Antik Çağda Güney-Batı Anadolu (Karia) Bölgesi'nde Aphrodite kültü: Aphrodite karakterine analitik bir yaklaşım
The Cult of Aphrodite in South-West Anatolia (Caria) in antiquity: An analytic approach to Aphrodite's personality
- Tez No: 122457
- Danışmanlar: PROF. DR. ÖMER ÇAPAR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Arkeoloji, Tarih, Archeology, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2002
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Eskiçağ Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 357
Özet
Antik Hellen kültürünü biçimlendiren etmenlerin başında, dinsel alanda yaşamsal gerçekliklere bağlı olarak gelişen inanç bütünlüğü gelmektedir. Hellenler, diğer antik çağ toplumlarında da görüldüğü gibi, evren, doğa ve yaşama ilişkin her türlü sorunsal gelişme karşısında korunma ve sığınma gereksinimi ile birlikte, yaşamın her alanında birden fazla tanrısal güce yönelik teslimiyetçi bir anlayışla politeistik bir sistem geliştirmişlerdir. Materyalist düşünce yapısına bağlı olarak pragmatik tutumla biçimlenmiş olan Hellen din kültürünün, aynı zamanda dış etkilere karşı açık ve dolayısıyla yenilikçi bir anlayış ile de beslenmiş olduğu görülmektedir. Hellen dininde kendisini baskın olarak gösteren söz konusu anlayış ve yaklaşım, Hellen panthe onunun önemli bir üyesi olan tanrıça Aphrodite'nin gerek kültünde gerekse karakterinde oldukça belirgin olarak göze çarpmaktadır. Özünde, prehistorik dönemlerden itibaren ayrı kültür gruplarında değişik adlarla bir doğa tanrıçası olarak tapınılmış olan Ana Tanrıça niteliklerini taşıyan Aphrodite, Hellen din kültürüne, eski doğu toplumlarının dinsel yaşamında Aştarte ya da İştar adı altında yer edinen tanrıçanın bir versiyonu olarak nüfuz etmiştir. Arkeolojik ve yazılı kaynaklar Tanrıça'nın doğulu kökenini ve neredeyse yaşamın her alanında etkin olan çok yönlü karakterini net bir biçimde ortaya koymaktadır. Antik çağda Hellenler ile Doğu Akdeniz toplumları arasındaki ticari ilişkilerin beraberinde gelişen kültürel etkileşim, Aphrodite'ye Hellas ve Anadolu Yarımadası başta olmak üzere Ege ve 342Akdeniz dünyasında geniş bir tapınım alanı yaratmıştır. Tanrıça'nın kendisine yer edindiği bölgeler arasında ise Güney-batı Anadolu'da yer alan Karia önemli bir yer tutmaktadır. Mevcut olan arkeolojik bulgular ve yazılı kaynaklar, Aphrodite kültünü toplam 23 Karia kentinde saptamaya olanak sağlamıştır. Ne var ki kültün varlığı, Mylasa, Aphrodisias ve Knidos (Tekir ve Burgaz) olmak üzere sadece 3 Karia kentinde hem epigrafık hem de nümizmatik verilerle kanıtlanabilmektedir. Diğer 20 kentteki tapınım ise sikke ya da yazıt gibi tek tür kaynakla belirlenebilmektedir. Külte ilişkin salt nümizmatik veri sunan yerleşim yerleri Astyra, Alinda, Tabai, Attuda, Apollonia Salbake, Herakleia Salbake, Antiokheia ad Meandrum ve Trapezopolis'dir. Sadece yazıtlarla belirlenmiş olan tapınım alanları ise Idyma, Phoinix, Hydae/Hyda, Physkos ve Stratonikeia (Panamara) kentlerinin üyesi olduğu Rodos Peraea ile Iasos, Halikarnassos, Theangela, Herakleia ad Latmus, Ouranion (Uranium) ve Miletos'dur. Epigrafık ve nümizmatik bulguların, antik edebi yapıtlar ve heykel, fıgürin, adak malzemesi ya da yapı kalıntısı gibi diğer arkeolojik malzeme ile bir bütünlük içinde değerlendirilmesi sonucunda, Tanrıça'nın panhelenik kimliğinden bağımsız olarak kentten kente değişken bir karakter sergilemiş olduğu görülmektedir. Ekonomik kaynaklara bağlı olarak gelişmiş olan kentsel yapılanma ile sosyal ve siyasi koşulların belirlediği yaşam modelindeki ayrılıklar, Tanrıça'ya bölge genelinde değişken roller yüklemiştir. Özellikle tanrısal karakter değerlendirmelerine doğrudan ışık tutan epitet ve semboller, Aphrodite'ye her şeyden önce yeryüzündeki tüm canlıların yaşamına bütünüyle egemen bir gökyüzü tanrıçası olarak tapınılmış olduğunu göstermektedir ki 343bu özelliğinin en somut kanıtı Aphrodisias, Ouranion ve Miletos kentlerinde benimsenmiş olan Ourania sıfatıdır. Aynı zamanda Tanrıça, Mylasa kentinde olduğu gibi Pandemos epiteti ile kent-devletine ve bu siyasi birimin iskeletini oluşturan topluma birlik ve dirlik sağlayan kutsal bir figür olarak da önemli bir yer kazanmıştır. Bu yönü, Iasos, Miletos, Halikarnassos ve Knidos kentlerinde ön plana çıkarılan aşk, cinsellik, evlilik, bereket ve üreme gibi doğal olgular üzerindeki etkin gücüyle ilişkili görünmektedir. Aphrodite'nin, toplumun en küçük birimi olan aile kurumunun devamlılığı için gerekli görülen söz konusu olgular üzerindeki yetkinliği, sosyal düzendeki istikrarı ve buna bağlı olarak kent-devletinin varlığını güvence altında tutan koruyucu yönünü de açığa çıkarmaktadır. Aphrodite'nin sosyo-ekonomik ve siyasal düzeni güvence altında tutan yönü Iasos ve Miletos kentlerinde benimsenmiş olan Strateia epiteti ile daha da netleşmektedir. Bu sıfat Aphrodite'nin, yaşam kaynaklarını tehdit edebilecek her türlü gelişmeye karşı sığınılan ve yakarılan koruyucu bir savaş tanrıçası olarak yüceltilmiş olduğunu göstermektedir. Antik çağda Karia Bölgesi'nde Aphrodite karakterinde göze çarpan çok yönlülük, antik çağ toplumlarının Kutsal Ana modeli üzerine geliştirdikleri bir figür olan Ana Tanrıça'ya yönelmiş inanç bütünlüğünün, farklı bir din kültüründe, ayrı bir ad altında belirli bir bölgede korunmuş olmasından öte bir anlam ifade etmemektedir. 344
Özet (Çeviri)
This study aims to determine the cult areas belonging to Aphrodite, a divinity of eastern origin in Hellenic pantheon, through archaeological and ancient literary sources. Each local divine character of the goddess is discussed separately from the Panhellenic one. Considering the differences in economic activities, life patterns and political circumstances of the settlements as shaping impacts on belief system is the motive. Besides some fragments of literary evidence, the available archaeological materials, mainly inscriptions and coins, enable us to determine the existence of the cult in Carian cities of Astyra, Alinda, Tabai, Attuda, Apollonia Salbace, Herakleia Salbace, Antiocheia ad Meandrum, Trapezopolis, Rodos Peraea (including the settlements of Idyma, Phoinix, Hydae/Hyda, Physkos, Stratonicheia-Panamara), Iasos, Miletos, Halicarnassos, Theangela, Herakleia ad Latmus, Ouranion/Uranium, Mylasa, Aphrodisias, Knidos (Tekir) and Old Knidos (Datça-Burgaz). All findings prove her deeply rooted worship from the Archaic age to the end of the Roman Era. The research pertaining to the divine character of Aphrodite particularly by focusing on not only the symbols but also the epithets accepted by the Carians indicate that different aspects of her identity was adapted in each settlement depending on the separate worldly' needs of the worshipping groups of varying economic and socio political structures. It is proved that as an Hellenic version of the Semitic goddess 345Ishtar and a vision of Mother Goddess, Aphrodite was exalted as the sea goddess with the epithet of Euploia on the coastal polisss such as Cnidos and Halicarnassos on the one hand and a divine protectress of inland polis such as Aphrodisias on the other. Moreover her warlike character with the title of Strateia in Iasos and Mylasa and celestial feature with that of Ourania in Aphrodisias, Ouranion and Miletos (Didyma) are her locally recogn^gd personalities. She was regarded as a divine power granting stability and integrity to the socio-political institutions as in Mylasa under the name of Pandemos. Her most general aspect in Caria is seen in the worship that focuses on her unifying caharacter as a mistress of love, marriage and family in Iasos, Miletos, Halicarnassos and Cnidos. She preserved her pertinance throughout antiquity by gifting the couples with fertility as a token to marital continuity to provide communities to serve as the backbones of the polis. "BxfiMAffTA^ 346
Benzer Tezler
- Erken Hristiyan ve ilk Bizans resim ve kabartma sanatında kaynak ve okullar (2 cilt)
Sources and school of painting and sculpture during the early Christian and first Byzantine period
AHMET MEHMET KİPMEN
- Karia ve İonia bölgesi Arkaik devir Pers Çağı heykeltıraşlık eserleri
Sculptural works Archaic Period Persian Age of Caria and İonia district
CAVİT ÇAKMAKCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
ArkeolojiSelçuk ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CHRİSTİNE ÖZGAN
- Karia bölgesi (Güney-Batı Ege) tarihsel su yapıları
Ancient water conveyances of Karia region (South-West Turkey)
YUSUF ERSEL TANRIÖVER
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
İnşaat MühendisliğiPamukkale Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. N. ORHAN BAYKAN
- Erken Demirçağ Karia Bölgesi nekropolisleri
The necropoleis of Carian Region in the Early Iron Age
SUBUTAY TAYLAN KARA
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
ArkeolojiEge ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. AYTEKİN ERDOĞAN
- Tralleis nekropolünden bir mezar ve buluntuları
A Tomb grave from the necropolis of Tralleis and its (findings) contex
FUNDA ÖLMEZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2000
ArkeolojiAdnan Menderes ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULLAH YAYLALI