Tercüman Gazetesinde Azerbaycan edebî ve fikrî muhiti
Azerbaijan literary and intellectual circles in Tercuman Newspaper
- Tez No: 349174
- Danışmanlar: PROF. DR. YAVUZ AKPINAR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, Türk Dili ve Edebiyatı, History, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Ismail Gasprinski, Tercuman Newspaper, common literary language, alphabet matter, Azerbaijani press, usul-i cedit education, modernization of Russian Turks, Azerbaijan-Crimea cultural relations, Azerbaijan literature, and Azerbaijan intellectual circles
- Yıl: 2013
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 300
Özet
?Tercüman Gazetesinde Azerbaycan Edebî ve Fikrî Muhiti? adlı çalışmamız 19. yy. sonları ve 20. yy. başlarında Kafkasya?da cereyan eden edebî, kültürel, sosyal ve siyasî olayların Tercüman gazetesi tarafından ne şekilde ele alındığını ve değerlendirildiğini ortaya koymaktadır. Bu araştırmada Kafkasya?da (o zaman bugünkü sınırları ile bir Azerbaycan söz konusu değildi ve Tiflis?te de Türkçe neşriyat vardı) kitaplarda dile getirilen fikir ve tekliflerin, gazetelerde tartışılan edebî ve fikrî konuların, görüşlerin, İsmail Gaspıralı?nın Bahçesaray?da yayımladığı Tercüman gazetesine nasıl yansıdığı, bunlar hakkında nasıl yorumlar ve tenkitler yapıldığı Tercüman gazetesinin koleksiyonu taranarak belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu çalışmada Çarlık Rusyasının son dönemlerinde Kafkasya?da yayımlanan belli başlı yayın organlarının niteliği, bu yayın organlarındaki ortak edebî dil, mahallî dil ve alfabe tartışmaları, Kafkasya aydınlarının Rusya Türklerinin modernleşmesine, o dönemde oluşan siyasî hareketlere hangi fikirlerle ve ne gibi katkılarda bulundukları, Tercüman gazetesinde nasıl değerlendirilmiştir, bu husus geniş bir şekilde araştırılmıştır. İsmail Gaspıralı?nın Kafkasya?ya yaptığı seyahatlerin Tercüman gazetesinde tefrika edilen izlenimleri, Azerbaycan?ın modernleşmesi açısından objektif bir bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Kafkasya ve İran?da tiyatro, şiir, hikâye, biyografi gibi edebî türlerde verilen eserlerin, Tercüman gazetesinde ne şekilde değerlendirildiği, bunlar hakkında nasıl tenkitlerin yapıldığı belirlenmiş, gazetedeki bu gibi görüşlerin Azerbaycan edebiyat tarihi açısından yeri ve önemi belirlenmeye çalışılmıştır. Bu değerlendirmeler, Azerbaycan edebiyat tarihleri, biyografi kitapları ve matbuat tarihi gibi kaynaklardaki bilgilerle karşılaştırılmış, böylece tutarlı sonuçlara ulaşmak için gayret gösterilmiştir. İsmail Gaspıralı?nın usul-i cedit eğitimdeki başarısının Kafkasya ve İran muhitindeki yansımaları da bu çalışmada ele alınmıştır. Ayrıca 19. yy. sonları ve 20. yy. başlarında Kafkasya?da yayımlanan gazetelerle Tercüman arasındaki ilişki dönemin fikrî ve edebî ilişkileri çerçevesinde incelenmiştir. Tercüman idaresinin Kafkasya gazetelerine bakış açısı objektif bir şekilde ele alınmıştır. Bu araştırma sırasında İsmail Gaspıralı?nın damadı olan ve bir dönem Tercüman idaresinde bilfiil çalışan, ileride Azerbaycan Cumhuriyeti?nin 2. hükûmetinin başbakanı görevine kadar yükselen Nesip Yusufbeyli?nin Tercüman?da, bu araştırmaya kadar, bilinmeyen yazıları tespit edilmiş ve bu yazılar da değerlendirilmiştir. Çalışmamızda 20. yy. başlarında Türkiye ve Kafkasya bölgesinde cereyan eden Ermeni hadiselerinin Tercüman gazetesine nasıl yansıdığı, araştırmamızın içeriği ve amacı ölçüsünde ele alınmıştır. Genel olarak söylemek gerekirse Tercüman gazetesinin, Azerbaycan modernleşme hareketlerinin, Azerbaycan?da XX. yüzyıl başlarındakî edebî ve fikrî hareketlerin ana çizgilerinin belirlenmesi ve Azerbaycan?ın Rusya içinde ve dışındaki Türk ve İslam âlemiyle ne gibi bağlar içinde olduğunun anlaşılması açısından önemli bir kaynak olduğu anlaşılmıştır. Azerbaycan?da Sovyet döneminde fikir ve edebiyat hayatı hakkında yapılan araştırmalarda Tercüman gazetesi, bu açıdan dikkate alınmamış, yok sayılmıştır. Bu bakımdan yaptığımız araştırma özgündür ve birçok yeni bilgi ve bulgunun ortaya çıkmasını sağlamıştır. Anahtar Kelimler: İsmail Gaspıralı, Tercüman gazetesi, ortak edebî dil, alfabe meselesi, Azerbaycan matbuatı, usul-i cedit eğitim, Rusya Türklerinde modernleşme, Azerbaycan-Kırım kültürel ilişkileri, Azerbaycan edebiyatı, Azerbaycan fikir hayat
Özet (Çeviri)
The current work titled ?Azerbaijan Literary and Intellectual Circles in Tercuman Newspaper? reveals the political, cultural, social, and literary events that took place in Caucasia during the beginnings 20th and end of 19th century and how these events evaluated or analyzed in Tercuman Newspaper. In this research, in Caucasia (in that time there was no Azerbaijan as it is today and in Tiflis, there was a Turkish publication), how the ideas and offers that was mentioned or expressed in books, the intellectual and literary subjects, ideas, topics that was discussed in newspapers were reflected, commented, and criticized by Tercuman Newspaper that was published by Ismail Gasprinski in Bahcesaray. Therefore, we made comprehensive research in the collections of Tercuman Newspaper. In this study, the quality of some media that had published in Caucasia during the last periods of Tsarist Russia; the common literary language in these media, local language and alphabet discussions; what kind of contributions did the Caucasia intellectuals put to the modernization of Russian Turks and the political movements in this time and how those ideas had been evaluated in Tercuman Newspaper in that time, have also extensively examined. The published impressions in Tercuman Newspaper about the travels of Gasprinski in Caucasia have been evaluated with an objective point of view in terms of the modernization of Azerbaijan. How the literary works like drama, poetry, short story, biography that was written in Caucasia and Iran, had been evaluated in Tercuman Newspaper and the criticisms had written about these works has been specified and the place or importance of these ideas in the newspaper among the history of Azerbaijan literature has been pointed out. These considerations have been compared with the sources like the history of Azerbaijan literature, biographical narrations, and publication history and thus paid attention to reach unified and coherent outcomes. The reflections of Gasprinski?s success in usul-I cedit in Caucasian and Iranian educational systems have also taken into account in this study. Apart from this, the newspapers that were published in Caucasia in the end of 19th and the beginnings of 20th centuries have been compared with Tercuman Newspaper in terms of literary and intellectual relations. The point of views of administrative body of Tercuman Newspaper have also analyzed in this study objectively. During this research, the unknown essays of Nesip Yusufbeyli have also been found out and taken into consideration. Yusufbeyli was the son-in law of Gasprinski and who was the second president of Republic of Azerbaijan and also actively worked in Tercuman Newspaper. How the Armenian incidents that took part in Turkey and Caucasia in the beginnings of the 20th century reflected in Tercuman Newspaper have also another topic that has considered as far as our scope allowed. In general, it has been understood that Tercuman Newspaper carried an important mission in the beginnings of 20th century in Azerbaijan intellectual and literary movements relation between Turkic and Islamic world. In the researches of Soviet period Azerbaijani literary and intellectual life, Tercuman Newspaper had never taken into attention in this respect and it has even considered that this newspaper never existed. Through this vein, this study is unique place in the area in terms of opening a new discussion.
Benzer Tezler
- Hayat gazetesi üzerine bir araştırma (2 cilt)
Başlık çevirisi yok
YAKUP SEVİMLİ
Doktora
Türkçe
2001
GazetecilikEge ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YAVUZ AKPINAR
- Azerbaycan siyasi tarihinde Nesip Bey Yusufbeyli: 1881-1920
Nesib Bey Yusufbeyli (1881-1920) and his role in the political hisyory of Azerbaijan
İBRAHİM SUSLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Siyasal BilimlerMarmara ÜniversitesiTürk Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NESRİN SARIAHMETOĞLU
- Tercüman gazetesinde Kazak kültürel hayatı ile ilgili yazılar üzerine bir inceleme
An investigation through the articles in Tercüman concerning Kazakh cultural life
NAZKHANYM PANAYEVA
- 1960-1961-1962 yıllarında Tercüman gazetesinde yayınlanan halk kültürü ile ilgili yazıların tasnifi ve incelenmesi
Investigation and classification of the writings related to folk culture in the newspaper of Tercuman's issues puslished in 1960,1961,1962
FARUK ÖZSARAÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
AntropolojiSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. TÜRKER EROĞLU