Meâni ve usûl-i fıkıh ilminde emir-nehiy
Command and prohibition in the science of meaning and usul-i fiqh
- Tez No: 966906
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ADEM ÇALAR
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Doğu Dilleri ve Edebiyatı, Religion, Eastern Linguistics and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 128
Özet
Bu çalışmada, Arap dilinin İslam hukuku içerisindeki merkezi rolü göz önünde bulundurularak emir ve nehiy sîgalarının anlam dünyası, meânî ve usûl-i fıkıh ilimleri ekseninde incelenmiştir. Zira nasın doğru anlaşılması, kelime ve cümlelerin anlamına dair güçlü bir dil yetkinliği gerektirmektedir; bu da Arapçanın anlam derinliği ve ifade incelikleriyle kurulan sıkı bir ilişkiyi zorunlu kılmaktadır. Özellikle hüküm çıkarmada kullanılan delalet türlerinin ve sîgaların farklı yorumlara açık olması hem mezhepler arası ihtilaflara hem de bireysel metodolojik ayrılıklara yol açmıştır. Çalışmanın ana amacı, belâgat ve usûl âlimlerinin emir ve nehiy sîgalarına yükledikleri anlamları karşılaştırmalı biçimde analiz etmek ve bu iki ilmî disiplinin aynı dil formlarını nasıl farklı yönlerden değerlendirdiğini ortaya koymaktır. Mevcut literatürde genellikle tek bir ilim disiplini yahut tek bir müellif özelinde yapılan çalışmalardan farklı olarak, bu tezde Sa'düddîn Mes'ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî et-Teftâzânî (ö. 792/1390) ve Ebû Abdillâh Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Ensârî el-Mahallî (ö. 864/1459) özelinde iki farklı yaklaşım benimsenmiştir. Belâgat açısından el-Mutavvel, usûl-i fıkıh açısından ise el-Bedrü't-Tâliʿ fî Halli Cemʿi'l-Cevâmiʿ temel metin olarak seçilmiş; ayrıca Ebü'l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed el-Kazvînî (ö. 739/1338) ve Ebû Ya'kūb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Alî el-Hârizmî es-Sekkâkî (ö. 626/1229) gibi klasik belâgatçıların görüşlerine de yer verilmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde, Teftâzânî ve Mahallî'nin hayatları, hoca-talebe ilişkileri, fıkıh ve belâgat ilmindeki konumları ile bu alanlara katkıları ele alınmıştır. Teftâzânî; belâgat, kelâm ve mantık alanlarında derin etkiler bırakmış, müteahhir dönem ilim geleneğinin kurucu isimlerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Mahallî ise keskin zekâsı ve usûle dair nüfuz edici yaklaşımıyla Şâfiî fıkhında otorite kabul edilmiştir. Bu özellikleri dolayısıyla her iki müellif, çalışma kapsamında karşılaştırmalı analiz için tercih edilmiştir. İkinci bölümde, emir sîgası ve bu sîgayla ilişkilendirilen anlam katmanları, Mahallî ve Teftâzânî özelinde ele alınmış; iki müellifin farklı yaklaşımları ayrıntılı biçimde analiz edilmiştir. Üçüncü bölümde ise nehiy sîgası benzer bir yöntemle incelenmiş, müelliflerin ilgili metinlerdeki tutumları karşılaştırılmış ve farklı kaynaklarla desteklenerek derinleştirilmiştir. Bu tez, belâgat ve usûl-i fıkıh ilimlerinde emir ve nehiy sîgalarının nasıl yorumlandığını karşılaştırmalı biçimde incelemeyi, ortak yönleri ortaya koymayı ve görüş ayrılıklarını belirlemeyi amaçlamaktadır. Emir ve nehiy sîgaları, dil (belâgat) ve fıkıh ilişkisi bağlamında incelenmiş; tespit edilen anlam farklılıklarının hüküm çıkarmaya etkileri değerlendirilmiştir. Çalışma, elde edilen bulguların yorumlandığı bir sonuç bölümüyle tamamlanmıştır.
Özet (Çeviri)
This study investigates the semantic and legal dimensions of imperative and prohibitive verbal forms (amr and nahy) within the framework of Arabic rhetoric (maʿānī) and Islamic legal methodology (uṣūl al-fiqh). Given that Arabic serves as the foundational linguistic medium through which Islamic legal texts (naṣṣ) are interpreted, understanding the linguistic nuances of command and prohibition is essential for accurate legal reasoning. The research emphasizes that the variation in interpretations of verbal forms has contributed significantly to intra-madhhab disagreements and methodological divergences in Islamic jurisprudence. Unlike previous studies that tend to isolate either the rhetorical or legal perspective or focus solely on one scholar, this thesis conducts a comparative analysis between Saʿd al-Dīn al-Taftāzānī and Jalāl al-Dīn al-Maḥallī, two distinguished scholars representing the fields of rhetoric and legal theory respectively. Taftāzānī's al-Mutawwal is taken as the primary source for rhetorical insights, while Maḥallī's al-Badr al-Ṭāliʿ fī Ḥall Jamʿ al-Jawāmiʿ serves as the basis for legal interpretation. Supplementary references include classical works by al-Sakkākī and al-Khazwīnī. The first chapter offers biographical and intellectual overviews of both scholars, emphasizing their scholarly networks and contributions. The second chapter delves into the imperative form, analyzing its syntactic and semantic features through both authors' lenses. The third chapter explores the prohibition form with similar methodology, contrasting the implications each scholar derives from linguistic cues. The thesis concludes by highlighting the impact of linguistic interpretation on legal derivation and offers a nuanced understanding of how Arabic rhetoric and legal theory intersect in shaping normative Islamic judgments. This research aspires to provide a dual perspective linguistic and legal on how foundational verbal forms function in Islamic thought and aims to serve as a resource for further interdisciplinary studies in Arabic linguistics and Islamic law.
Benzer Tezler
- Ahsîkesî'nin el-Müntehab'ının Hanefî Muhtasar usûl geleneği içerisindeki yeri
The place of al-Muntahab of Ahsikesi in the Hanafi concise procedural tradition
HALİL SARIKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÜLFET GÖRGÜLÜ
- Şerhu muhtasari'l-kerhi'de 'asıl' kavramı: Zekât ve icâre bölümleri çerçevesinde bir inceleme
The concept of 'asl' in sharh mukhtasari al-karhī: An examination with special referance to the chapters of 'zakat' and 'ijâra'
MERVE YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUHAMMED USAME ONUŞ
- الضوابط الفقهية في العبادات من خلال كتاب شرح الهداية للإمام عبد الحي اللكنوي
Ibadetlerde fıkhî kural (Şerhu'l-hidâye bağlamında)
MURAD KHALEEL QADER MUHİTTİN
Yüksek Lisans
Arapça
2021
DinAksaray ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HARUN REŞİT DEMİREL
- Metodolojik yaklaşımın sünnet anlayışına etkisi
The effect of the methodological approach to the understanding of sunnah
ESMA ELÖNÜ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinBursa Uludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN KAHRAMAN
- Kadı Burhâneddin'in Tercîhu't-Tavzîh isimli eserinin tahkîki ve değerlendirilmesi
A critical edition and analysis of Qadi Burhân al-Din's Tarjih al-Tawdih
EMİNE NUREFŞAN DİNÇ