Tebriz aşıklık geleneğinde destan söyleme
Telling story in ashiq tradition in Tabriz
- Tez No: 417602
- Danışmanlar: PROF. DR. ERMAN ARTUN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Folklore, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Tebriz, âşık, âşıklık geleneği, destan, Tabriz, ashiq, ashiq's tradition, story
- Yıl: 2015
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Çukurova Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 931
Özet
Azerbaycan sözlü geleneğin en önemli kolunu oluşturan âşık destanları, mitolojik öğeler, mitolojik anlatım, masal ve sözlü anlatım geleneğinin tüm özelliklerini taşıyan zengin bir kültür ürünüdür. Destancı âşık, destanı anlatırken duruşu, mimikleri, vücut hareketleri, ses tonu ve dinleyiciyle kurduğu ilişkiyle sözlü kültür ortamının eşsiz bir gösterisini sergilemektedir. Âşık, Türk dilinin ona verdği tüm olanakları kullanarak deyim ve atasözlerlei ile anlatımını zenginleştirerek Türk kültürünün en önemli temsilcisi ünvanını kendine ayırmıştır.“Tebriz Âşıklık Geleneğinde Destan Söyleme”adlı bu çalışma altı bölümden, derlediğimiz metinler ve sözlükten oluşmaktadır. Çalışmamızın birinci bölümünde konu, amaç, kapsam ve araştırma alanı ile ilgili bilgiler verdikten sonra Türk destanlarının tarihi gelişimini göz önünde bulundurarak günümüzdeki destanlar ile yakınlığı vurgulanmıştır. Türk destanlarını İslamiyet öncesi, İslamiyet sonrası ve yakın dönemde oluşan destanlar olarak üçe ayırdıktan sonra her döneme ait destanlardan örnekler vererek destan konularını tarihi açıdan gelişmesini ve motif benzerliklerini vurgulamaya çalıştık. İslamiyet öncesi destanların konusu doğa ve düşmanlar ile mücadele olurken, İslamiyet'ten sonra dini düşünceleri ve Müslümanlığı yaymak konusunun ağır bastığını, yakın dönem destanlarda ise ozanın âşık tipine değişmesi ile konular yerleşik toplumda insanlar arasında ilişkilere değiştiğini görmekteyiz.“Âşıklarda Destan Anlatma Geleneğine Bir Bakış”adlı bölümde Türk dünyasında âşıkların destan anlatımı, Azerbaycan'da destan anlatma, âşıkların ortak özellikleri, destanların yapısı, tasnifi ve kaynakları konusunda bilgilere yer verdikten sonra destanların tarihe kaynaklık etmeleri ve milli bilinç üzerinde olan etkileri ele alınmıştır. Çalışmamızın ikinci bölümünde Azerbaycan âşıklık geleneğine genel bir bakışla“Usta-Çırak İlişkisi”,“Rüya Motifi”,“Mahlas alma”, Saz Çalma, Destan Bağlama“ başlıklar altında bilgi verilmiştir. Daha sonra ”Azerbaycan ve Tebriz Âşıklarının Tasnifi“, ”Kültürel Faaliyetleri,“ ”Destan Anlatma Geleneği,“Kahvehanelerde Destan Anlatma Geleneği”hakkında bilgiler aktarılmıştır.“Tebriz Âşıklarında Destan”adlı üçüncü bölümde âşıkların destana başlamaları, Üstatnâme söyleme geleneğinin önemi ve nedeni üzerinde durulduktan sonra destan anlatma ortamları ele alınmıştır.“Düğünler”,“Kahvehaneler”,“Ad Koyma”,“Sünnet Merasimleri, ”Askerlik“ ve kutlamalarda âşıkların görev üstlendiği ortamlar olarak incelenmiştir. Destan anlatımına başlamadan önce yapılan uygulamalar ”Sazı Kılıfından Çıkarma (Saz Açma)“, ele alındıktan sonra, ”Âşıkların Destan Seçmesi“, ”Dinleyicinin Destan Seçme Konusunda Olan Etkisi,“ Destana Ara Verilme”,“Âşığın Destanda Yaptığı Değişiklikler”,“Dinleyici Kitlesi”ve“Dinleyici-Anlatıcı Arasında İlişki”konusunda bilgilere yer verilmiştir. Bu bölümün devamında Tebriz âşıklarından derlediğimiz destanların“Özeti”,“Olay Örgüsü”ve“Motif ”Yapısı“ konusunda bilgiler sunulmuştur. Dördüncü bölümde ”Âşık Destanlarının Biçimi“ ele alınarak manzum, mensur ve karışık destanlar konusunda bilgi verildikten sonra destanlarda kullanılan üstatnâme, dörtlükler, şiirlerin ölçüleri ve durakları konusunda bilgi verilmiştir. ”Âşık Destanlarında Üslûp“ adlı beşinci bölümde âşıkların destan söyleme sırasında kullandıkları anlatım kalıpları, başlangıç klişeler, ara klişeler ve bitiş klişeler özel kalıplar değerlendirilmiştir. Bu bölümde ”Âşıkların Dilinde Arkaik Sözcükler“, ”Kelime Kadrosu“, ”Yerel Sözcükler“ ve ”Tekrarlamalar“ başlığı altında ele alınmıştır. Çalışmamızın altıncı bölümünde destan söyleme sırasında kullanılan müzik aletlerinden saz, balaban, tef ve kemençe konusunda genel bilgiler verilmiştir. Daha sonra, ”Âşık Destanlarında Zaman“, ”Mekân“ ve ”Kişiler“ ele alınmıştır. Bu bölümdeki bilgiler Tebriz âşıklık geleneğinde önemli yeri olan ”Şikâri Destanı" üzerinde uygulanmıştır. Çalışmanın yedinci ve son bölümünde Tebriz âşıklarının derlediğimiz destanları ortak Türk alfabesinde yazıya aktarılmıştır. Yazıya aktardığımız destanlar: Amir Arsalan Rûmî Destanı, Şah İsmayıl Destanı, Tufarganlı Abbas ile Gülgez Destanı, Valeh ile Zernigar Destanı, Seyyad ile Sedef Destanı, Tahir ile Zühre Destanı, Mehemmed ile Gülendam Destanı, Behram ile Gülhandan Destanı, Ali Şah Destanı, Baba Leysan Destanı, Aslı ile Kerem Destanı, Köroğlu Destanı ve Mansum ile Dilefruz Destanı'dır.
Özet (Çeviri)
The ashiq story telling (ministrel epics) that forms all the futures of the rich cultural oral epic traditions, with it's mythological frames and expressions is known to be the foremost important branches of the Azerbaijani oral narrative epic traditions. The ashiq demonstrates his unique epical performance with his stance, voice tone, body gesticulates, facial mims, and his relashionship with the audience. The ashiq, dedicates his title as the primary representative of the Turkish culture by enriching his oral performance using all the resources provided to him by the Turkish language proverbs and idioms. Our study“Story Telling Ashiq's Tradition İn Tabriz (Narrative)”consists of texts and words in six chapters. We have underlined its simulation to nowdays epics considering its historical development after giving knowledge about topic, aim, scope and research area. We have emphasized the motif similarities in the epic topics developments from the historical perspective by giving examples from each period after separating The Turkish Epics to three parts as pre-Islam, post-Islam and recent era. In the section“A View To Ashiq's Epic Expression Traditions”we discussed about the historical sources of epics and it's effects over national consciousness, after including information's concerning ashiq's epic expressions in the Turkish world, epical expression in Azerbaijan, the common feautures of ashiqs, the structures and classification's. In the second part of our study, we gave a general overview to the relation between master-apprentice under the headings of, dreaming motif, taking pseudonym and playing saz. After then, information's of classification's of Azerbaijani and Tabriz ashiq's, cultural activities, epic expression tradition's, epic expression occasions and epic expression tradition's are explained. In our third chapter“Tebriz Ahiq's Epics”, after noting the importance of the ashiq's entering upon there epics and heading words, information's concerning epic expression occasions and environments are discussed. It is determined that ashiq's held tasks in many occasions and ceremonies like weddings, name giving, coffeehouses, circumcision, recruitment and burial ceremonies. In this chapter, before starting epic expression, traditional (opening the saz) or taking the saz out of its covering is described, ashiq's; choosing the epic with their audiences, having a break for the changes that the ashiq will make in the epic, and information's of the relations between audience or listeners-expressional and listener crew are given. We have placed data of summaries from epics and plotlines compiled from Tabriz ashiq's. In the fourth chapter, after giving information's concerning ashiq epics, models, poetical, prosaic and commixture epics, taking pseudonym, quadrates, dactyls and stops of poems are discussed. In our fifth chapter“Models in Ashiq Story”expression phrases used by the ashiqs during there performance of oral epics, starlings, gap or brakes and endings are evaluated. In this chapter, archaic vocal's, word squads, native words and repeats are noted. In our sixth chapter, music instruments used generally during epic expressions such as saz, balaban, tef and kemenche are discussed. Later on, time, area and persons in the epics of ashiq's are discussed. These informations are performed on the Shikari epic wich holds an important place in Tabriz epic traditions. In the seventh and last chapter, story that we compiled from Tabriz ashiq's are converted to the common Turkish alphabets. The stories that are transferred are: The Story of Amir Arsalan Rûmî, The Story of Shah Ismayıl, The Story of Tufarganlı Abbas & Gulgez, The Story of Valeh & Zernigar, The Story of Seyyad & Sedef, The Story of Tahir & Zuhre, The Story of Mehemmed & Gulendam, The Story of Behram & Gulhandan, The Story of Ali Shah, The Story of Baba Leysan, The Story of Aslı & Kerem, The Story of Koroglu, The Story of Mansum & Dilafruz.
Benzer Tezler
- Tebriz âşıklık geleneği ve âşık edebiyatı
Tebriz ashig tradition and ashig literature
NABİ KOBOTARİAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERMAN ARTUN
- Tebriz'de âşıklık geleneği ve Tebrizli Aşık Ali
The tradition of âşıklık in Tebriz and Tebrizli Aşık Ali
FAZIL ÖZDAMAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Halk Bilimi (Folklor)Ege ÜniversitesiTürk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FİKRET TÜRKMEN
- İran Türklerinde müzik ve sosyokültürel işlevi
Music and socio-cultural function in Iran Turks
YAVUZ SELİM KAFKASYALI
- Râ'if Dîvânçesi'nin bağlamsal dizin ve işlevsel sözlüğü
Corcondance and functional dictionary of the Divan by Râ'if
EBRU HİLAL İSEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıKırıkkale ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ IŞILAY PINAR ÖZLÜK
- Erzurum ve Tebriz kırsal peyzajlarında ekolojik mimarlık ve sürdürülebilir turizm yaklaşımlarının karşılaştırılması
Comparison of ecological architecture and sustainable tourism approaches in Erzurum and Tabriz rural landscapes
SANAZ DAVARDOUST
Doktora
Türkçe
2019
Peyzaj MimarlığıAtatürk ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FARİS KARAHAN