Şiirli ve manzum Türk Tiyatrosu'nun doğuşu (1866-1908)
The Birth of poetic and verse drama in Turkish Theatre (1866-1908)
- Tez No: 133779
- Danışmanlar: PROF. DR. SADIK TURAL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2003
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 404
Özet
389 ÖZET Müzik, şiir, dans ve temsilin bir arada bulunduğu dönemlerin ürünü olan manzum tiyatro formu sanatın ve tiyatro sanatının kendisini sunduğu ilk formlardan biridir. Hayatın devam edebilmesi için düzenlenen ve bir inanç sisteminin gereği olarak yerine getirilen dinî törenler zamanla yapılarını korudukları halde işlevden doğan özelliklerini kaybettiler: İşlev, bu tür ürünlerin sanat alanının kapsamında varlığını sürdürdü. Din orijinli bu ritüeller, biçim, muhteva ve klişe terimlerle Klasik Yunan tragedyasını ve komedyasını hazırlamış ve tiyatro sanatının çok uzun bir süre manzum yazılma kuralını tayin etmiştir. Alman Edebiyatında bu ritüeller“Kalendergeschichte”başlığı altında toplanan tahkiyeli eserler (kısa hikâyler, manzum karşılıklı söyleyişler) olarak kaldığı gibi Bavyera ile sınırlı olmak şartı ile kıyafetleri de dahil dar bölgeli seyirlik sanatlar olarak yaşamıştır. Türk kültüründe ise, inanca bağlı törenler, köylü tiyatrosuna malzeme vermekle yetinmişler ve Antik Yunan Tiyatrosunda, Antik Yunan Tiyatrosunun kısmen deforme olarak ve yenilenerek geçtiği Batı Tiyatrosunda olduğu gibi bir tiyatro geleneği oluşturmamıştır. İslâm inancında ritüel ve mit basamağından dramaya ulaşan törenler olarak 'taziye 'ler karşımıza çıkar. Ancak evrensel bir nitelik taşıyan rimellerin İslâm inancıyla birleşerek ortaya koyduğu bir gösteri olan ve dolayısıyla müzik, dans ve manzum söyleşmeye yer veren taziyeler ve maktel metinleri de benzetmeci ve kültürlerarası bir tiyatro formuna yol açacak herhangi bir dram formu oluşturmazlar. Batı tiyatrosu benzetmeci tiyatro geleneğine doğru yol alırken Türk Tiyatrosunun yapı özelliğiyle dahil olduğu Doğu tiyatrosu göstermeci tiyatro geleneğini uzun süre devam ettirir. Batı tiyatrosu ileride tiyatronun kendisine yüklenen görevleri yerine getirebilmesi için Doğu tiyatrosuna ve onun anlatım tekniğine bu sefer bilinçli bir şekilde dönecek, şiir, şarkı, müzik gibi tiyatro metnini süsleyen manzum unsurlar bu dönüşte daha anlamlı bir pay üstlenecekler, manzum tiyatro tekniği de yeniden gündeme gelecek ve önem kazanacaktır. Türk Tiyatrosu manzum oyun formuna göre yazılan eserleri, ancak 19.yüzyılda, Batı Tiyatrosu çağa ayak uyduramayan manzum tiyatroyu bırakarak mensur tiyatroya yönelmişken vermeye başlamıştır. Müzikli oyunlarla ve operalarla tanışıklığımız ise çok daha önceleri, genel şenliklerde düzenlenen törenler kapsamında gerçekleşir ve Osmanlı Devleti'nin Tanzimat hareketiyle hız kazanan reform programı çerçevesinde bu sanat dalını diplomatik bir sanat olarak değerlendirdiği çerçevede gelişir. Müzikli oyunlar ve operalarla erken tanışıklığımız, manzum tiyatro formunun Türk Edebiyatındaki gelişimini kolaylaştırmıştır. Türk Edebiyatının, ilk örneği, Ali Haydar Bey'in Sergüzeşt-i Perviz (1866) adlı eseri ile verilen ilk manzum tiyatro eserleri, hareket noktasını Batı Tiyatrosundan almakla birlikte manzum ve müzikli unsurları bünyesinde barındıran ve manzum muhavereye yer veren Türk Halk Hikâyelerinin, Mesnevilerinin ve Gelenekli Türk Tiyatrosunun390 derin izlerini taşır. Bilinçli olmayan bu etkiler farkında olmadan harcadığımız bir potansiyel anlamında kullandığımız bilinçaltı kavramıyla ifade edilebilir. Sanat eserinin değerini ve konumunu; kendi varlık özellikleri kadar çevreyle iletişim kurmak için belirlediği tarzla alâkalı gören ve bir ürünün, kullanım alanını düzenleyen kuralların oluşturduğu değerlerle sanat eseri haline geldiği ileri süren yaklaşımlar, bilinçaltının bu desteğini kuvvetlendirmekte ve bu birikime destanları da ilave etmektedir. Türk Edebiyatında manzum oyun formu ile yazılan ilk eserler arasında çoğunluğu trajediler teşkil eder. Ali Haydar'ın Rüya Oyunu (1876) adlı manzum komedisi manzum oyun formunu trajedi türü ile sınırlamadığımıza işaret etmesi bakımından önemlidir. Form, dil, kurgu olarak yeni arayışların örneği olan 150 yıllık Türkiye Edebiyatında yazılan trajedilerin trajik duygusu da Türk kültür ve edebiyat geleneğine göre şekillenmiştir. Manzum oyun formu ile yazılan eserler Türk Tiyatrosundan ziyade Türk şiirinde birtakım yeniliklerin öncüsü olarak değerlendirilebilir. Epik ve lirik şiirden bazı ölçülerle ayrılan dramatik şiirin, şiir ve hikâyeden sonra birleştiği tiyatro sanatı ile bütünleşerek meydana getirdiği manzum tiyatro formu ilgili olarak Türk Edebiyatında da bir kısmı eser eleştiri kanalıyla bize ulaşan bazı değerlendirmelerin yapıldığını ve bir sonuca ulaşılmaya çalışıldığım görmekteyiz.
Özet (Çeviri)
391 ABSTRACT Being a product of the periods in which music, poetry and plays coexist, verse drama form is one of the forms that present arts and drama. Religious ceremonies arranged to subsist and performed as a requirement of a system of faith have lost their functional properties in time, despite the fact that they have preserved their structures, i.e. the function sustained its existence within the scope of the arts of these kind of products. These rituals, originating from religion, founded Classical Greek tragedy and comedy with forms, content and cliches, and determined the rule that drama should be written in verse for a long time. In German literature, these rituals remained as narrative works (short stories, verse conversations) under the title of“Kalendergeschichte”, and lived as small scale visual arts, including the traditional clothes, as limited to Bavaria. In Turkish culture, on the other hand, the religion- related rituals were satisfied with providing for rural theatre and have not created a tradition of drama like in Ancient Greek Theatre and Western Theatre to which the Ancient Greek Theatre was passed on as partly deformed and renewed. In Islamic faith, the 'taziye's (requiems) are those which developed from rituals and myths to drama. However, taziyes and martyr texts that are some kind of a show presented with the conjunction of Islamic faith and rituals that bear a universal quality, which, hence, contains music, dance and verse conversation do not establish a form of drama that would lead to an imitation and inter-cultural theatre. As Western theatre paces forward to an imitation tradition of drama, Eastern theatre, in which Turkish Theatre was also structurally included, maintained its tradition of representation for a long time. Western theatre would in future turn back to Eastern theatre and its technique of narration, consciously for this time, in order to perform the tasks to be imposed upon; verse elements that enriches drama text, such as poems, songs and music would undertake a more meaningful share in such turn back; and verse drama technique would be brought to question and gain importance. Turkish Theatre started to yield works written according to verse play form by 19th Century, when the Western Theatre has left verse drama that cannot keep abreast of the era, and tended to be involved in prose drama. Our familiarization with musicals and operas were realized much time earlier within the framework of the ceremonies arranged in general carnivals; and along with the reform program accelerated via movement of Reforms (Tanzimat) of Ottoman State, this branch of arts were considered to be a diplomatic arts. Our earlier familiarization with operas and musicals made it easy for verse drama form to develop in Turkish Literature. The first verse dramas, first example of which was created by Sergüzeşt-i Perviz of Ali Haydar Bey (1866), move from Western theatre, and on the other hand, have deep- rooted traces of Turkish Folkloric Stories, Mesnevis and Traditional Turkish Theatre, which contain musical and verse elements and include mutual conversations. These392 unaware effects may be expressed with the concept subconscious, used to mean the potential spent without realizing. The approaches asserting that the value and position of the artwork exist along with the values created by the rules that arranges scope of use of a work as well as self existence properties reinforces such support of the subconscious and add epics to this accumulation. Most of the first works written in verse drama form in Turkish Literature are tragedies. Ali Haydar' s verse comedy drama, Rüya Oyunu (1876), is significant in terms of demonstrating that we have not limited verse drama form to tragedy. Tragic sense of the tragedies in 150-year Turkish Literature, which are considered to be examples of new quests in terms of form, language and fiction, were also shaped according to Turkish culture and literature traditions. The works produced with verse drama form may be considered as pioneers of some innovations in Turkish poetry rather than Turkish Theatre. Regarding verse drama form created by dramatic poetry that is separated from epic and lyric poetry and integrates with theatre after poetry and stories, we observe that, in Turkish Literature some evaluations are made and some conclusions are attempted at, some of which are conveyed to us by means of work critiques.
Benzer Tezler
- Sanat anlayışı ve oyunlarıyla Güngör Dilmen
Life, art approach and plays of Güngör Dilmen
FATMA TAŞCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
Sahne ve Görüntü SanatlarıDokuz Eylül ÜniversitesiSahne Sanatları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. AYŞEGÜL ÖZER
- Faik Ali Ozansoy'un hayatı ve şiiri üzerine bir inceleme
Faik Ali Ozansoy a study of his life and poems
HARBİYE ÇAĞLAYAN AKDAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
Türk Dili ve EdebiyatıDokuz Eylül ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SABAHATTİN ÇAĞIN
- Abdülhak Hâmid Tarhan'ın konusunu tarihten alan manzum tiyatroları
Plays written in verse based on history by Abdulhak Hamid Tarhan
AYSUN BAKAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Türk Dili ve EdebiyatıKocaeli ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
YRD. DOÇ. DR. HASAN KOLCU
- Ege adalarında klasik Türk şiiri ve şairler
Classical Turkish poetry and poets in Aegean islands
AMET MOLLA MEMET
Doktora
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıBursa Uludağ Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BİLAL KEMİKLİ
- Ahmed Paşa Dîvân (İnceleme-tenkitli metin-çeviri-sözlük)
Ahmed Pasha Divan (Analysis-critical text-translation-dictionary)
ZÜLEYHA HAYAL
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMER ZÜLFE