Кыргызстанда өскөн жергиликтүү алма түрлөрүнүн геномдорундагыретротранспозондорду аныктоо
Kırgızistan'da yetişen yerel elma çesitlerinin genomlarındaki retrotranspozonların belirlenmesi
- Tez No: 967712
- Danışmanlar: DOÇ. DR. KADIRBAY ÇEKİROV, PROF. DR. SEVGİ MARAKLI
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Belirtilmemiş.
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Biyoteknoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 73
Özet
Айрым ДНК тизмектери геном ичинде өз алдынча көчүп, өз ордун алмаштыра алат. Мындай кыймыл транспозиция, ал эми бул кыймылга жөндөмдүү ДНК тизмектери транспозондор деп аталат. Транспозондор геномдун ар кайсы аймактарына кошулуп, өзүн кайталап көчүрүү аркылуу геномдун көлөмүн кеңейтет. Эгерде бул элементтер экзон же генге жакын аймактарга кошулса, мутация жаралып, генотиптик жана фенотиптик өзгөрүүлөргө алып келиши мүмкүн. Ошондой эле, транспозондор полиморфизмди баалоодо, филогенетикалык изилдөөлөрдө жана организмдин геномдук түзүлүшүн аныктоодо молекулалык маркер катары колдонулат. Бул диссертациянын максаты — Кыргызстанда өскөн Malus уруусуна кирген 3 жапайы түрдүн (Malus sieversii, Malus kirghisorum, Malus niedzwetkyana) жана 3 маданий сорттун (Malus communis: Старкримсон, Айчүрөк, Рашида) геномдорундагы Nikita, SIRE1 жана Sukkula ретротранспозондорунун полиморфизм деңгээлин IRAP-PCR ыкмасы менен аныктоо. Бул максатта түрдүү локациялардан топтолуп алынган үлгүлөрдө анализдер жүргүзүлдү. Изилдөөгө Кыргызстандын ар кайсы аймактарынан чогултулган үлгүлөр пайдаланылды. Жыйынтыгында Nikita ретротранспозону боюнча полиморфизм деңгээли 0%дан 38%га чейин, Sukkula ретротранспозону боюнча 0%дан 73%га чейин жеткени байкалса, SIRE1 ретротранспозону боюнча полиморфтук тилке табылган жок. Бул ретротранспозондор жапайы жана маданий алма түрлөрүнүн геномунда биринчи жолу аныкталып, Malus уруусундагы түрлөр боюнча биотехнологиялык жана молекулярдык биологиялык изилдөөлөргө негиз боло алат. Ачкыч сөздөр: Malus, транспозон, IRAP-PCR, полиморфизм
Özet (Çeviri)
Elma (Malus communis L.), Rosales takımına, Rosaceae familyasına ve Pomoideae alt familyası altında yer alan Malus cinsine aittir. Malus cinsi, 60'tan fazla yabani türü ve bu türlerin doğal veya yapay melezlerini içermektedir. Bu türlerin arasında Orta Asya bölgesinde yaygın olarak bulunan Malus sieversii, Malus niedzwetzkyana ve Malus kirghisorum türleri büyük öneme sahiptir. Söz konusu yabani elma türleri, deniz seviyesinden 900–1600 metre yükseklikte; Güney Kazakistan'da, Kazakistan-Çin sınırında, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan ve Afganistan'ın kuzeydoğusunda doğal olarak yetişmektedir. Kırgızistan'da doğal ortamda yetişen bu üç yabani elma türü, değerli genetik kaynaklar olarak korunmakta ve ıslah çalışmalarında kullanılabilecek potansiyele sahiptir. Elma sadece tarımsal üretimde değil, aynı zamanda ülke ekonomisine katkısı bakımından da büyük öneme sahiptir. FAO verilerine göre, 2023 yılında dünya genelinde yıllık 97 milyon tondan fazla elma üretilmiştir ve bu üretim hacmi ile elma, dünyada en çok üretilen üçüncü meyve konumundadır. Elmanın ticari önemi yanında, işlenmiş ürünlerinin (elma suyu, kurutulmuş elma, sirke, reçel, püre vb.) uluslararası pazarlarda yüksek talep görmesi, ihracat potansiyelini artırmaktadır. Ancak bazı yabani elma türleri günümüzde yok olma tehdidi altındadır. Malus sieversii birçok ülkenin kırmızı listesine alınırken, Malus niedzwetzkyana SSSR'nin Kırmızı Kitabı'na dahil edilmiştir. Bu nedenle, yabani elma türlerinin genetik çeşitliliğini korumak ve genetik kaynaklarını bilimsel olarak incelemek büyük bir önem taşımaktadır. Son yıllarda bitki genomları üzerinde yapılan araştırmalarda, retrotranspozonlar olarak bilinen tekrarlayan DNA elementleri önemli bir yer edinmiştir. Retrotranspozonlar, bitki genomlarının evrimi, genetik çeşitliliği ve çevresel adaptasyon yeteneği üzerinde etkili olmaktadır. Bu mobil DNA elementleri, genetik araştırmalarda mutasyon oluşturma, gen haritalama, gen transferi ve transgenik organizmalar elde etme gibi pek çok alanda kullanılmaktadır. Transpozonlar, hareket mekanizmalarına göre iki ana gruba ayrılmaktadır: DNA transpozonları ve retrotranspozonlar. Özellikle retrotranspozonlar“kopyala-yapıştır”mekanizmasıyla genom içerisinde yeni konumlara yerleşerek, polimorfizm düzeylerini belirlemede moleküler belirteç olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır. Bu alanda kullanılan en etkili tekniklerden biri IRAP yöntemidir. Bu yüksek lisans tezinin amacı, Kırgızistan'da yetişen bazı yabani ve kültür elma türlerinin genomlarında Nikita, SIRE1 ve Sukkula retrotranspozonlarının IRAP-PCR yöntemiyle varlığını belirlemek ve bu elementlerin polimorfizmlerini analiz etmektir. Literatürde elma genomlarında retrotranspozon hareketleri ve polimorfizmleri üzerine yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu tez çalışması, Malus sieversii, Malus kirghisorum ve Malus niedzwetzkyana gibi üç yabani tür ile Starkrimson, Ayçürek ve Raşida gibi üç kültür çeşidini kapsayarak bu konudaki boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır. Materyal ve Metod Bu tez çalışmamızda, Kırgızistan'da yetişen elma bitkisinin 3 yabani türü (Malus sieversii, Malus kirghisorum, Malus niedzwetkyana) ve 3 kültür çeşidi (Malus communis: Starkrimson, Ayçürek, Raşida) üzerinde, genomlarındaki SIRE1, Sukkula ve Nikita retrotranspozonlarının hareketliliği ve polimorfizmleri IRAP-PCR moleküler markır tekniği kullanılarak belirlenmiştir.
Benzer Tezler
- Жергиликтүү өзгөн күрүч сортторунун ткандык культураларынын параметрлерин in vitro культивирлөө шарттарында аныктоо
Yerel özgen çeltik çesitlerinin in vitro koşullarda doku kültürü parametrelerinin belirlenmesi
GÜLNAZ TAŞEVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
BiyolojiKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiBiyoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. YILMAZ KAYA
- Россия империясынын колониалдык саясатына каршы нарын регионунун калкынын күрөшү (XX к. башы)
Rus İmparatorluğunun sömürgeci siyasetine karşı narın bölgesi halkının mücadelesi (XX. asrın başları)
SAMAT BEYŞEYEV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2012
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DÖÖLÖTBEK SAPARALİYEV
- Kırgızıstan'da yoksulluğun önlenmesinde mikrokredi uygulamaları
Кыргызстанда жакырчылык менен күрөшүүдө микрокредит колдонуулары
KADIRBEK SULTAKEEV
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
MaliyeKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiMaliye Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. İdris SARISOY
- Бийик тоо шарттарында hippophae altaica өсүмдүгүнүнинтродукцияланышы жана биологиялык өзгөчөлүктөрү
Yüksek dağ koşullarında hipophae altaika'nın biyolojik özellikleri ve tanıtımı
CANIL BAKTIBEK KIZI
Yüksek Lisans
Kırgızca
2025
Kırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiBiyoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. N.İMANBERDİEVA
- П.п. румянцевдин комиссиясы тарабынан топтолгон материалдар боюнча xıx кылымдын экинчи жарымы–xx кылымдын башында түндүк кыргызстандын социалдык-экономикалык абалынын анализи
P.P. Rumyantsev komisyonu tarafından toplanan malzemelere göre XIX. yüzyılın ikinci yarısı – XX. yüzyılın başında kuzey Kırgızistan'ın sosyo-ekonomik durumunun analizi
NAZGÜL TOYBAYEVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2012
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CEENBEK ALIMBAYEV