Geri Dön

SSCB döneminde Azerbaycan'da dil plânlaması

Language planning in Azerbaijan within the Soviet period

  1. Tez No: 159885
  2. Yazar: GÖNÜL ALİYEVA
  3. Danışmanlar: PROF.DR. SEMA BARUTÇU ÖZÖNDER
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2005
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Ankara Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 364

Özet

347 ÖZET ALİYEVA, Gönül, SSCB Döneminde Azerbaycan'da Dil Plânlaması, Doktora Tezi, Danışman: Prof.Dr. F. Sema Barutçu ÖZÖNDER, xiv +350. s. Tezin konusu SSCB döneminde merkezî dil, kültür ve eğitim politikaları temelinde Azerbaycan Birlik Cumhuriyeti'ndeki“dil plânlaması”çalışmalarıdır. Tezin ana konusuna geçmeden önce, Birinci Bölümünde Avrupa'da ve ABD'de araştırılan dil plânlaması teorisi ile ilgili kaynaklardan (Cooper, Fishman, Ferguson vb) yararlanılarak dil plânlamasının ne olduğunu, nasıl ortaya çıktığını, hangi yöntemlerle, hangi amaçlarla uygulandığı, dil plânlaması görünümü, dil plânlamasında görüşler ve dünyanın bir çok ülkesinde uygulanan plânlama örnekleri üzerinde duruldu; Tez konusunu yakından ilgilendiren konum plânlaması ve bütünce plânlamasının fonksiyonları maddeler hâlinde ortaya kondu. Sosyalist ideolojisinin temel taşı olan Marksizm-Leninizmden bahsedilerek başlayan İkinci Bölümde Lenin'in milliyetler prensibi, millî meselede dil siyaseti, Müslümanlara Beyannamesi, Stalin' in millî meseleye bakışı, Stalin' in dil hakkındaki fikirleri, tezleri yer almıştır. Stalin döneminden sonra başlayan Xruşşov dönemi siyaseti, Brejnev'in durgunluk dönemi ve en nihayet SSCB'nin dağılmasında katkıları olan Gorbaçov dönemi millî mesele ve dil meselesi, yeniden yapılanma ve açıklık siyaseti ile yapılan değişiklikler anlatılmıştır. SSCB döneminin millî mesele ve dille ilgili parti kurultayları kararlan, parti programlan, 1924-1977 yılları arasında çıkarılan anayasalardaki dil ve millî dillere verilen haklar incelenmiş ve tez konusu açısından değerlendirilmeye çalışılmıştır. Tezin Üçüncü Bölümünde SSCB dönemi Azerbaycan SSC'nin dil ve millî meseleler durumu incelenmeden önce, daha eskiye dönerek Çarlık dönemi Azerbaycan Türkçesinin durumu ana hatlarıyla belirlenmiştir. Bu dönem 1820'ieraen başlayarak, Azerbaycan'ın ilk dilcisi Bakıhanov'un dil hakkındaki düşünceleri, eserleri, Azerbaycan'ın ilk profesörü Mirze Kazım Bey' in temelini348 attığı Kazan Üniversitesindeki ilk Şarkiyat fakültesi ve buradaki dille ilgili faaliyeti, Azerbaycan Türkçesinin araştırılması tarihinde büyük emeği olan Mirza Feteli Ahundov'tın alfabe projesi, Azerbaycan Türkçesinin sadeleşmesi yolunda yapmış olduğu mücadeleleri, Azerbaycan'da ilk basın faaliyeti ve ilk basın organının kurucusu Hasan Bey Zerdabi ve“Ekinci”gazetesinde yayınlanan dil meseleleri tez konusu bakımından incelendi. Kafkasya Müslümanları Öğretmenler Kurultayı ve buradaki dil meseleleri, Memmedguluzade'nin“Molla Nesreddin”indeki dönemin dil meselelerini hicivli dille anlatışı incelenmeye ve Azerbaycan Türkçesine yaklaşım değerlendirilmeye çalışıldı. Çalışmanın Dördüncü Bölümünde Azerbaycan tarihinde kısa bir dönem faaliyet göstermiş olan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti dönemi incelenmiştir. 1918-1920 yılları arasında faaliyet göstermiş olan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Çarlık esaretinden kurtulmuş halkın alfabesini, dilini, eğitimim, kültürünü değiştirmeye çalışmıştır. Bu bölümde Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti 'nin önderi Resulzade'nin edebî ve entellektüel faaliyeti, dil hakkındaki düşünceleri, mücadeleleri de anlatılmıştır. SSCB döneminde Azerbaycan'daki dil plânlaması konusu Beşinci Bölümde yer almaktadır. Bu bölümde SSCB dönemi Azerbaycan SSC'de uygulanan dil plânlaması uygulamaları tezin Birinci Bölümünde yer alan teorik çerçeveye dayanarak adım adım değerlendirilmeye ve incelenmeye çalışıldı. 1920-1991 yıllan arasındaki faaliyetleri kapsayan bu bölüm Azerbaycan SSC'deki merkeziyetçi dil politikasını, milliyetler meselesini, Azerbaycan SSC anayasasındaki, kanunlarındaki dil maddelerini, Yazarlar kurultaylarındaki, KP kurultaylarındaki dil meseleleri ile alman kararlan da değerlendirmeye almıştır. Bu bölümde konum plânlaması fonksiyonları açısından. Azerbaycan Türkçesinin durumu araştırılmaya çalışılmış; bütünce planlaması açısından da alfabe, imlâ, sözcükleştirme, terminoloji çalışmaları ve dil meseleleri ile ilgili düzenlenen toplantı kararlan incelenmiştir.

Özet (Çeviri)

349 SUMMARY Alîyeva, Gönül, Language Planning in Azerbaijan within the Soviet Period., Doctorate Thesis, Advisor: Prof.Dr. F. Sema Barutçu Özönöer, xiv +350. The subject of the thesis is about“language planning”in the Republic of Azerbaijan under the basis of central language, culture and education policies within the Soviet Period. In the first section of the thesis, language planning has been examined in different ways: its meaning, emergence, application (under which methods and purposes), aspects, standpoints of regarding language planning, and also giving particular examples from planning that is being applied in many nations. Moreover, subjects that are closely related with the thesis topic such as status planning and the functions of corpus planning have been put forward. It would be appropriate to mention that the sources about language planning theory have been made use of from studies made in Europe and the US (Cooper, Fishman, Ferguson and etc). The Second Chapter starts by mentioning Marxism-Leninism that is considered to be the milestone of the socialist ideology. Also, within this context Lenin's Principle of Nationality, the politics of religion in his national matter, his declaration to the Muslims, Stalin's standpoint on national matter, his thoughts and thesis on language have been mentioned. Other than these, Kruschev's era, Brezhnev's stagnation period and lastly- with his contribution to the collapse of the Soviet Union- Gorbachev's national and language matter, perestroika and glasnost have been pointed out. Moreover, the national matter, decisions made on language in party assemblies, party programs and the constitution amendments made in the years of 1924-1977 on the rights given by national languages have been evaluated in accordance with the thesis topic. In the Third Chapter of the thesis, the situation of Azerbaijan Turkish within the Tsardom period has been initially studied. From 1 820 the first linguist of Azerbaijan Bakihanov his linguistic ideas and productions, the originator of Oriental Studies Faculty in Kazan University first professor of Azerbaijan Mirza350 Kazım Bey and his work in linguistic area. The new alphabet founder Mirza Feteli Ahundov who played the biggest role in the history of Azerbaijan linguistics. Also it has been investigated the views of Turkish language problems in Azerbaijan of Hasan Bey Zerdabi who was the initiator of Azerbaijan press and the editor of“Ekinci”newspaper. The issues of language within Scholars of Caucasian Muslism Congress, Memmedguluzade's“Molla Nesreddin”and the approaches that was given to the Azerbaijani Turkish have been mentioned. In the fourth section of the study, the period of Azerbaijan Democratic Republic has been examined. Between the years of 1918 and 1920, the republic tried to change a nation's alphabet, language, education, and culture that were freed from the imprisonment of Tsardom. Within this period, Resuizade's (Leader of the Democratic Republic) literary works, thoughts on language and struggles have been examined. The main part of the thesis- language planning in Azerbaijan within the Soviet Period- is in the Fifth chapter of the thesis. In this chapter the applications of language planning in the Soviet Azerbaijan have been examined step by step in accordance with language planning theories, which has been studied in the First Chapter. Covering the years of 1920-1991, this section examines the centralist language policy, question of nationalities, constitution of Azerbaijan, the provisions regarding language in the law, Writers Council and the decisions taken by the Communist Party regarding language planning. In accordance with the functions of status planning, the state of Azerbaijani Turkish has been researched. As far as corpus planning is concerned alphabet, orthography, lexicography, terminology studies and the decisions made in the congress regarding language matters have been studied.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    753540

    Azerbaycan'ın bağımsızlık sürecinin TBMM'ye yansımaları

    Reflections of Azerbaijan's independence procces on the Grand National Assembly of Turkey

    ABDULKADİR KILIÇ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    TarihBilecik Şeyh Edebali Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. SELMA GÖKTÜRK ÇETİNKAYA

  2. Tez No

    132763

    Azerbaycan resim sanatında sosyalist gerçekçilik (1920-1950)

    Socialist realism in Azerbaijan painting (1920-1950)

    KEMAL İBRAHİMZADE

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2003

    Güzel SanatlarHacettepe Üniversitesi

    Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. ZEYNEP YASA YAMAN

  3. Tez No

    162869

    SSCB'nin yıkılmasından sonra Kafkasya'nın yükselen önemi ve Türkiye-Ermenistan İlişkileri

    Başlık çevirisi yok

    DENİZ ERCAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2005

    Türk İnkılap TarihiGazi Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MEHMET AKİF TURAL

  4. Tez No

    204354

    İran iç politikasında Azerbaycan Türkleri (1906-2006)

    Azerbaijani Turks in domestic politics of İran (1906-2006)

    OSMAN EROL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2007

    Siyasal BilimlerKocaeli Üniversitesi

    Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. BEKİR GÜNAY

  5. Tez No

    662767

    Sovetskaya Türkologiya dergisi (Etimoloji çalışmaları açısından bir değerlendirme)

    Başlık çevirisi yok

    SALTANAT YESTAY

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2021

    Türk Dili ve EdebiyatıMuğla Sıtkı Koçman Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MUSTAFA UĞURLU

Geri Dön