Gaybî Sun'ullah Dîvânı'nın tahlili
Analysis of Gaybi Sun'ullah's Divan
- Tez No: 215142
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA GÜNEŞ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2007
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dumlupınar Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 257
Özet
Klasik dönem Türk Edebiyatının dönemlerinden biri de Dinî ? Tasavvufî Türk Edebiyatı'dır. Orta Asya'da Hoca Ahmet Yesevî ile Anadolu'da Yunus Emre'nin dinî ve insani fikirleriyle gelisen Türk Tasavvuf anlayısı, klasik siir dilimiz üzerinde önemli bir tesir icra ettigi gibi edebi hayatımızı da etkilemistir. Üzerinde çalısma yaptıgımız XVII. Yüzyıl mutasavvıf ve sâirlerinden olan Gaybî Sun'ullah, Türk Tasavvuf Edebiyatı'nın önemli temsilcilerinden biri olarak kabul edilmektedir. XVII. Yüzyıl, Osmanlı Devleti'nin siyasi, ekonomik ve sosyal yönlerden sarsıntı geçirdigi bir dönemdir. Önceki asırlarda baslamıs olan karısıklıklar ve siyasi çekismeler Osmanlı Devleti'nin bütün yerlesim alanlarında hissedilir. Bu devir, tarihe Osmanlı'nın duraklama dönemi olarak geçmistir. Bütün bu sosyal ve siyasi çalkantılara ragmen yüzyılın idari ve siyasi hayatından uzak kalan ilim ve sanat dünyası XVI. Yüzyılda ulastıgı olgunlugu ve verimliligi bu yüzyılda korur ve yükselisine devam eder. XVII. yüzyılda devletin içinde bulundugu olumsuz gelismelerin edebiyat üzerindeki etkisinin hemen görülmemesi dikkate degerdir. Özellikle yüzyılın ikinci yarısında edebiyat ve sanat üstünlügünü korumustur. XVII. yüzyılda Tasavvuf Edebiyatı, sayısı hızla çogalan tekkelerde gelismistir. Önceki yüzyıllarda tekke çevresinde yetisen sâirlerin söylemis oldukları ilâhiler, XVII. yüzyıl tasavvuf sâirleri tarafından kendine özgü bestelerle gelistirilerek söylenmeye basladı. Özellikle Yunus tarzı söyleyisin yayılması dikkat çekmektedir. Tarih içinde kurulup gelistirilen müesseseler medeniyetlerin, bu müesseseleri kuran sahıslar da sehirlerin detaylarıdır. Birçok Osmanlı sehri gibi Kütahya'nın da önemli detaylarından biri, tekke ve zaviyeler ve buralarda hizmet üreten kisilerdir. Kütahya cografyasında önemli sahsiyetler yetismistir. Kütahya'nın edebî ikliminde yetisen biri de Gaybî Sun'ullah'dır. Gaybî'nin Sohbetnâme ve Divân'ı ve özellikle Kütahya'da basta Hüdâ Rabbim manzumesi oldukça yaygındır. Bu çalısma, Kütahya'nın önemli mutasavvıflarından, 5smail Hakk'ı Uzunçarsılı'nın, ?baslı basına tetkik edilecek yüksek ve mütefekkir bir sahsiyettir? dedigi, Fuat Köprülü'nün Türk Edebiyatı'nda 5lk Mutasavvıflar isimli eserinde siirlerinden hareketle sâiri ?Yunus Emre gibi hakiki bir mutasavvıf ve kıymetli bir sairdir.? Diyerek degerlendirdigi Gaybî Sun'ullah Divânı'nın Dinî, Tasavvûfî Unsurlarının Tahlili üzerindedir. Türk tasavvuf edebiyatı tarihinde önemli bir yere sahip olan Gaybî hakkında bugüne kadar çok az sayıda çalısmanın yapılmıs olması önemli bir eksikliktir. Gaybî Sun'ullah Dîvânı'nın Tahlili üzerine bir çalısma yapılmaması da bu çalısmanın hazırlanmasındaki en önemli sebeplerden biri olmustur. Çalısmamız iki kısımdan olusmaktadır. Biri tahlil, digeri indekstir. 5ndeksin gerekçesi, hem unsur ve mefhumları yalın olarak tespit etmek, kolayca bulma imkânını vermek, böylece bir baska çalısmaya hazır malzeme saglamak, hem de sayı olarak tahlili mümkün olmayan kategorilere ait beyitlerin divândaki yerlerini göstermektedir. Eserin birinci bölümünde yaptıgımız tahlilde eseri meydana getiren unsur ve mefhumlar tespit edilmis, bunların ihtiva ettikleri fikir ve hayal unsurları izah edilmistir. Bunu yapmak için eser bastan sona kadar bütün kelimeleriyle fislenmis ve sistematik tasnif yapılmıstır. Sonra bu kavramlar mukayese yoluyla tahlil edilmistir. Tahlilde subjektif görüs ve yargılardan elden geldigince kaçınılmıstır. Sadece siirlerde mânâya, bilgi ve kültüre, umumi ve hususi kıymet hükümlerine tefekkür, tasavvur ve tahayyüle dair her ne varsa teferuatlı bir biçimde oldugu gibi aktarılmaya çalısılmıstır. Netice itibariyle objektif olmaya gayret edilmistir. Çalısmamızın temelini teskil eden kısımda Divân'daki dinî ve tasavvûfî kavramlar tahlil edilmistir. Bu kavramları ?Din ve Tasavvuf? adlı iki baslık halinde topladık. Din bahsini itikat, ibadet, âyet ve hâdisler, dini sahsiyetler ve diger dinî mefhumlar olarak ele aldık. Tasavvuf bahsini de vahdet-i vücut, âlem, devr, tasavvufî mertebeler ve kavramlar, tarikat ile ilgili mefhumlar, bazı mutasavvıflar ve Gaybî'ye göre bazı tipler v.b. yönüyle degerlendirdik. Tahlilde, Mustafa GÜNES ? Kadir GÜLER'in yayına hazırladıgı ?Kütahyalı Gaybî Sun'ullah ve Siirleri? adlı kitap esas alınmıstır. Gerek indekste gerekse tahlilde parantez içinde verdigimiz numaralardan birincisi Divân'daki siire, ikincisi ise beyite aittir. Eserin hazırlık safhasındaki çalısmalardan biri de birinci dereceden kaynak olarak kullandıgımız eserlerin gözden geçirilmesi olmustur. Bibliyografyanın çogu eserin hazırlanısında büyük bir rolü vardır. Bibliyografyayı eserin sonuna ilave ettik. Daha önce yapılmıs çalısmalarda sekil unsurları yapıldıgından dolayı biz bu çalısmada bunu yapmadık. Yunus Emre tarzındaki sade ve anlasılır siirleriyle Dînî ? Tasavvûfî Türk Edebiyatı'nda önemli bir yer edinmis olan Gaybî Sun'ullah Divânı'ndaki siirlerin tahlili mahiyetindeki bu çalısmada bütün dikkatimize ragmen eksiklikler olabilir. Simdiden bagıslanmayı ümid ediyoruz. Bize böyle bir çalısma imkânı açan, her bakımdan bizi destekleyen, ögrencisi olmakla iftihar ettigim degerli hocam Yrd.Doç.Dr. Mustafa GÜNES'e, çalısmalarımızda bizi tesvik eden, bizlere yol gösteren, bilgi ve tecrübelerini bizlerden esirgemeyen, kıymetli hocam Yrd.Doç.Dr. Kadir GÜLER'e, maddi ve manevi desteklerinden dolayı arkdaslarım Mustafa ve Hakan'a, çalısmalarım sırasında her zaman yardımların en büyügünü göstermis olan esim Sibel'e, çalıstıgım zamanlarda, her an yanıbasımda olan, egitimi için ilgilenmem gerekirken, çalısmak için ondan çaldıgım zamanlardan dolayı üzgün oldugum kızım Ece Betül'e ve emegi geçen tüm dostlara sükran borçlu oldugumu belirtmek isterim? Çalısmamızın yararlı olacagı ümit ve dileklerimizle?
Özet (Çeviri)
One of the periods of Classical Turkish Literature which is called Religious ? Thesophistical Turkish Literature had been developed with the religious and the humanistic thoughts of Ahmet Yesevi in Middle Asia and Yunus Emre in Anatolia. It had not only affected the poetic language but also literary works. The poet and thesophic Gaybi Sun?ullah has been accepted as one of the important representative of Turkish Theosophistical Literature. 17th century has been known as a hard period for Otoman Empire in political, economical and social aspects. The troublesome in Empire had been felt in every part of the Empire. Although the Empire was in trouble science and art had not been affected. They continued to develop as in 16th century. Especially literature had not been affected and at the second half of the 17th century art and literature preserved their importance. In 17th century, Theosophy Literature became developed in convents. The hymns, which had been sung by the dervishes around the convents in early centuries, started to be sung by the theosophic poets in 17th century. Especially, the saying style of Yunus Emre spreaded in Anatolia. In history, the institutions are the details of civilizations and the people who founded the institutions are the details of the cities. As in most of the Otoman cities, the most important details of Kütahya were the convents and the people who worked there. In Kütahya, there were many trained people. One of them was Gaybi Sun?ullah. His literary works, ?Sohbetname?, ?Divan? and especially in Kütahya ?Huda Rabbim? are well-known. This activity is about the analysis of Gaybi Sun?ullah Divan?s religious and theosopistical principles. Gaybi Sun?ullah is appreciated as a real theosophic and important poet like Yunus Emre by Fuat Köprülü. He is also thought to be a philosopher who has to be examined in details. It is an important deficiency that there is not enough work about Gaybi Sun?ullah. The most important cause of this activity is that there is not an activity on analysis of Gaybi?s Divan. Our activity has two parts. One of them is `analysis? and the other is `index?. The cause of index is to make easier to find the principles and concepts and to make preparation for the other activities and also to shaw the place of couplets which are impossible to analyse. In the analysis of the first part of the work, the principles and the conceptsare demonstratedand the imaginative principles that they imply are explained. In order to make this kind of activity all of the words in the work were systematically classified. Then these concepts were analysed comparatively. We avoide to make subjective thoughts and pleading. Only the meaning, knowledge, culture, special and general pleading, thought, intention and imagination in poems are tried to be transferred in details. On the basis of this activity, the religious and theosophistical concepts in `Divan? are analysed. We gathered them in two titles which are called `Religion? and `Theosophy?. We handle `religion? as belief, worship, verse of the Koran, Mohammed?s traditions, religious people and other religious concepts.We appreciated `theosophy? as universe, theosophical concepts, some theosophics some people for Gaybi. The first numbers we give in `analysis? and `index? are belonging to poem in `Divan? and the second numbers are belonging to couplet. The works in bibliography have important role in the preparation of this activity. Although we made careful analysisin Divan of Gaybi Sun?ullah, there maybe deficiencies in the work. But we hope to be forgiven by the readers
Benzer Tezler
- Çavdaroğlu Müftî Dervîş'in dîvân-ı Münacat'ı üzerine bir inceleme
An investigation on Divan-i Munaccat of Çavdaroğlu Müfti Dervish
FİRDEVS ÖZKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Türk Dili ve EdebiyatıDumlupınar ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
PROF. DR. ALİ TORUN
- Sun'ullah-i Gaybi divanı inceleme-metin
The Divan of Sun'ullah Gaibi: Analyses and text
BİLAL KEMİKLİ
Doktora
Türkçe
1998
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ YILMAZ
- Kâşif Es'ad Efendi Divanı: İnceleme - metin
Kâşi̇f Es'ad Efendi̇'s Di̇van: Text and textual study
ENES İLHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMAİL HAKKI AKSOYAK
- Kurân bağlamında tasavvufî şiirde can ve ruh algısı: Niyâzî-i Mısrî Divanı örneği
The perception of soul and spirit in sufi poetry in the context of the Qur'an: The example of Niyâzî-i Mısrî's Divan
EYÜP YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıFırat ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BAHİR SELÇUK
- Kütahya'da halk şiiri geleneği
Folk poetry tradition in Kütahya
TURHAN SOYLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2000
Türk Dili ve EdebiyatıDumlupınar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. KADİR GÜLER