Satuk Buğra Han tezkiresi üzerine halk bilimsel bir inceleme
A folkloric study on tazkira-i Satuk Bughra Khan
- Tez No: 483270
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET ÖCAL OĞUZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Folklore, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2017
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 713
Özet
Toplumların kültürel değerlerinin başka bir toplumla etkileşime geçerek değişmesi ve dönüşmesi kültürel değişim kavramıyla ifade edilmektedir. Kültürel değişimde rol oynayan etkin unsurlardan biri de din değişikliğidir. Bu çalışmada, İslamiyet'i kabul ederek yeni bir kültür dairesine giren Türklerin hayatının her alanına yansıyan değişim süreci, Satuk Buğra Han'ın hayatını konu alan tezkirecilik geleneği ve toplumsal bellekteki imgelem üzerinden incelenmiştir. Kültürel bellekte“İlk Müslüman Türk hükümdarı”çağrışımıyla kodlanan Satuk Buğra Han'a dair tarihî ve menkıbevi anlatıların tespiti ve incelenmesi bu kültürel uyumlanma sürecini görebilmek açısından önem arz etmektedir. Üç bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümünde, Satuk Buğra Han hakkında bilgi veren kaynaklar ve yapılan araştırmalar incelenmiş bunun neticesinde, ona dair Türkiye'de bilinen bilgilerin birbirini tekrar eden nitelikte ve bir elin parmağını geçmeyecek kadar az sayıda olduğu görülmüştür. Dünyanın muhtelif kütüphanelerinde farklı adlandırmalarla kayıtlı bu tezkirelerde, Satuk Buğra Han'ın hayatı dışında başkaca evliyaların hâl ve kerametlerine de yer verildiği belirlenmiştir. Bu çalışma neticesinde; tezkire hakkında nüshaların dilleri ve bulundukları ülkeler, müellif ve müstensihleri, yazıldığı dönem gibi hususlarda yeni bilgiler tespit edilmiştir. Türkiye'de bu tezkire üzerine çalışan araştırmacıların tezkirenin tamamından ziyade sadece Satuk Buğra Han ile ilgili kısımları Çağatay Türkçesinden günümüz Türkçesine aktararak çoğunlukla dilbilim açısından inceledikleri belirlenmiş olup bu çalışmalarda anlatının kültürel değişime bağlı olarak tezkirecilik geleneğiyle günümüze nasıl geldiği yanıtlanamamaktadır. Bu sorunun yanıtlanmasının tezkirenin tamamının halk bilimi perspektifiyle incelenmesiyle mümkün olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bu bölümde, anlatının türü konusundaki görüşlere yer verilerek tezkire nüshalarından hareketle Satuk Buğra Han'ın destan türünden menkıbe türüne geçişin ilk örneği olarak kabul edilmesinin gerekliliği ileri sürülmüştür. İkinci bölümde, tarafımızca günümüz Türkçesine aktarılan Paris nüshasının tamamı ve daha önce araştırmacılarca ele alınan diğer nüshalardaki Satuk Buğra Han ile ilgili kısımlar dikkate alınarak, anlatı kültürel değişim kavramı çerçevesinde mukayeseli bir şekilde incelenmiştir. Böylece, Orta Asya'da hâkim tasavvufi akım Üveysîlik'in etkisiyle Satuk Buğra Han'ın tarihî ve menkıbevi kişiliğine dair söylencelerin Tezkire-i Üveysîye adı verilen eserlere sonradan dâhil edildiği görülmüştür. Öyle ki, Satuk Buğra Han'ın şöhretinden dolayı, tezkirenin adının da zamanla Tezkire-i Üveysîye'den Tezkire-i Satuk Buğra Han'a evrilerek anlatının tezkirecilik geleneğiyle ve Satuk Buğra Han'ın da Üveysî olduğu kabulüyle günümüze aktarıldığı savı ileri sürülmüştür. İlaveten, tezkire ve nüshalardaki töre ve motifler, kültürel değişim bağlamında incelenmiştir. Motifler, Stith Thompson'un Motif Index adlı yapıtından hareketle değerlendirilmiştir. Burada hem Türk töresine dair unsurların İslamiyet'in etkisiyle senkretik bir doku oluşturduğu hem de İslamiyet'ten önceki destani motiflerin İslamiyet'in etkiyle kompleks bir yapıya bürünerek menkıbevi hüviyet kazandığı tespit edilmiştir. Üçüncü bölümde ise günümüz toplumsal belleğinde Satuk Buğra Han'ın kültürel değişimde nasıl bir imgelem oluşturduğu“MEB müfredatı, ad verme geleneği, mekân, yemek ve edebî eserler”üzerinden sorgulanmıştır. Bunun neticesinde, Satuk Buğra Han'ın toplumsal bellekte anlatı ve görsel bir metne gönderme yapmadığı fakat Türk-İslam ülküsünü ifade eden ortak ideolojik bir çağrışımla imgelem oluşturduğu tespit edilmiştir. Halk arasında alperen tipinin ilk temsilcisi olarak nitelenen Satuk Buğra Han'a dair halk hafızasında görsel bir çağrışımın olmadığı fakat ortak görsel bir imgelemin tasvir edildiği görülmüştür. Bu araştırma, hem metin merkezli disiplinler arası çalışmalara hem de popüler kültür çalışmalarına yönelen araştırmacılara halk bilimi perspektifiyle yeni ve çok yönlü bakış açıları sunmanın yanı sıra halk edebiyatının yazılı kaynaklarından olan menkıbelerin halk bilimsel yöntemlerle incelenmesinin gerekliliğini ve önemini de ortaya koymaktadır.
Özet (Çeviri)
When a society interacts with a another society, its social and cultural values transform and shift. This new context of social structure is expressed with the term cultural alteration. One of the most effective factors that play a role in cultural alteration is proselytization of society. In this research, cultural alteration process which has reflected on every area of social life of acculturated Turks is evaluated in terms of Satuq Bughra Khan themed tazkiras and imagery in social memory. The identification and analysis of both historical and epic narratives about Satuq Bughra Khan who, in cultural memory, is coded with the connotation of“first Muslim Turk ruler”have importance with regard to seeing this cultural alteration process. At the first chapter of this threefold study, previous enlightener sources and researches about Satuq Bughra Khan are profoundly evaluated. As result of this dissection, it has been seen that knowledge on this theme was repetitious and can count all on the fingers of one hand. It is identified that, these tazkiras which are registered under different names in various libraries of the world also include miracles and deeds of several other saints. In the light of this study, new information has been revealed on Tazkira-i Satuq Bughra Khan and its languages, countries where they are located, time written, authors, scribals and transcripts. Thus and so, it has shown that almost all researchers in Turkey have focused on just the parts of tazkira which mention just Satuq Bughra Khan by both rendering Chagatai language into Turkish and linguistics. Because of this common position, the question of how this narrative has survived until today by tazkira tradition relating to subject of cultural alteration is not answered yet. Therefore, this subject has important value to evaluate and discuss with the perspective of folklore. Besides, in this chapter, it is suggested that Tazkira-i Satuq Bughra Khan is the first example of transition from the genre epos to hagiography. At the second chapter of the study, considering the whole text of the transcript of Tazkira-i Satuq Bughra Khan which is located in Paris and translated into Turkish by myself and also parts related to Satuq Bughra Khan which have been previously studied by other researchers, the narrative has been comparatively examined within the frame of cultural alteration concept. Therefore, it is seen that narratives that are related to Satuq Bughra Han's historical and epic personality have been included in manuscripts named as Tazkira-i Uwaysi later under the dominant influence of Sufi Uwaysi movement throughout Central Asia. So much so that, it is asserted that, due to the reputation of Satuq Bughra Khan, the name of Tazkira eventually transformed into Tazkira-i Satuq Bughra Khan from Tazkira-i Uwaysi and then, the narrative has survived to date thanks to tazkira tradition and the acceptance that Satuq Bughra Khan is Uwaysi. Additionally, social norms named“töre”and motifs in Tazkira and transcripts have been studied in the context of cultural alteration. Motifs have been evaluated with reference to Motif Index of Stith Thompson. It is shown both how social norms of non Muslim Turks have constituted syncretic texture under Islam and how epic motifs and elements have transformed to Islamic epic ones by turning into new and complex structure. At the final chapter of the study, it is questioned what kind of imagery Satuq Bughra Khan forms in today's social memory on the bases of the“curriculum of the Ministry of National Education, naming traditions, place, food and literary works”. Eventually, it is identified that even though Satuq Bughra Khan doesn't refer to any narratives and a visual text in social memory, he has formed the imagery with an ideological connotation which represents Turkish Islamic ideal. It is seen that, although Satuq Bughra Khan, who is known very first agent of combatant of Islamic Turkish culture, has no visual connotation in folk memory, he is depicted with a common visual imagery. In addition to offering new and multiple aspects with folklore perspective for researchers who turn to both text oriented interdisciplinary studies and popular culture studies, this research introduces the necessity and importance of examining hagiographies which are among the written sources of folk literature by the help of folklore methods.
Benzer Tezler
- Muhammed Sadık Kaşgarî'ye göre doğu Türkistan
Мухаммед садык кашгар-и боюнча чыгыш туркстан
KADİR TUĞ
Doktora
Türkçe
2013
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BAYRAM KODAMAN
- Tezkire-i Satuk Buğra Han [65b-89b] (giriş, dil-yazım özellikleri, transkripsiyonlu metin, dizin-sözlük)
Tezkire-i Satuk Buğra han [65b-89b] (giriş, dil-yazim özellikleri, transkripsiyonlu metin, dizin-sözlük)
NİDA ERİM
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
DilbilimKocaeli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MÜNEVVER TEKCAN
- Tezkire-i Haẓret-i Hoca Muhammed Şerīf Büzürgvār (Çeviri yazı, Türkiye Türkçesine aktarma, dizin, sözlük ve dil incelemesi)
Tazkiras of Hazrat Khvaja Muhammad Sharif Müzürgvâr, (Transkripsiyon , Turkey Turkish, index, dictionary and language feature)
MEIHERIAYI AOSIMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MUHARREM ÖÇALAN
- Ubudinin Menakıb-ı Evliya-yı Mısr-ı
Başlık çevirisi yok
HÜNKAR SOYTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2009
Türk Dili ve EdebiyatıFatih ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
DOÇ. DR. MEHMET GÜMÜŞKILIÇ
- Tavuk etlerinden izole edilen E.coli ve K.pneumoniae suşlarının antibiyotik direnç genlerinin moleküler karakterizasyonu
Molecular characterization of antibiotic resistance genes of E.coli and K.pneumoniae strains isolated from chicken meat
SATUK BUĞRA HAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
BiyoteknolojiÇukurova ÜniversitesiBiyoteknoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TÜLİN GÜVEN GÖKMEN