Türkiye Türkçesi söz varlığının kavram sınıflandırması: Sıfatlar
The conceptual taxonomy of the lexicon of Turkey Turkish: Adjectives
- Tez No: 968218
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ÖZGÜR AY
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Uşak Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 444
Özet
Bu çalışma, Türkçe Sözlük'te yer alan sıfat görevli sözcüklerin anlam temelli kavramsal sınıflandırmasını yaparak bu sözcüklerin zihinsel ve kültürel yapılardaki yerini sistematik olarak ortaya koymayı amaçlamaktadır. Nitel araştırma yöntemine dayanan çalışmada, veri kaynağı olarak Türk Dil Kurumu'nun 12. baskı Türkçe Sözlük'ü esas alınmış; veri toplama aracı olarak doküman incelemesi, veri çözümlemede ise içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Toplam 18.018 sıfat görevli anlam, Roget tarzı kavramsal sınıflandırma sistemine (8. versiyon) göre sınıflara ve kavramlara ayrılarak analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına göre sıfatlar en çok“Zihin ve Düşünceler”,“Vücut ve Duyular”ve“Davranış ve İrade”gibi insan merkezli sınıflarda yoğunlaşmaktadır. Alt kavram düzeyinde ise“Araçlar, Aletler ve Makineler”,“Giyinme”,“Gıda”ve“Hayvanlar ve Böcekler”gibi kavramların öne çıktığı görülmüştür. Ayrıca mecaz, eskimiş, argo, ağızlardan, özel ve alay/şaka yollu etiketli sıfatlar üzerinde yapılan ayrı analizlerde, bu sıfatların çoğunlukla toplumsal değer, kültürel kodlar ve duygusal eğilimlerle ilişkili kavramlarda yoğunlaştığı belirlenmiştir. Sonuç olarak, Türkçede sıfatların yalnızca dilbilgisel işlevleriyle sınırlı kalmayıp aynı zamanda zihinsel temsilleri, kültürel değerleri ve toplumsal algıları kavramsal düzlemde taşıyan unsurlar olduğu ortaya konmuştur. Bu bağlamda çalışma, sözlükbilimsel araştırmalara ve kavramsal dil çözümlemelerine kuramsal bir zemin sunmakta; sıfatların kavram temelli sınıflandırmasının, söz varlığı analizi, dil öğretimi ve doğal dil işleme gibi alanlarda kullanılabilirliği konusunda önemli önerilerde bulunmaktadır.
Özet (Çeviri)
This study aims to systematically identify the role of adjective-functioning words in Turkish within mental and cultural structures by applying a meaning-based conceptual classification. Using a qualitative research design, the data were drawn from the 12th edition of the Türkçe Sözlük (Turkish Dictionary) published by the Turkish Language Association. Document analysis was used as the data collection method, and content analysis was applied for interpretation. A total of 18,018 adjective-functioning meanings were classified according to the 8th version of the Roget-style conceptual classification system. Findings show that adjectives predominantly cluster in human-centered categories such as“Mind and Thoughts,”“Body and Senses,”and“Behavior and Will.”At the subcategory level, prominent concepts include“Tools and Machines,”“Clothing,”“Food,”and“Animals and Insects.”Additionally, adjectives labeled as figurative, archaic, colloquial, dialectal, special, or humorous/ironic were mostly concentrated in conceptual areas related to social values, cultural norms, and emotional tendencies. These findings demonstrate that adjectives in Turkish not only serve grammatical functions but also act as carriers of mental representations, cultural meanings, and social perceptions. Accordingly, the study offers a theoretical basis for lexicographical and conceptual linguistic research and provides practical insights for fields such as vocabulary analysis, language teaching, and natural language processing, emphasizing the broader significance of concept-based classification of adjectives in understanding the cognitive and cultural dimensions of language.
Benzer Tezler
- İlköğretim ikinci kademe Türkçe ders kitapları bağlamında sıfat öğretiminde aşamalılık sorunu
Problem of progressivity in teaching adjectives in context of secondary school Turkish coursebooks
HALİL ERDEM ÇOCUK
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Eğitim ve ÖğretimMersin ÜniversitesiTürkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FAİK KANATLI
- Hisarardı mahallesi (Yatağan-Muğla) ağzında kavram alanlarıyla ilgili söz varlığı
The lexicology relevant to concept areas in the dialect of Hisarardi region (Yatağan-Muğla)
MÜŞERREF ERSOY
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimMuğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ AKAR
- Türkiye Türkçesi ağızlarında ölüm kavram alanına ait söz varlığı
The lexicon related to the conceptual field of death in Turkish dialects
ÜMMÜGÜLSÜM BİÇER
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıHitit ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İSA SARI
- Türkçenin kadınla ilgili söz varlığı
Vocabulary about womanhood in Turkish language
NURHAN GÜNER
Doktora
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA ARGUNŞAH
- Ermeni harfli Kıpçak Türkçesinde isimlerin kavram alanları
Conceptual fields of the nouns in Kipchak Turkish with Armenian letters
ZELİHA TUĞUZ
Doktora
Türkçe
2019
DilbilimErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA ARGUNŞAH