Geri Dön

Anlatilarin tasarim sürecinde uyaran olarak kullanilmasina ilişkin bir yaklaşim

An approach to employing narratives as stimuli in the design process

PDF İndir

  1. Tez No: 967986
  2. Yazar: DİLAN DİDEM İLVAN NAİBOĞLU
  3. Danışmanlar: PROF. DR. PELİN DURSUN ÇEBİ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Mimarlık, Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 189

Özet

Bu tez çalışması, tasarım sürecinde anlatılarla düşünmenin yaratıcılığı nasıl etkileyebileceğini araştırmaktadır. Araştırmanın çıkış noktası; tasarlanan mekanları zihinde yaşamla birlikte canlandırma çabasıdır. Bu yaklaşım, tasarım sürecinde yaşamsal parçalarla nasıl çalışılacağı üzerine düşünmeyi gerekli kılmaktadır. Bu parçaların temsilleri olabilecek anlatıları değerlendirmek üzere ise“Mekan tasarım sürecinde anlatılar ile çalışmak yaratıcılığı tetikler mi?”sorusu etrafında şekillenmektedir. Çalışma kapsamında; tasarım sürecinde yaratıcılığı değerlendirmenin yolları, anlatılarla düşünmenin tasarım sürecindeki yeri, yakınsak- ıraksak düşünce biçimlerinin anlatılarla ilişkisi irdelenmekte ve anlatılar tasarım sürecinde bir uyaran olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, anlatıların tasarım hamleleri arasındaki yeri ve sürecin yaratıcılığı üzerindeki etkileri sorgulanmaktadır. Araştırmanın hedefi, anlatıları tasarım sürecinde birer yaratıcı uyaran olarak konumlandırmak ve bu bağlamda tasarımcıya yol gösterebilecek bir yaklaşım sunmaktır. Tasarım sürecinde yaratıcılık; ıraksak ve yakınsak düşünme biçimlerinin tasarımcının odaklanmış ve odak dışı dikkati bağlamında değerlendirilmesi ile tartışılmıştır. Bu araştırma kapsamında, tasarımcının zihinsel dinamiklerine odaklanılmış ve anlatılarla düşünmenin tasarımcının yaratıcılığını nasıl tetikleyebileceği sorgulanmıştır. Tez çalışması, yaratıcı tasarım sürecinde anlatıların bir düşünme aracı olarak nasıl işlevselleşebileceğini ortaya koyar. Bu bağlamda araştırmada, anlatıların tasarım süreciyle kurduğu ilişkiler teorik bir çerçevede değerlendirilmiş ve bu kurgu üzerinden bir yaklaşım önerilmiştir. Bu öneri, tasarımcının hem tasarım sürecine anlatıları dahil etmesini hem de mekan içindeki yaşama ilişkin düşüncelerini zenginleştirmeyi hedefleyen, anlatının bileşenlerine ve eylemlerine dayalı bir araç olarak geliştirilmiştir. Tasarım sürecindeki etkisini değerlendirmek amacıyla yürütülen alan çalışmasında, katılımcı tasarımcıların süreçleri linkografik analiz yönteminin geliştirilmesi ile incelenmiş; anlatı ve tasarım hamleleri kodlanarak analiz edilmiştir. Araştırma sonuçları, anlatıların tasarım sürecinde yalnızca açıklayıcı ya da betimleyici olmadığını; aynı zamanda yaratıcı süreci dönüştürücü, yönlendirici ve zenginleştirici bir unsur olarak işlev gördüğünü ortaya koymuştur. Anlatı hamleleri, özellikle tasarım sürecinin belirsizlik taşıyan ve yaratıcı çözüm arayışlarının yoğunlaştığı anlarında devreye girmekte, odak dışı dikkati tetikleyerek tasarımcının yeni ilişki ve düşünceler üretmesine olanak tanımaktadır. Anlatıların bu rolü linkografi yöntemiyle sistemli bir biçimde değerlendirilmiş; sürecin hem niteliksel hem de niceliksel yönleriyle analiz edilmesine olanak sağlanmıştır. Araştırma kapsamında; mimari tasarım, yaratıcılık ve anlatılarla düşünme konularını bir arada ele alan kuramsal bir çerçeve oluşturulmuştur. Yaratıcılık kuramları bağlamında ıraksak ve yakınsak düşünce sistemleri incelenmiş; zihinsel süreçlerin eş zamanlılığına dikkat çekilmiştir. Gabora'nın (2010) dikkat teorisi ile süreçteki odak ve odak dışı dikkat biçimleri açıklanmış, anlatıların potansiyel uyaranlar olarak bu yapılarla nasıl ilişkilenebileceği tartışılmıştır. Ayrıca anlatı çalışmalarının tasarım araştırmaları içindeki yerinin değerlendirilmiş ve üçüncü bölüm için zemin oluşturulmuştur. Anlatı kuramları ise; özne, eylem ve nesne ilişkileri içinde tartışılmış, anlatının deneyim ve zihinsel şemalarla ilişkisi açıklanmıştır. Anlatıların tasarım sürecinde ölçekler arası geçişler, yorumlama, empati gibi zihinsel işlemleri nasıl tetikleyebileceği ele alınmıştır. Tasarım sürecindeki zihinsel durumlar (berraklaşma, bulanıklaşma, yoğunlaşma) anlatının eylemleri ile ilişkilendirilmiştir. Özetle; araştırmanın kuramsal çerçevesi, tasarım sürecinde odaklanmış ve odak dışı dikkat arasında gerçekleşen bilişsel geçişlerin bağlamsal odak aracılığıyla yorumlanması, bu bağlamda anlatıların tasarımcının zihinsel üretim sürecine katkı sağlayan uyaranlar olarak konumlandırılması üzerinden ortaya konmuştur. Sonrasında araştırma kapsamında önerilen yaklaşım; kapsamı, kullanım şekilleri ve sağlayabileceği katkılar üzerinden detaylandırılmıştır. Bu araştırmada yöntem olarak linkografi kullanılmış; yöntemin kuramsal temelleri, literatürdeki yeri ve tez kapsamındaki özgün uygulama biçimleri ayrıntılı biçimde ortaya konmuştur. Anlatıların düşünmenin yapısal yönleriyle ilişkilenmesi doğrultusunda geliştirilen kodlama sistemi ile hamleler“anlatı”ve“tasarım”olarak iki ayrı kategori altında kodlanmıştır. Bu kodlar aracılığıyla anlatıların tasarım süreci içinde kurduğu ilişkilerin analiz edilmesi mümkün kılınmıştır. Buna ek olarak, bağlantı yoğunluğu, kritik hamleler, linkograf desenleri ve anlatı bileşenlerinin çözümlemesine yönelik analiz yöntemleri açıklanarak alan çalışmasının değerlendirileceği başlıklar belirlenmiştir. Alan çalışması kapsamında kurgulanan tasarım atölyelerinde anlatılarla çalışma denemeleri yapılmıştır. Kayıt edilen tasarım süreçleri linkografi yöntemiyle analiz edilmiş, elde edilen grafikler üzerinden tasarımcıların yaratıcı düşünce süreçleri değerlendirilmiştir. Hamleler, bağlantılar, kritik hamleler ve desenler üzerinden yapılan analizlerle alan çalışması kapsamında yapılan deneylerin bulguları ortaya konmuştur. Bu bağlamda; önerilen anlatısal düşünme yaklaşımının süreçteki etkisi ve tezin önermeleri değerlendirilmiştir. Sonuç olarak; araştırma bulguları değerlendirilimiş, anlatılarla düşünmenin tasarım sürecine sağladığı katkılar ve sınırlılıklar ele alınmıştır. Anlatısal düşünme yaklaşımının sunduğu olanaklar ve karşılaşabileceği zorluklar tartışılmış, bu yaklaşımın daha etkin ve esnek bir hale gelmesi için öneriler sıralanmıştır. Bununla birlikte önerilen yaklaşımın geliştirilmesine yönelik stratejiler ve farklı tasarım süreçlerinde uygulanabilirliğini artıracak taktikler sunulmuştur. Ayrıca; gelecek çalışmalarda araştırma yönteminin, disiplinler arası işbirliği ile geliştirilmesi önerilmiştir. Sonuç olarak bu tez, yaratıcı tasarım sürecinin araştırılmasında anlatısal düşünmeyi merkezine alan özgün bir yaklaşım sunmaktadır. Tasarım sürecinde anlatıların bir düşünme aracı olarak kullanılmasının, tasarımcının zihinsel esnekliğini ve yaratıcılığını artırabileceği ortaya konmuştur.

Özet (Çeviri)

This study explores how narrative thinking within the design process can influence creativity. It begins with the attempt to mentally visualize designed spaces in conjunction with the lives they accommodate. This approach involves considering how to engage with essential components of the design process, and centers on the question:“Does incorporating narratives into the design process stimulate creativity?”Subsequently, the research examines ways of evaluating creativity within the design process, the role of narrative thinking, the relationship between convergent and divergent thinking and narratives, and the potential of narratives as stimuli. In this context, the research investigates the place of narratives among design moves and their impact on creativity. The aim is to position narratives as creative stimuli within the design process and to offer a practical approach for designers. The first chapter outlines the motivation behind the study, the key research questions, the theoretical framework and research methodology. It presents the main research question, its sub-questions, and summarizes the positions within the areas these questions encompass. The theoretical framework and underlying research network are introduced. The chapter concludes with an explanation of the thesis structure and flow. The second chapter establishes the theoretical foundation by discussing design, creativity, and narrative thinking. The role of divergent and convergent thinking systems in creativity theories is examined. In the design process, stepping back from the problem, opening up to new possibilities, and broadening intellectual exploration are essential. This approach encourages fluid movement between dimensions of thought, where defining a problem and developing a solution often occur simultaneously, rather than in a strict sequence. As a result, the understanding of the design process has evolved beyond a linear sequence to a more nuanced perspective focusing on mental processes. This chapter also makes visible the relationship between creativity and convergent- divergent thinking within design research, laying the groundwork for the discussion of narratives as stimuli. The design process is examined through moves to explore cognitive patterns. Definitions of focused and defocused attention are introduced and discussed in relation to design moves. Defocused attention activates broad memory regions in a distributed manner, enabling vague yet potentially relevant elements to surface. In contrast, focused attention narrows memory activation, favoring clarity and logical reasoning. The study links these attention mechanisms to convergent and divergent thinking. Stimuli that can trigger defocused attention are examined, with the suggestion that narratives may represent a particularly effective form of such stimulus. Narrative studies in design research are also reviewed to understand how narrative qualities are interpreted from a design perspective. Finally, the role of narrative thinking as a stimulus is clarified to support the third chapter. In the third chapter, in search of ways to engage with narratives, the subject, actions, and objects of narrative theories are explained. While narratives are rooted in experiential data and sensory knowledge, they are also constructed and shared through previous experiences and mental schemas, leading to reinterpretation. Definitions of narrative are explored in relation to narrator-listener interactions and actions such as observing, describing, writing, reading, interpreting, and rewriting, especially as these relate to design representations. Working with narratives enables expansion in design through scaling shifts, visualizing actions, exploring potential designs, fostering spatial understanding, continuous questioning, interpretation, and evaluation offering curiosity and empathy. These capacities are regarded as potentials of narrative engagement. The fourth chapter explores narrative thinking approach. It serves as a flexible, engaging, and accessible approach for incorporating narratives into the design process. It defines its purpose, scope, and practical applications for design practitioners. The chapter proceeds by evaluating recommended approach in light of the theoretical framework and literature, identifying its contributions to narrative thinking in design. It also lays the foundation for re-evaluation in the field study, linking theoretical predictions to empirical findings. This chapter additionally details the chosen linkography method by explaining its mechanisms, applications in the literature, and the coding system used within the study. A custom method is developed inspired by narrative thinking to identify and connect moves. The chapter describes how think-aloud protocol moves are coded as either design or narrative moves, how links are established, and how the resulting linkographs are constructed. Methods for calculating link density, identifying critical moves, and interpreting results are also provided. The fifth chapter presents a field study designed to investigate the role of narrative thinking within the architectural design process. The aim is twofold: first, to uncover how narratives function as cognitive tools during the design process, and second, to evaluate how recommended approach contributes to creative thinking practices. To achieve this, the study employs the linkography method, which enables a detailed mapping and analysis of design moves and their interrelations. Linkographs are constructed by identifying both design and narrative moves, along with the connections established between them. The resulting graphical representations are analyzed through a set of defined metrics. These include link density, the identification of critical moves, and the examination of network patterns. Together, these metrics offer valuable insights into the internal organization of the design process and its developmental trajectory over time. In the first phase of analysis, attention is directed toward identifying the most influential or idea-generating moves, known as critical moves. This step also involves examining the number of connections these moves establish, as well as the directionality of those connections within the design network. This examination highlights how specific moves serve as stimuli for idea development, and how creative thinking unfolds across time. In the second phase, attention shifts to the evaluation of the recommended approach. To accomplish this, the study introduces a secondary layer of analysis. This additional step focuses specifically on examining how the components of the approach interact with the design process. These components include the identification of characters and their actions, context definition, design case. Each of these is systematically overlaid onto the previously generated linkographs to explore their presence and influence within the process. A separate set of graphs is generated to visualize how these narrative components are distributed throughout the process and how they interact with design decisions. This allows the research to assess not only the presence of the components, but also the intensity, sequence, and manner in which they become embedded in the design trajectory. Ultimately, this layered analysis provides a comprehensive understanding of how narrative-based thinking influences creative reasoning and supports the designer's cognitive process during ideation, iteration, and decision-making. Furthermore, this section examines the data obtained from the field study through evaluations supported by visual materials, focusing on the contents of the moves, their positions within the linkograph, and their spatial correspondences. In the sixth and final chapter, the research findings are comprehensively evaluated. The contributions of narrative thinking to the design process, as well as the aspects it tends to overlook or leave in the background, are discussed in depth. Furthermore, the potentials and limitations of the recommended approach developed. The section assesses both the contributions the approach can make to the design process and the potential challenges it may face in practice. Based on these evaluations, a range of forward-looking proposals are introduced to enhance the integration of narrative into design practice and to increase its effectiveness. In addition, a series of suggestions are offered to improve the effectiveness and flexibility of the approach. These suggestions include content revisions, strategies to improve clarity and accessibility for a broader user group, and adaptable methods for applying the approach across various design contexts. In this way, a comprehensive and coherent foundation is established, linking the approach with the thesis's theoretical framework and its practical application potential. The findings demonstrate that narratives are not merely explanatory or descriptive; they serve as transformative, guiding, and enriching elements within the creative process. Narrative moves become especially significant in moments of uncertainty and intense creative search, activating non-focal attention and enabling the emergence of new ideas and connections. This role is systematically analyzed through linkography, offering both qualitative and quantitative insights into the process.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    733200

    Narrative contribution of immersive audio sound design in audio-visual works

    Görsel işitsel çalışmalarda uzamsal ses tasarımının anlatıya katkıları

    YUSUF CAN MURTEZAOĞLU

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2022

    Müzikİstanbul Teknik Üniversitesi

    Müzik Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. CAN KARADOĞAN

  2. Tez No

    126648

    Toplu konut alanlarında simgesel performansa yönelik kullanım sonrası değerlendirme modeli

    The post-occupancy evaluation model considering symbolic performance in mass housing settlements

    ONUR KARAGENÇ

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2002

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. S. METE ÜNÜGÜR

  3. Tez No

    835924

    Fotoğraf okuma, anlamlandırma ve nöroestetik disiplin ilişkisi

    Photo reading, meaning and neuroaesthetic discipline relationship

    SAFİYE BULUŞ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Güzel SanatlarEskişehir Osmangazi Üniversitesi

    Sanat ve Tasarım Ana Sanat Dalı

    PROF. DR. ŞİRİN ŞENGEL

  4. Tez No

    767113

    Uzlaşı sürecinin bellek, mekân ve aktör ilişkileri üzerinden incelenmesi: Galata surları ve çevresi

    A research of the reconciliation process through memory, space and actor relations: Galata walls and its surroundings

    CEMİL SABANER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. FATMA ERKÖK

  5. Tez No

    439625

    20. yüzyıl modern mimarlık mirasının değerlendirilmesi: IMÇ örneği

    Assesment of 20th century modern architecture heritage: The case of IMÇ

    SAADET KÖK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2016

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. İPEK AKPINAR

Geri Dön