the urban texture that have left the city, still exist. By 1927, the population of Mudanya was 13.866. As a result of the migrations from Anatolia and Rumelia, the population of the province increased by 43% between 1927- 1935 and by 1935 it reached 19,496. We can see that this population increase has oocured in the rural areas. Between 1927-1935, there has been an increase of only 41 persons in the urban population and 5,589 persons in the rural population. This shows that the incoming exchanged people are settled in rural areas and that the natural population increase is greater in rural areas. The dwindling of the railway and decrease of silkworm production after declaration of the Republic main reason of the population decrease in Mudanya, which is the gateway of Bursa to Europe in the last period of the Ottoman empire and which has an important role in the trade of silkworms. Although the total population showed an increase by 26% between 1945-50, it showed an increase of 6% between 1950-55. In Mudanya, which followed a stable course until 1985, an activity has started in the increase rate of the urban population after this date. The population of Mudanya, which was 12.152 in 1985, increasede to 17.196 in 1990. Mudanya, which was not a major industrial production other than the cable factory that was established in 1964, was an agricultural city until this date. After 1990, significant increases were observed in the urban population as a result of the tourism activities developing parallel to the developments in the transportation systems. After this date, the Greek neighborhood, which functions as the city center of Mudanya, and the urban area limited to the Turkish neighborhood (Today Hasanbey district) established during Ottoman times, expanded eastward parallel to the Bursa-Mudanya road. This development is also a big part of the elevations, which started immediately from the shore. However, urban areas and olive grove areas have become border areas, creating a variety of legal problems against the city development. Another important limiting effect in urban development is the archeological sites. At the same time, Hisarlik hill, which is located in the middle of the city and the vicinity of Mudanya, was declared as a first degree archaeological site and urban settlement in this area was stopped. Factors such as the development of transportation systems in Mudanya and the rapid increase of secondary houses built parallel to the tourism sector have accelerated migration to the city. As a result, in 2007 the urban population reached the highest level of Mudanya history with 48,7% rate. Until 2007, the main factors determining the changes in the rural-urban population distribution were the natural population growth and the population movements resulting from migration. However, after this date, legal regulations have resulted in unnatural results in urban-rural population ratios. Between 2007- 2010, the affiliation of some villages to the city center became effective. We can see the result of this in the 2008 data clearly. The urban population rate, which was 48.7% in 2007, increased to 71.5% in a short period of one year. Trilye District and 36 villages acquired district status with the Integrated City Regulation which was accepted on March 30, 2014, were affiliated to the city center. After this period, the rural population in Mudanya came to an end. The port of Mudanya, which has been functional from the ancient times until today, is the shortest maritime line connection linking Bursa to Istanbul and Europe. Bursa lacks the international transportation possibilities that can carry its economic and commercial potential in its broad hinterland full capacity to world market. Mudanya is one of the most important gates that can reach these potential global markets. One of the main economic activities in Mudanya during the Ottoman period was silkworm production.Mudanya-Bursa historical railway line had the main role in transportation of the raw silk came from Iran and produced in Bursa to Mudanya pier. The urban functions of Mudanya have changed over time. Mudanya, which has been a city of agriculture, commerce and transport since the early age, has had an industrial function since the 1960s. Tourism function is added to them today and this function is becoming more and more important. Mudanya, formerly one of the most beautiful summer resorts of Bursa with its natural beauties, unique urban architecture and popular recreation and entertainment, has lost some of its qualities during the industrialization period. In parallel with the development of the tourism sector in Turkey last 30 years, tourism potential of Mudanya has re-emerged with the influence of developing urban transport system and has strengthened the tourism city identity gradually.
Benzer Tezler
- 1950 sonrası sanayileşme sürecinde Türkiye'de sanayileşme kentleşme ilişkisi - Bursa örneği-
After 1950, during industralization process, Bursa pattern of industralization-urbanization relations in Turkey
H. İBRAHİM AYDINLI
Yüksek Lisans
Türkçe
1997
Kamu YönetimiGazi ÜniversitesiKamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İ. SAHİR ÇÖRTOĞLU
- Bir modernleşme projesi olarak Anadolu'da demiryolları ve Bursa-Mudanya Demiryolu hattı
Railroad lines in Anatolia as a modernization project and Bursa-Mudanya railroad line
SELEN DURAK
- Kentsel belleğin sürekliliği bağlamında bir kültürel rota önerisi: Bursa endüstri mirası rotası
A cultural route proposal in the context of the continuity of urban memory: Bursa industrial heritage route
OYA DENİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
MimarlıkBursa Uludağ ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ARZU ÇAHANTİMUR
- Mudanya mübadilleri, ekonomik ve sosyal uyumları
Mudanya exchanges economic and social cohesion
HATİCE AYSER SOĞUKSU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
TarihYeditepe ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TÜLAY ALİM BARAN
- İklim değişikliğine karşı kentsel dirençlilik önerileri geliştirilmesi, Mudanya örneği
Developing urban resilience proposals against climate change, the example of Mudanya
ELİF ALTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Peyzaj MimarlığıBursa Teknik ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KAMİL ERKEN