Geri Dön

Üniversite öğrencilerinde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirti düzeyi ile yürütücü işlevler arasındaki ilişkinin incelenmesi

Investigating the relationship between attention deficit hyperactivity disorder symptom level and executive functions in university students

PDF İndir

  1. Tez No: 966859
  2. Yazar: SİNEM GÜLSER KARAMAN
  3. Danışmanlar: PROF. DR. NURCİHAN KİRİŞ
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Psikoloji, Psychology
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Psikoloji Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Genel Psikoloji Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 100

Özet

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında başlayan ancak yetişkinlikte de devam edebilen bir nörogelişimsel bozukluktur. Yürütücü işlev bozuklukları DEHB'nin temel özelliklerinden biri olsa da, bireyler arasında önemli farklılıklar görülmektedir. Mevcut tanı ölçütlerinin çocukluk DEHB'sine dayalı olması, yürütücü işlev bozukluklarının yetişkin DEHB tanısında yeterince temsil edilmemesine yol açmaktadır. DEHB yalnızca davranışsal özelliklerle değil, aynı zamanda yürütücü işlevlerdeki bozulmalarla da ilişkilendirilmektedir; ancak yürütücü işlevlerdeki bozuklukların DEHB'in tanısında kullanılan özbildirim ölçeklerindeki derecelendirmeleri ne düzeyde etkilediğine yönelik çalışmalar az sayıdadır. Bu çalışmanın amacı, üniversite öğrencilerinde DEHB'in tanısında yaygın olarak kullanılan öz bildirim ölçeklerinden Erişkin DEB/DEHB ölçeği (ASRS) ve Wender-Utah Derecelendirme Ölçeği (WUDO) puanlanmasında ortaya konulan kesme noktalarına göre belirlenen DEHB düzeyinin; yürütücü işlevler, dürtüsellik ve bilişsel esneklik gibi bilişsel süreçlerle ilişkisini incelemek ve söz konusu değişkenlerin DEHB belirtilerini yordayıcı etkisini belirlemektir. Öncelikle bu çalışmada, üniversite öğrencilerinde öz bildirime dayalı tanı ölçeklerine göre DEHB belirti düzeyi oranının yüksek olması beklenmektedir. Bununla birlikte, DEHB (+) grubunun, DEHB (–) grubuna kıyasla yürütücü işlevler, bilişsel esneklik ve dürtüsellik düzeylerinde anlamlı farklılıklar göstermesi beklenmiştir. Bu doğrultuda, DEHB (+) grubunun BEE, YİÖ ve BDÖ puanlarının istatistiksel olarak anlamlı düzeyde daha düşük olacağı varsayılmıştır. Ayrıca yürütücü işlevlerle ilişkili bilişsel özelliklerin ASRS ve WUDO puanlarını istatistiksel olarak anlamlı ve yüksek düzeyli yordayacağı da beklenmektedir. Araştırmanın örneklemini; 2023-2024 öğretim yılında İzmir Katip Çelebi Üniversitesi'nin farklı fakülte ve enstitülerinde öğrenim gören, kolay ulaşılabilir örnekleme yoluyla seçilen ve yaşları 19-30 arasında değişen 241 gönüllü katılımcı oluşturmuştur. Katılımcılar,ASRS, WUDO, Yürütücü İşlev Ölçeği (YİÖ), Bilişsel Esneklik Envanteri (BDE) ve Barratt Dürtüsellik Ölçeği (BDÖ) kısa formunu doldurmuştur. ASRS ve WUDO ölçeklerinin kesme noktaları esas alınarak katılımcılardan DEHB (+) grubu (78 katılımcı) ve DEHB (–) grubu (163 katılımcı) olmak üzere iki grup oluşturulmuştur. Öncelikle sürekli değişkenlerin normal dağılım gösterip göstermediği Kolmogorov Smirnov testi sonuçları ile basıklık/ çarpıklık değerleri incelenerek box plot ve histogram grafikleri üzerinde değerlendirilmiştir. Normal dağılıma uyan sayısal verilerin gruplar arasındaki istatistiksel karşılaştırılmasında bağımsız örneklemler için t testi kullanılmıştır. Değişkenler arası ilişkileri incelemek ve değişkenlerin DEHB düzeylerini yordama etkisini belirlemek için Pearson korelasyon analizi ile çoklu regresyon analizi uygulanmıştır. Katılımcıların %32,4'ü hem çocukluk hem de erişkinlik dönemi DEHB belirtileri göstermektedir. DEHB (+) grubunda DEHB (-) grubuna göre impuls kontrol, organizasyon ve planlama becerileri ve bilişsel esneklik anlamlı düzeyde daha kötü bulunmuştur. Korelasyon analizleri, DEHB belirtileri arttıkça impuls kontrolünün düştüğünü (r = -0.439, p < .001) ve motor dürtüselliğin arttığını (r = 0.440, p < .001) ortaya koymuştur. Çoklu regresyon bulguları, organizasyon ve dürtüselliğin erişkin DEHB puanlarını; dürtü kontrolü ve organizasyonun ise çocukluk dönemi belirtilerini anlamlı düzeyde güçlü yordadığını ortaya koymuştur. Yürütücü işlev puanlarının, ASRS ve WUDÖ öz bildirim ölçeklerinden elde edilen puanları yordama düzeyinin güçlü olduğu saptanmıştır. Üniversite döneminde DEHB belirtilerinin riskli düzeyde görülme oranının yüksek bulunması (%32,4) akademik ve sosyal işlevsellik üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğine işaret etmektedir. Araştırmanın sonuçlarının, üniversite öğrencilerinde akademik ve sosyal yaşamlarını etkileyebilecek şekilde yürütücü işlev güçlüklerinin olduğu farkındalığı yaratılarak iyileştirmeye yönelik destek ile müdahale stratejilerinin planlanmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Özet (Çeviri)

Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) is a neurodevelopmental disorder that begins in childhood but may persist into adulthood. Although executive function deficits are considered a core feature of ADHD, there are significant individual differences. Since the current diagnostic criteria are based on childhood ADHD, executive function deficits are not sufficiently represented in the diagnosis of adult ADHD. ADHD is not only associated with behavioral characteristics but also with impairments in executive functions; however, studies examining the extent to which deficits in executive functions influence ratings on self-report scales used in ADHD diagnosis remain limited. The aim of the present study is to examine the relationship between ADHD levels determined according to the cut-off scores of the widely used self-report scales—the Adult ADHD Self-Report Scale (ASRS) and the Wender Utah Rating Scale (WURS)—and cognitive processes such as executive functions, impulsivity, and cognitive flexibility among university students, and to determine the predictive effects of these variables on ADHD symptoms. First, it was hypothesized that the rate of ADHD symptom levels based on self-report diagnostic scales would be high among university students. Furthermore, it was expected that the ADHD (+) group would show significant differences in executive functions, cognitive flexibility, and impulsivity compared to the ADHD (–) group. Accordingly, it was hypothesized that the ADHD (+) group would score significantly lower on the EFI, CFI, and BIS. In addition, it was expected that cognitive characteristics associated with executive functions would significantly and strongly predict ASRS and WURS scores. The sample of the study consisted of 241 volunteer participants aged between 19 and 30, selected through convenience sampling from various faculties and institutes of İzmir Katip Çelebi University during the 2023–2024 academic year. Participants completed the ASRS, WURS, Executive Function Index (EFI), Cognitive Flexibility Inventory (CFI), and the short form of the Barratt Impulsiveness Scale (BIS). Based on the cut-off scores of the ASRS and WURS, participants were divided into two groups: ADHD (+) group (78 participants) and ADHD (–) group (163 participants). First, the normality of continuous variables was evaluated using the Kolmogorov-Smirnov test, skewness/kurtosis values, and visual inspection of box plots and histograms. Independent samples t-tests were used for group comparisons of normally distributed numerical data. Pearson correlation and multiple regression analyses were conducted to examine the relationships among variables and to determine the predictive effects of variables on ADHD symptom levels. Results indicated that 32.4% of participants exhibited ADHD symptoms in both childhood and adulthood. Compared to the ADHD (–) group, the ADHD (+) group showed significantly poorer impulse control, organization and planning skills, and cognitive flexibility. Correlation analyses revealed that as ADHD symptoms increased, impulse control decreased (r = –0.439, p < .001) and motor impulsivity increased (r = 0.440, p < .001). Multiple regression findings demonstrated that organization and impulsivity significantly predicted adult ADHD scores, whereas impulse control and organization significantly predicted childhood ADHD symptoms. It was found that executive function scores strongly predicted ASRS and WURS self-report scale scores. The high rate of risk-level ADHD symptoms observed among university students (32.4%) suggests potential negative effects on academic and social functioning. The findings of the study are thought to contribute to the development of support and intervention strategies aimed at improving awareness of executive function difficulties and mitigating their impact on the academic and social lives of university students.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    946243

    Üniversite öğrencilerinde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna yatkınlığın psikolojik sağlamlık ve psikolojik semptomlarla ilişkisi

    The relation between the predisposition to attention deficit and hyperactivity disorder in university students and psychological resilience and psychological symptoms

    AYŞENUR TURAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2025

    PsikolojiÜsküdar Üniversitesi

    Uygulamalı Psikoloji Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ REMZİYE KESKİN

  2. Tez No

    556553

    Tıp öğrencilerinde erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun yaygınlığı ve ilişkili etkenler

    Attention deficit hyperactivity disorder in medical students and associated factors

    ECE YALDIZ

    Tıpta Uzmanlık

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    PsikiyatriCumhuriyet Üniversitesi

    Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. NESİM KUĞU

  3. Tez No

    357580

    Yüzüncüyıl Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Bölümü öğrencilerinin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtilerinin, akademik başarı ve bazı parametrelerle ilişkisinin incelenmesi

    Yüzüncü Yıl University the study on the relationship between attention deficit hyperactivity disorder and the academic success and some parameters of the students of the physical Education Sports Teachers department

    GÖKHAN YAŞAR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2013

    SporYüzüncü Yıl Üniversitesi

    Beden Eğitimi ve Spor Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA ATLI

  4. Tez No

    726366

    Özel yetenek bölümlerinde eğitimlerini sürdüren üniversite öğrencilerinin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile stres algılarının farklı değişkenlere göre araştırılması

    The investigation of attention deficit and hyperactivity disorder with stress perceptions of university students studying in special talent departments according to different variables

    HAMDİ YAKAMOZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2021

    SporVan Yüzüncü Yıl Üniversitesi

    Beden Eğitimi ve Spor Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ ZEKİYE ÖZKAN

  5. Tez No

    914680

    Gençlerde dikkat işlevleri üzerine etkili olan faktörler

    Factors affecting attention in youths

    ANIL ALP

    Tıpta Uzmanlık

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    PsikiyatriHacettepe Üniversitesi

    Psikiyatri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. BAŞARAN DEMİR

Geri Dön