Bir atık ara depolama tesisindeki sağlık sektörü kaynaklı tehlikeli atıkların değerlendirilmesi
Assessment of hazardous waste from the healthcare sector in a temporary storage facility
- Tez No: 967561
- Danışmanlar: PROF. DR. NİMET EMEL LÜLECİ
- Tez Türü: Tıpta Uzmanlık
- Konular: Halk Sağlığı, Public Health
- Anahtar Kelimeler: Tehlikeli atık, sağlık sektörü, atık yönetimi, çevre ve halk sağlığı, iş sağlığı, Hazardous waste, health care sector, waste management, environment and public health, occupational health
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Tıp Fakültesi
- Ana Bilim Dalı: Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 185
Özet
Giriş ve Amaç: Sağlık sektörü, tehlikeli atıkların oluştuğu önemli kaynaklardan biridir. Bu atıklar; toksik, korozif, patlayıcı ya da parlayıcı özellikleri nedeniyle hem çevre hem de insan sağlığı açısından ciddi tehditler barındırmakta, aynı zamanda özel yönetim gereklilikleri doğurmaktadır. Tehlikeli atıkların oluşumundan nihai bertarafına kadar olan tüm süreçlerin çevre ve toplum sağlığı açısından güvenli ve sürdürülebilir bir biçimde yönetilmesi büyük önem taşımaktadır. Ancak Türkiye'de sağlık sektörü kaynaklı tehlikeli atıklara dair bütüncül değerlendirmelerin sınırlı olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, çalışmanın amacı bir atık ara depolama tesisindeki 2016 2024 yılları arasındaki sağlık sektörü kaynaklı tehlikeli atıkların değerlendirilmesi ve tehlikeli atık yönetim sürecinin derinlemesine görüşmeler yoluyla incelenmesidir. Gereç ve Yöntem: Bu çalışma, nicel ve nitel komponentler içeren karma yöntemli bir araştırmadır. Araştırmanın nicel boyutunda, Bursa ilinde bulunan bir atık ara depolama tesisinin 2016-2024 yılları arasında kaydettiği sağlık sektörü kaynaklı tehlikeli atık verileri kullanılmış, atık miktarları sağlık kurumlarının türüne, hizmet basamağına, coğrafi dağılımına, zamansal değişimlere ve atık koduna göre analiz edilmiştir. Nicel veri analizinde tanımlayıcı istatistikler ve Spearman korelasyon testi kullanılmıştır. Çalışmanın nitel boyutunda ise tehlikeli atık yönetiminde farklı görev ve pozisyonlarda çalışan toplam 14 katılımcıyla derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler, yarı yapılandırılmış görüşme rehberi aracılığıyla yüz yüze ya da çevrimiçi olarak gerçekleştirilmiş, katılımcıların izni ile ses kayıtları alınarak anonim biçimde yazıya dökülmüş ve tematik analiz yöntemiyle değerlendirilmiştir. Araştırmanın etik kurul ve kurum izinleri alınmış olup tüm süreçler Helsinki Bildirgesi ilkelerine uygun şekilde yürütülmüştür. Bulgular: Bu çalışma kapsamında, Bursa'da bulunan bir ara depolama tesisinde 2016 2024 yılları arasında alınan sağlık sektörü kaynaklı tehlikeli atıklar değerlendirilmiştir. İlgili yıllarda alınan toplam 12.409,04 ton tehlikeli atığın %78'i kamu kurumlarından gelmiş, en çok atık alınan iller İstanbul, Bursa ve İzmir olarak bulunmuştur. Marmara Bölgesi, %48 ile alınan tehlikeli atıkların yaklaşık yarısını oluşturmuştur. Tehlikeli atık miktarlarında son yıllarda önemli artış gözlenmiş, atıkların büyük kısmının ikinci ve üçüncü basamak sağlık kurumlarından kaynaklandığı belirlenmiştir. En sık alınan atık türleri tehlikeli maddelerin kalıntılarını içeren ya da tehlikeli maddelerle kontamine olmuş ambalajlar (15 01 10), tehlikeli maddeler içeren ya da tehlikeli maddelerden oluşan kimyasallar (18 01 06) ve sitotoksik ve sitostatik ilaçlardır (18 01 08). Nitel kısımda 14 katılımcı ile derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcılar, Türkiye'de sağlık sektörüne özgü tehlikeli atıkların türleri, kaynakları ve sorumluları açısından çeşitlilik gösterdiğini, ayrıca Türkiye'de sağlık sektörüne özgü tehlikeli atık yönetiminde kurumlar ve bölgeler arası önemli farklılıklar olduğunu belirtmiştir. Tehlikeli atık yönetiminde ayrıştırma, sınıflama, ambalajlama ve etiketleme sorunları öne çıkmakta, evsel veya tıbbi atıkların tehlikeli atıklara karışması gibi durumlar çevresel ve ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Çalışanların tehlikeli atıkların çevre ve insan sağlığı üzerindeki risklerine ilişkin farkındalık düzeyleri farklılık göstermekte olup, bazı çalışanların kişisel koruyucu ekipman kullanımı konusunda eksiklikler yaşadığı ifade edilmiştir. Katılımcılar, nitelikli personel eksikliği, eğitimlerin yetersizliği, altyapı ve lojistik sorunları, mevzuatın sahadaki uygulamalarla uyumsuzluğu ve denetimlerin yüzeysel kalmasını temel sorunlar olarak dile getirmiş; uygulamalı ve birim bazlı eğitimlerin yaygınlaştırılması, sağlık kurumlarında çevre mühendislerinin görevlendirilmesi, denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi ve teknolojik izleme sistemlerinde iyileştirme önerilerinde bulunmuştur. Sonuç: Bu çalışma, sağlık sektörü kaynaklı tehlikeli atıkların yönetimindeki mevcut durumu, temel sorunları ve çözüm önerilerini kapsamlı bir şekilde ortaya koymaktadır. Karşılaşılan sorunların büyük ölçüde insan faktörü, eğitim eksikliği, mevzuat uyumsuzlukları ve denetim yetersizliklerinden kaynaklandığı ortaya konmuştur. Etkin bir atık yönetimi için eğitim ve farkındalık artırımı, mevzuatın güncellenmesi, denetimlerin güçlendirilmesi, dijital sistemlerin iyileştirilmesi, altyapı ve lojistik düzenlemeleri ile döngüsel ekonomi yaklaşımlarının entegrasyonu gerekmektedir. Ayrıca, tüm paydaşların katılımını içeren disiplinler arası iş birliği süreçlerinin oluşturulması, sağlık sektöründe sürdürülebilir ve bütüncül bir tehlikeli atık yönetim anlayışının geliştirilmesine katkı sağlayacaktır.
Özet (Çeviri)
Background and Aim: The healthcare sector is one of the major sources of hazardous waste. Due to their toxic, corrosive, explosive, or flammable properties, such wastes pose serious threats to both environmental and human health, necessitating special management practices. Ensuring the safe and sustainable management of hazardous waste from its generation to final disposal is critically important for public and environmental health. However, comprehensive evaluations regarding hazardous waste originating from the healthcare sector in Türkiye remain limited. Accordingly, this study aims to evaluate hazardous healthcare waste collected at a temporary storage facility between 2016 and 2024 and to examine the waste management process through in-depth interviews. Materials and Methods: This is a mixed-methods study involving both quantitative and qualitative components. Data on hazardous healthcare waste collected between 2016 and 2024 at a temporary storage facility in Bursa Province were analyzed for the quantitative component. Waste quantities were assessed based on the type and level of healthcare institutions, geographic distribution, temporal trends, and waste codes. Descriptive statistics and Spearman correlation analysis were used in the quantitative analysis. For the qualitative component, in-depth interviews were conducted with 14 participants working in different roles and positions related to hazardous waste management. Interviews were conducted face-to-face or online using a semi-structured interview guide, recorded with participant consent, transcribed anonymously, and analyzed using thematic analysis. Ethical approval and institutional permissions were obtained, and all procedures adhered to the principles of the Helsinki Declaration. Results: This study evaluated hazardous healthcare waste collected between 2016 and 2024 at a temporary storage facility located in Bursa. Of the total 12,409.04 tons of hazardous waste received during the study period, 78% originated from public institutions. The provinces with the highest quantities were Istanbul, Bursa, and Izmir, with the Marmara Region accounting for approximately 48% of the total waste. A notable increase in hazardous waste quantities was observed in recent years, with the majority originating from secondary and tertiary healthcare institutions. The most frequently collected waste types were packaging containing residues of or contaminated by hazardous substances (15 01 10), chemicals consisting of or containing hazardous substances (18 01 06) and cytotoxic and cytostatic medicines (18 01 08). In the qualitative component, interviews with 14 participants revealed that hazardous waste specific to the healthcare sector varies in type, source, and responsible parties. Participants highlighted significant regional and institutional differences in hazardous healthcare waste management. Issues related to waste segregation, classification, packaging, and labeling were prominent, with instances of household or medical waste mixing with hazardous waste resulting in environmental and economic losses. Awareness levels regarding the risks posed by hazardous waste to human and environmental health varied among staff, and some participants reported deficiencies in using personal protective equipment. Key challenges identified included a shortage of qualified personnel, insufficient training, infrastructure and logistical issues, misalignment between regulations and field practices, and superficial inspections. Recommendations included expanding practical and unit-based trainings, assigning environmental engineers to healthcare institutions, strengthening inspection mechanisms, and improving technological monitoring systems. Conclusion: This study comprehensively reveals the current status, key challenges, and potential solutions in the management of hazardous healthcare waste. The findings indicate that many of the challenges stem from human factors, lack of training, regulatory inconsistencies, and inadequate inspection. Effective waste management requires enhanced education and awareness, updated regulations, stronger inspection mechanisms, improved digital systems, infrastructural and logistical improvements, and the integration of circular economy principles. Moreover, establishing interdisciplinary collaborations with the involvement of all stakeholders is essential for developing a sustainable and holistic hazardous waste management approach in the healthcare sector.
Benzer Tezler
- Hakkâri katı atık entegre düzenli depolama tesisinden kaynaklanan metan emisyonlarının modellenmesi
Modeling of methane emissions from the Hakkâri integrated solid waste landfill
KADER ZİREK
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Çevre MühendisliğiYıldız Teknik ÜniversitesiÇevre Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SADULLAH LEVENT KUZU
- Yalın montaj sistemlerinin tasarlanması ve uygulanması
Designing and implementation of lean assembly systems
EZGİ BORA
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Endüstri ve Endüstri Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiEndüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET BÜLENT DURMUŞOĞLU
- Tehlikeli atık yönetiminde ara depolama tesislerinin işlevinin değerlendirilmesi
Assessment of the function of interim storage facilities in hazardous waste management
BERİL AKKUŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Çevre MühendisliğiBursa Uludağ ÜniversitesiÇevre Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEZİH KAMİL SALİHOĞLU
- Environmental and economic assessment of zero waste management
Sıfır atık yönetiminin çevresel ve ekonomik sonuçlarının değerlendirilmesi
KADRİYE ELİF MAÇİN
Doktora
İngilizce
2023
Çevre Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiÇevre Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OSMAN ATİLLA ARIKAN
DOÇ. DR. ANDERS DAMGAARD
- Tehlikeli atık ara depolama tesisine kabulü yapılan atıkların envanteri
Waste inventory studies for a hazardous waste temporary storage facility
PINAR ARUTAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Çevre MühendisliğiGebze Yüksek Teknoloji EnstitüsüÇevre Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NİHAL BEKTAŞ