Кыргыз тоо меринос тукумундагы койлордун (Ovis aries) геномундагы кээ бир ретротранспозондорду изилдөө
Kırgız dağ merinos koyunun (Ovis aries) genomundaki bazı retrotranspozonların araştırılması ile çalışma
- Tez No: 968313
- Danışmanlar: DOÇ. DR. KADIRBAY ÇEKİROV, YRD. DOÇ. DR. YILMAZ KAYA
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Belirtilmemiş.
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Biyoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 79
Özet
Мобилдүү элементтер — бул геномдун ичинде орун которо алган мобилдүү ДНК элементтери. МЭтер“транспозиция”деп аталган механизм аркылуу бир жерден экинчи жерге орун алмаштыра алышат. Бул ДНК элементтери геномдун көлөмүнүн кеңейишине олуттуу таасир этет. Ретротранспозондор молекулалык маркер катары IRAP ПЦР методу популяция генетикасы жана филогенетикалык изилдөөлөр үчүн кеңири колдонулат. Бул изилдөөнүн максаты — Кыргызстандын жергиликтүү Кыргыз тоо мериносунун геномундагы Nikita, SIRE1 жана Sukkula сыяктуу ретротранспозондордун полиморфизм анализин IRAP ПЦР методу аркылуу аныктоо болуп саналат. Максатка жетүү үчүн Ош жана Ысык-Көл аймактарында багылган Кыргыз тоо мериносу тукумундагы койлордун кандарынан изоляцияланган ДНК үлгүлөрү тиешелүү методдорду колдонуу аркылуу анализденди. Изилдөө учурунда Nikita маркери боюнча жалпы 120 тилке байкалып, алардын 84ү моноформтук, 34ү полиморфтук деп табылды. SIRE1 маркери боюнча 144 тилке аныкталып, 111и моноформтук, ал эми 33ү полиморфтук болуп чыкты. Sukkula маркери менен 120 тилке табылып, алардын 105и моноформтук, 15и полиморфтук катары бааланды. Аталган тилкелер болжол менен 100дөн 3000 жуп негизге (bp) чейинки узундукта болду. Жаккард окшоштук коэффициентинин негизинде Кыргыз тоо мериносундагы Nikita ретротранспозону боюнча полиморфизм 25%–100%, SIRE1 боюнча 67%–100%, ал эми Sukkula боюнча 66,67%–100% аралыгында болду. Изилдөөнүн жыйынтыгында, Кыргыз тоо мериносунун популяцияларында аталган ретротранспозондордун активдүү экендиги жана IRAP ПЦР методу популяция ичиндеги генетикалык ар түрдүүлүктү баалоодо натыйжалуу метод боло алары аныкталды. Бул иш ретротранспозондорго негизделген IRAP ПЦР методу аркылуу Кыргыз тоо мериносунун генетикалык түзүлүшүн изилдеген Кыргызстандагы алгачкы эмгек катары өзгөчө мааниге ээ. Бул изилдөө келечектеги селекциялык программалар жана жергиликтүү койлордун генофондун жакшыртууга багытталган биотехнологиялык изилдөөлөр үчүн маанилүү негиз боло алат. Ачкыч сөздөр: Мобилдүү элемент, ретротранспозон, Кыргыз тоо мериносу, IRAP ПЦР, полиморфизм
Özet (Çeviri)
Mobil elementler Mobil elementler, genomda yer değiştirebilen ve kendilerini yeniden konumlandırabilen genetik elementlerdir. Bu elementler, organizmaların genetik çeşitliliğini artırarak evrimsel süreçlerde önemli bir rol oynar. Genetik yapıyı değiştirme yetenekleri, mobil elementlerin biyolojik işlevlerini ve evrimsel etkilerini anlamak için temel bir araştırma konusu olmuştur. Bu elementlerin hareketi, genetik materyalin yeniden düzenlenmesine, bazen de genetik hastalıkların ortaya çıkmasına neden olabilir. Mobil elementlerin bu davranışı, biyoteknoloji ve genetik mühendislik alanlarında kullanılarak genetik modifikasyonlar ve yeni özellikler kazandırılabilir. Mobil elementler, ilk kez 1940'larda Amerikalı biyolog Barbara McClintock tarafından mısırda yapılan çalışmalarda keşfedilmiştir. McClintock, mobil elementlerin genom içinde hareket ettiğini gözlemleyerek bu buluşu“genetik kontroller”olarak tanımlamıştır. Bu buluş, genetik mühendislikte önemli bir iş olmuş ve mobil elementlerin genom üzerindeki etkilerini anlamamıza yardımcı olmuştur. McClintock, bu çalışmalarından dolayı 1983 te Nobel Ödülü'nü kazanmıştır. Mobil elementler, genel olarak iki ana gruba ayrılır: DNA transpozon ve retrotranspozonlar. DNA transpozonlar, doğrudan DNA'nın içinde yer değiştirerek kendilerini başka bir bölgeye kopyalayabilir. Retrotranspozonlar ise RNA aracılığıyla DNA'ya geri dönüştürülerek genomda yeni bir konumda yerleşirler. Her iki tür de genetik materyalin yeniden düzenlenmesinde önemli bir rol oynar ve genomun evrimsel çeşitliliğini artırabilir. Organizmalarda mobil elementlerin genetik materyale katkısı genellikle oldukça büyüktür. Hayvan genomu örneğinde, mobil elementlerin genomunun yaklaşık 45- 50%'sini oluşturur. Bu mobil elementler, genetik materyalin büyük bir kısmını kaplasa da, yalnızca küçük bir kısmı genetik işlevlere doğrudan katkıda bulunur. Yani, mobil elementler genellikle genomda“sessiz”bölgelerdir, ancak bunların hareketliliği ve yer değiştirmeleri genomun yapısal düzenini ve evrimsel gelişimini etkileyebilir.
Benzer Tezler
- Кошок жана кошокчулар: кечээгиси жана азыркы учур (Бaткен, Токтогул, Кaрa-Кулжa aймaктaрындaгы жыйналган кошоктордун негизинде)
Geçmişten günümüze ağıt ve ağıtçılar (Batken, Toktogul, Kara-Kulca bölgeleri ağıtları örneklerinde) / Lament and performer from Batken, Toktogul, Kara Kulca / Поминальные причитания и традиционные причитания, причитающие: Прошлое и настоящее (Поминaльные песни и исполнители Беткенa, Токтогул и Кaрa-Кулжи)
RİFAT NERGİZ
Doktora
Kırgızca
2020
Halk Bilimi (Folklor)Kırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. LAYLİ ÜKÜBAEVA
- Кыргызстандын региондорундагы жана айыл жергесиндеги социалдык-экономикалык проблемалар
Kırgızistan'ın bölgelerindeki ve kırsal kesimindeki sosyo-ekonomik sorunlar
ACEMA МАРАТОВА
Yüksek Lisans
Kırgızca
2011
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiEkonomi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. Turar Koychuev
- Кыргыз текст корпустарынын негизинде гипертексттик-көрсөткүч сөздүгүнтүзүү(журналдык жанр тексти
Kırgız metin korpuslarına dayalı hipermetin sözlük dizini oluşturma (Dergi türü metin)
ERNİST BEKBOEV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiBilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BAKIT ŞARŞEMBAEV
- Бийик тоо шарттарында hippophae altaica өсүмдүгүнүнинтродукцияланышы жана биологиялык өзгөчөлүктөрү
Yüksek dağ koşullarında hipophae altaika'nın biyolojik özellikleri ve tanıtımı
CANIL BAKTIBEK KIZI
Yüksek Lisans
Kırgızca
2025
Kırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiBiyoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. N.İMANBERDİEVA
- Yedi su, tanrı dağları ve sincan bölgesindeki göktürk heykelleri üzerine yapılan araştırmalar
Жети-суу, теңир-тоо жана чыгыш түркстандагы түрк айкелдеринин изилдениши
SONER PULAN
Yüksek Lisans
Kırgızca
2013
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KUBATBEK TABALDİYEV