Çağdaş Türk lehçelerinde yardımcı fiiller
The auxiliary verbs in the modern Turkish dialects
- Tez No: 360043
- Danışmanlar: PROF. DR. AHAT ÜSTÜNER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Yardımcı fiil, tasvir fiilleri, cevher fiil, birleşik fiil, yardımcı söz, Türk lehçeleri, Auxiliary verb, explanation verb, additional verb, combined verb, auxiliary sentence, Turkish dialects
- Yıl: 2014
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Fırat Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 209
Özet
Yardımcı fiil kavramına bütün dillerde rastlanılır. Bu diller ister yazı dili olmuş olsun isterse hâlâ konuşma dili olarak varlığını sürdürüyor olsun bu durum farklılık göstermemektedir. Yardımcı fiillerin, yine hemen her dilde, var olma bilgisini, ortaya çıkma bilgisini taşıyan ve Türkçedeki karşılığı“olmak”olan fiil başta olmak üzere sınırlı sayıda ve kendilerine ait bir takım özellikleri olan fiiller olduğu bilinmektedir. Yardımcı fiiller hemen her dilde isim ve fiillerle kullanılan, isimlere ve fiillere değişik yapı ve anlam özellikleri kazandıran fiillerdir. Bu fiiller birleşik fiil, birleşik kip“çekim”ve bildirme görevi ile kullanılırlar. Türkçede de yardımcı fiiller birleşik fiil yapıları içerisinde yer alırlar. Bazılarının, birleşik kip ve bildirme işlevi ile kullanımı da söz konusudur. Türkçede birleşik fiiller içerisinde yardımcı fiil olarak gösterilen fiillerin isim + fiil ve fiil + fiil yapılarında kullanılan fiiller olarak değerlendirildiği görülmektedir. Kimi araştırmacılar deyimleri de birleşik fiil olarak görmekte ve deyimlerde kullanılan fiilleri de yardımcı fiil saymaktadırlar. Böylelikle, birleşik fiil kuran her fiilin yardımcı fiil sayılması ile karşılaşılmaktadır. Türkçede birleşik fiil yapılarının sınıflandırılması ve yardımcı fiilin tanımı ile özelliklerinin tam olarak belirlenmemiş olması nedeniyle yardımcı fiilin ne olduğu ve sayısı da farklılık göstermektedir. Türkiye Türkçesi dışındaki Türk yazı dilleri de hesaba katıldığında Genel Türkçedeki yardımcı fiil sayısı oldukça kabarık rakamlara ulaşmaktadır. Bunun nedenleri arasında yardımcı fiillerin yardımcı sözler dışında değerlendirilmesi, gramerleşme incelemelerinin yardımcı fiillere yeteri kadar uygulanmaması ve yardımcı fiillerin anlam açısından incelenmemesi yatmaktadır. Türkçe dışındaki kimi dillerde yardımcı fiillerin, özellikle gramerleşme ve anlam bakımından değerlendirildiği; bunun sonucunda da yardımcı fiil tanımının ve yardımcı fiil sayısının netleşmiş olduğu görülmektedir. Türkçedeki yardımcı fiil kavramına yardımcı sözler, gramerleşme ve anlam açısından bakmanın konu hakkında daha genel ve sağlam sonuçlara ulaştıracağı düşünülmektedir. Bu çalışmada Türkiye, Türkmen, Kırgız, Özbek ve Hakas Türkçeleri ölçü alınarak Türkçedeki yardımcı fiiller yapı, görev ve anlam ile gramerleşme ve yardımcı sözler dikkate alınarak incelenmeye çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
The concept of ''Auxiliary verb'' exists almost in whole world languages grammar contexts. Either these languages have a written language history or exists as a spoken language, this situation do not differs. We know that auxiliary verbs have a mission as directing the information of ''being'' and ''appearance'' and these verbs have a certain amount of seperative characteristics somelike the verb of ''to be'' as seen in Turkish equivalent. Nearly in all languages grammar contexts, auxiliary verbs are used with nouns and verbs by changing the structure and bringing some new meanings. These verbs are used with combined verbs to change the grammatical mood and function of directing. In Turkish basics, auxiliary verbs are structured under the combined verbs form. Some of these has a combined grammatical mood and function of stating. The auxiliary verbs that structured under the combined verbs form are explained in two formulas like ''noun + verb'' and ''verb + verb''. Some researchers describe the idioms as combined verbs and define the verbs used in sentence as auxiliary verbs. In this situation we come across to a theme that all verbs which set up a combined verb are described as an auxiliary verb. Due to the uncertainity and shortcoming of combined verb classification and description of auxiliary verbs, the number and identification of auxiliary verbs differ. Also the Turkish written languages which are not origined from Turkey has a important role in auxiliary verb existence which counts up the total number in International Turkish Language context. Again in this case, some problems like separating auxiliary verbs from auxiliary sentence structure, not focusing on grammatic structure of auxiliary verbs, not exploring the meaning of auxiliary verbs result as a missing in auxiliary verb explanation. In foreign languages this reverses. There are many studies about the meaning of auxiliary verbs and detailed grammatical explorations in languages other than Turkish. So there is a certain description and number data in auxiliary verb structure in these foreign languages. Finally, studying more about relationship between auxiliary sentence, grammar and meaning exploration of auxiliary verbs will help us to get to the point of evidence based informations and results. In this study we will take Turkish and Turkic languages such as, Turkmen, Kirghiz, Uzbek, Khakas languages of Turkish as a standart to search the auxiliary verbs by taking into account the relationship between structural form, meaning, grammar and auxiliary sentence form.
Benzer Tezler
- Eski Türkçede bol- fiili üzerine bir araştırma
A research on the verb bol- in Old Turkic
GİZEM KUNDURACI
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
DilbilimEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CAN ÖZGÜR
- Türk dilinde ikincil kelimelerin ekleşmesi
Addition of secondary words in the Turkish language
DÖNDÜ NUR TEMİZ
Doktora
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıDüzce ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET HAZAR
- Türkistanlı Ceditçi Abdullah Avlânî - Hayatı ve Şiirleri
Abdullah Avlânî, Cedidist, from Turkestan - Life and Poems
ELMUROD KHOLMATOV
Doktora
Türkçe
2013
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ŞUAYIP KARAKAŞ
- Er Töştük Destanı'nın bağlamsal sözlüğü (İsim ve fiiller)
Contextual dictionary of Er Töştük Epic (Noun and verbals)
AYSEL GÜZEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimAfyon Kocatepe ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HÜSEYİN KAHRAMAN MUTLU
- Sarinci Bököy Destanı'nın bağlamsal sözlüğü (İsimler ve fiiller)
Contextual dictionary of Sarinci Bököy (Nouns and verbs)
FATMA HANIM TUNÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıAfyon Kocatepe ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CÜNEYT AKIN