Nedensellik, zorunluluk ve rastlantı kavramlarının felsefe ile bilimde anlam ve kullanımları
The meanings and uses of the concepts of causality, necessity and chance in science and in philosophy
- Tez No: 136985
- Danışmanlar: PROF. DR. ULUĞ NUTKU
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Felsefe, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2003
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Cumhuriyet Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 70
Özet
Nedensellik, zorunluluk ve rastlantı kavramları gerek felsefi gerek bilimsel çözümlemelerde birbirine sıkıca örülmüştür. Bu kavramlar değişik çağların fılozoflarınca, özellikle Aristoteles, Hume, Kant ve N. Hartmann tarafından ayrıntılı incelemelerin baş konuları olmuştur. Bu çalışmanın birinci bölümü onların görüşlerini genel çizgileriyle irdelemeye ayrılmıştır. Doğa bilimleri arasında fizik ve biyoloji rastlantı ile zorunluluğun, dolayısıyla da nedenselliğin tanımına doğru, yeni keşfedilmiş olgular ve süreçlerin çözümlemesini yaparak büyük katkılarda bulundular. Çağdaş fizik gelişigüzel (random) olaylar üzerinde çalıştı ve çalışmaktadır. Biyoloji salt rastlantı kavramını ortaya koydu. Bunlar son zamanların teorik tartışmalarının konuları olmayı sürdürüyorlar. Bu çalışmanın ikinci bölümünü oluşturmaktadırlar. Sorun ilkin sistematik biçimde Aristoteles tarafından ele alındı. Dört temel neden belirledi: maddi, etkin, biçimsel (formal) ve ereksel. Çalışmamız asıl nedensellik olan etkin nedenle ilgilidir. Akıl Çağı' nda (Yeni Çağ) yeni keşifler felsefeyi sözkonusu kavramların ve töz, madde, kendiliğindenlik, determinizm, ereksellik ve bütünlük yahut birlik gibi birçok kavramın yeniden içeriklendirilmesine yöneltti. Nedensellikte zorunlu bağlantı fikrinin içerdiği apriorizme ilk hücum eden Hume idi. Doğa yasası kavramının temellerini söktü ve onu özneler arası bir alışkanlığa indirgedi. Gene de onca bu, doğaya uygundu. Kant Hume' un görüşünü empirik bilginin uzandığı noktaya kadar kabul etti; ama daha ilerleyerek bu kavramların kaynağının, bilgi yapanın zihninde bulunduğunu ve empirik öznenin üstünde bilgi yapan öznenin, aşkın öznenin, doğaya yasalar dikte ettiğini gösterdi. Kant' m girişimi ontolojik bir hareket noktasının karşıtında işlevsel (epistemolojik, gnosiolojik) bakışı öne çıkardı.II Nicolai Hartmann Yeni Ontoloji' si ile Kant' çı doğrultuyu tersine çevirdi ve ontolojiyi temel disiplin olarak yeniden kurdu. Onun savlamasında insan sadece gnosiolojik bir özne değildir; varolanlar arasında bir varolandır ve birçok bağıntı içindedir. Bilgi bu bağıntılardan birisidir ve bunu doğru yerine koymak için bir bilgi ontolojisi gereklidir. Varlık tarzları -olanak, gerçeklik ve zorunluluk- ontolojik yönden yeniden gözden geçirilmelidir. Varlık ve bilgi kategorileri çakışmazlar ama kesişirler. Zorunlu, a priori bilgi bu kısmi kesişme/örtüşme alanında bulunur. Bu tezde savunulan görüş şudur: Soruna epistemolojik ve ontolojik yaklaşımların ikisinin de sağlam temelleri vardır. Nedenselliği hem bir doğal zorunluluk hem de bir rastlantı öğesi içeren bir süreç olarak kavramak çelişik değildir. Bilimde ilerlemeler, öznel gönderim (referans) çerçevesinin kaçınılmaz olduğunu ve bunun, bilinip bilinmemekten bağımsız varolan objektif yapı tarafından oluşturulduğunu göstermiştir. Gerek determinizm gerek indeterminizm gerçekliğin farklı bölgelerinde geçerlidir ve bir bütünün görünümleri olarak kavranılmalıdırlar.
Özet (Çeviri)
The concepts of causality, necessity and chance are closely interwoven both in philosophical and in scientifical analyses. These concepts are made topics of detailed scrutiny by philosophers of different ages, notably by Aristotele, Hume, Kant and N. Hartmann. First part of this study tries to investigate their views on general lines. Among the natural sciences physics and biology have made immense contributions towards a clear definition of chance and necessity and thereby to causation by analysing newly discovered facts and processes. Contemporary physics worked and works on random occurences and on the designs of chaos, and biology has put forward the concept of pure chance. These are still subjects of recent theoretical discussions. They make up the second part of this study. The problem was first handled systematically by Aristotle. He established four basic causes: the material, the efficient, the formal and the final. Our study is concerned with the efficient cause which is causality proper. In the Age of Reason (The New Age) scientific discoveries led philosophy to reconsider the mentioned concepts and many others such as substance, matter, spontaneity, determinism, finality and wholeness or unity. The first philosopher to attack the apriorism in the idea of necessary connection in causation was Hume. He undermined the foundations of the concept of natural law and reduced it to intersubjective habit, which however was, in his opinion, in conformity to nature. Kant accepted Hume's view to the point where empirical knowledge extends, but he went further to show that these concepts are originally in the mind of the knower and that the knower above the empirical subject, the transcendental subject, dictates laws to nature. Kant's attempt brought the functional (epistemological, gnosiological) view forward in contrast to an ontological point of departure.IV Nicolai Hartmannn reversed the Kantian trend by his New Ontology and re-established ontology as the fundamental discipline. The human being, he argued, is not merely a gnosiological subject; he has many connections as a Being among Beings. Knowledge is only one of these connections and an ontology of knowledge is necessary to put it to its proper place. The modes of being - possibility, reality and necessity- must be reviewed ontologically. The categories of being and of knowledge do not coincide but intersect. Necessary, a priori knowledge is to be found in the partial common area of this intersection. The view defended in this thesis is: Epistemological and ontological approaches to the problem have both firm grounds. To conceive causality both as a natural necessity and as a process having an element of chance is not contradictory. Progress in science has shown that the subjective frame of reference is indispensable and is formed by the objective counterpart which exists independently from being known or unknown. Determinism and indeterminism are both valid in different regions of reality and are to be conceived as aspects of a whole.
Benzer Tezler
- Sine-dram ve arki-dramın eleştirisi: Dziga Vertov ve Rem Koolhaas
The criticism of cine-drama and archi-drama: Dziga Vertov and Rem Koolhaas
MUSTAFA BATU KEPEKCİOĞLU
- Causalité chez Hume et chez Kant et ses effets sur leurs philosophies pratiques
Hume'a ve Kant'a göre nedensellik ve pratik felsefelerine etkileri
DENİZ NESİN GÜRKAN
Yüksek Lisans
Fransızca
2022
FelsefeGalatasaray ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİYE KOVANLIKAYA
- La conception de la nature et de la morale chez M. de Sade et Spinoza
M. de Sade ve Spinoza'da doğa ve ahlak anlayışı
HAKAN İLKER ÇETİNKAYA
Yüksek Lisans
Fransızca
2023
FelsefeGalatasaray ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ZÜBEYDE GAYE ÇANKAYA EKSEN
- Hume ve Kant'ta özgürlük problemi (Kant'ın eleştirel felsefesiyle sınırlandırılmış olarak)
The problem of freedom of Hume and Kant (limited of critical philosophy of Kant)
MİNE KAYA KEHA
