Jarring Koleksiyonundan uygurca meslek risaleleri (Giriş-inceleme-metin-dizin)
Occupational booklets written in uyghur from the Jarring Collection (Introduction-analysis-text-index)
- Tez No: 429657
- Danışmanlar: PROF. DR. MUHARREM DAŞDEMİR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Uygurca, Risale, Fütüvvet, Meslek, Jarring Koleksiyonu, Uyghur Language, Risalah, Futuwwa, Occupation, Jarring Collection
- Yıl: 2016
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Atatürk Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 449
Özet
Orta Asya'da en erken on beş en geç yirminci yüzyıla kadar“risale”adıyla telif edilen eserler, hemen her meslekten zanaat hatta sanat erbabının uyması gereken kuralların beyan edildiği nizamnamelerdir. Yaklaşık beş yüz yıllık zaman dilimi içinde Doğu Türkçesiyle telif edilmiş pek çok risale mevcuttur. Bu risalelerin birçoğu bugün dünyanın farklı yerlerindeki koleksiyonlarda muhafaza edilmektedir.Bu koleksiyonlardan biri de İsveç Lund Üniversitesinde bulunan Jarring Koleksiyonudur. Koleksiyonda bulunan çeşitli mesleklere ait on risale yazması bu tez çalışmasının inceleme konusudur. İncelemeye konu olan on el yazması risale, on dokuzuncu yüzyıl ila yirminci yüzyıl başları arasında tarihî adıyla Doğu Türkistan'ın güneyinde yer alan Kaşgar, Hoten ve Yarkent gibi medeniyet merkezlerinde telif edilmişlerdir. Üç bölümden oluşan bu tez çalışmasının Giriş bölümünde fütüvvet, fütüvvetname ve risale kavramları genel anlamıyla tanıtıldıktan sonra fütüvvetname ve risale kıyaslaması yapılmıştır. El yazması risalelerin yer aldığı diğer koleksiyonlar ile bu koleksiyonlardaki risale yazmaları hakkında bilgi verilmiştir. İncelenen el yazması risalelerin bulunduğu Jarring Koleksiyonu ve koleksiyona adını veren İsveçli Türkolog Gunnar Jarring'den bahsedilmiştir. Tez çalışmasının amaç kısmı olan İnceleme bölümünde ise on risale yazmasının ses (fonolojik) ve şekil (morfolojik) tahlilleri yapılarak risalelerin dil özellikleri ortaya konulmuştur. Belirlenen dil bilgisi özellikleri, Çağatay ve Yeni Uygur Türkçelerinin yanı sıra Uygur Türkçesinin güney ağızlarının ses ve şekil hususiyetleri ile karşılaştırılmıştır. Metin bölümünde farklı adlara sahip risale yazmaları transkripsiyon işaretleri kullanılarak Latin alfabesine aktarılmıştır. Her risale kendi adıyla başlıklandırılarak yazı çevirimi yapılmıştır. Yazı çevrimi sırasında yanlış yazıldığı düşünülen kelimelerin düzeltilmiş şekli metin kısmına yazılarak orijinal şekli dipnotlarda belirtilmiştir. Arapça ve Farsça kısımların yaz çevirimi ise yapılmamış sadece anlamlarına dipnotlarda işaret edilmiştir. Dizin, kısmında Metin bölümündeki anlam unsurlarının, gerek yalın gerekse çekimli şekilleriyle el yazması eserlerde nerde yer aldığı, anlamları ve kökenleri gösterilmiştir. Tez çalışmasının son kısmı olan Sonuç bölümünde İnceleme bölümünde elde edilen verilerden hareketle el yazması risalelerin fonolojik açıdan daha ziyade Yeni Uygur Türkçesine yaklaşmakla birlikte morfolojik açıdan Çağatay Türkçesine benzeyen Uygurcanın güney ağzılarıyla yazıldığı sonucu ifade edilmiştir. Ele alınan risalelerin diline ilişkin bu sonucu destekleyen ses ve şekil özellikleri de Sonuç kısmında ifade edilmiştir.
Özet (Çeviri)
Called“Risalah”texts which were written during from fifteenth century to twentieth century in Central Asia, are statutes expressing rules with which craftsmen and artists from almost every occupations must comply. Many texts written in Eastern Turkish are available throughout about five centuries. Today, most of these texts are conserved at the collections which exist in different places of world. One of the collections is Jarring Collection at Lund University. Ten manuscripts relating to various occupations in this collection were studied in this dissertation. Studied ten manuscripts were written between end of nineteenth century and beginning of twentieth century in centers of civilization like Kashgar, Yarkand and Khotan located in south of called historically Eastern Turkestan. In the Introduction section of this dissertation composed of three sections, firstly terms of futuwwa and futuwwa-namah have been introduced generally. Then risalah and futuwwa-namah have been compared. Information about other collections including manuscripts of risalah and manuscripts of risala which are in these collections has been explained. The Jarring Collection containing studied manuscripts and Swedish Turkolog Gunnar Jarring who generated this collection have been expressed. In the Analysis section which is the essential section of the dissertation, the ten risalah manuscripts have been analyzed in terms of phonological and morphological. Linguistic properties of these manuscripts have been revealed with reference to mentioned analysis. Determined linguistic features have been compared with phonological and morphological properties of southern dialects of Uyghur in addition to Cagatay and Uyghur Turkish. In the Text section, Arabic script of these manuscripts have been translated into Latin script by using transcription signs. Each manuscript have been entitled by own name. During the process of translation, correct forms of the words which were copied wrongly have been recorded on the text. However original forms of words have been indicated on footnotes. The parts written in Arabic and Persian have not been translated into Latin script but meanings of these parts have been explained on footnotes. In the Index section, locations on the manuscripts, meanings and origins of semantic units have been denoted with inflected and uninflected forms of lexical units. In the Conclusion section, it was deduced with reference to data acquired in the Analysis section that although phonetic properties of the manuscripts are closer Uyghur standard language, their morphological features relate to south dialects of Uigur similar to Chagatai. Phonological and morphological evidences attesting this claim relating to linguistic case of analysed manuscripts have been explained in the Conclusion section.
Benzer Tezler
- Gunnar Jarring koleksiyonunda bulunan Uygurca Hurliḳa ve Hemrah destanı (Giriş-metin -inceleme-dizin)
The tale of Hurliḳa and Hamrah written in Uyghur from the Jarring collection (Introduction -text-analaysis-index)
REBIGULI AJIMAIMAITI
Doktora
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürkiyat Araştırmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURETTİN DEMİR
- Jarring Koleksiyonunda Jarring Prov. 349 numarasıyla kayıtlı eser üzerine dil incelemesi (İnceleme-metin-dizin)
Language study on the work registered in Jarring Collection with Jarring Prov. 349 (Review-text-index)
RIDVAN HİZAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÖZLEM AKBULAK
- Gunnar Jarring Koleksiyonu'ndan Şah Hurşid Oğlu Sanevber Hikayesi (Prov. 50) (Metin-inceleme-söz varlığı)
The story of Shah Hurshid's Son Sanevber from the Gunnar Jarring Collection (Prov. 50) (Text-review-vocabulary)
KEVSER YILDIZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıKahramanmaraş Sütçü İmam ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SADİ GEDİK
- Doğu Türkçesi Vaaz Koleksiyonu (Gramer-metin-çeviri-dizin)
Eastern Turkish Sermon Collection (Grammar-text-translation-index)
HAYRİ MEŞEDİBİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıÇankırı Karatekin ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET TURGUT BERBERCAN
- 19. yüzyıla ait Çağatayca tıp metni (inceleme-metin-dizin)
Chagatai medical text of the 19th century
ELİF GİZEM KARAOĞLU
Doktora
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıBartın ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SEVDA KAMAN