Çok disiplinli yaklaşımla katı yakıtlı roket motoru yapısal dayanım ve iç balistik performans optimizasyonu
A multidisciplinary approach in optimization of a solid rocket motor for structural strength and internal ballistic performance
- Tez No: 485225
- Danışmanlar: PROF. DR. MELİKE NİKBAY
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Uçak Mühendisliği, Aircraft Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2017
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Uçak ve Uzay Mühendisliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Uçak ve Uzay Mühendisliği Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 240
Özet
20. yüzyılın başlangıcından itibaren insanoğlunun uzayın derinliklerini keşfetme arzusu doruk noktasına ulaşmıştır. Bu amaçla, bu yüzyılın ilk çeyreğinde, Konstantin Tsiolkovsky, Hermann Oberth ve Robert Goddard gibi değerli bilim insanları, dünyanın yer çekimi ivmesinden kurtularak uzayın derinliklerine seyahat etme olanağı sağlayacağına inandıkları sistemler üzerinde yoğun çalışmalar yürütmüşlerdir. Hayallerinin yaşadıkları zamanın ötesinde olması nedeniyle çalışmaları hak ettikleri değeri göremeyen bu araştırmacılardan Hermann Oberth'in“The Rocket into Planetary Space”isimli doktora tez çalışması 1922 yılında“ütopik”olarak nitelendirilerek red edilmiştir. Ancak, Ay'a seyahat edilmesini sağlayan Saturn V roketinin tasarımcısı Wernher Von Braun'un mentoru olan Oberth gibi azimli bilim insanları, çalışmalarına ara vermeden devam ederek, 1957 yılında Dünya yörüngesine ilk uydunun yerleştirilmesini ve 1969 yılında Ay'a ayak basılmasını sağlamışlardır. Uzayın keşfi amacıyla başlatılan bu çalışmaların ve roket biliminin önemi İkinci Dünya Savaşı sırasında fark edilmiş ve roket motorlarının askeri amaçlarla kullanılmasına başlanmıştır. Sonraki yıllarda teknolojinin daha da gelişmesi ve artan iletişim talebi ile birlikte, roket motorları, farklı görevlere sahip uyduları Dünya'nın yörüngesine yerleştirmek amacıyla tasarlanmıştır. Roket motorları, kullandıkları yakıt türüne göre katı yakıtlı, sıvı yakıtlı ve hibrid roket motorları olmak üzere üç ana gruba ayrılır. Bu türler içerisinden katı yakıta sahip roket motorları, güvenilirlik, düşük üretim maliyeti ve depolama kolaylığı gibi avantajları sebebiyle askeri sistemler tarafından sıklıkla tercih edilirler. Katı yakıtlı roket motorlarının tasarım süreci, iç balistik performans analizleri ve yakıt yapısal analizleri olmak üzere iki temel analiz disiplininden oluşur. Bu disiplinlerin birbirinden ayrı şekilde incelenmesinin yol açtığı iteratif sürecin tasarım maliyetlerini artırarak tasarım takvimlerinin sarkmasına yol açtığı; dahası, optimum tasarıma göre daha ağır ve daha düşük performansa sahip roket motorlarının tasarlanmasına neden olduğu görülmektedir. Bu durumu önlemek ve tasarım sürecini mümkün olduğunca kısaltarak belirli bir kütle için, iç balistik performans ve yapısal dayanım bakımından optimum performansa sahip roket motorlarını tasarlamak amacıyla tez kapsamında her iki analiz disiplininin birbirini döngüsel olarak tamamladığı bağlaşık analiz ve çok disiplinli optimizasyon yöntemi kurgulanmıştır. Tez çalışması, yakıtın yapısal karakterizasyonu, parametrik sonlu elemanlar analiz modelinin oluşturulması, yapısal analiz sonuçlarının değerlendirilmesi, geriye yanma analizleri, iç balistik performans analizleri ve optimizasyon olmak üzere 6 temel bölümden oluşmaktadır. Katı yakıtın yapısal karakterizasyonunun anlatıldığı bölümde, yapısal analiz modelinde kullanılacak yakıta ait malzeme özelliklerinin belirlenme yöntemi anlatılmıştır. Bu kapsamda, yakıt ana eğrisinin oluşturulmasında öneme sahip olan gerilme gevşeme ve sabit hızlı tek eksenli çekme testlerine yer verilmiş ve çalışma kapsamında kullanılan yakıt ana eğrisi hakkında bilgi sunulmuştur. Ayrıca, yapısal analiz modelinde malzeme girdisi olarak kullanılan parametrelerin elde edilmesini sağlayan termo-mekanik analizler ve diferansiyel taramalı kalorimetre testleri hakkında özet bilgi verilmiştir. Yapısal analiz modeli bölümünde, roket motorunun sonlu elemanlar analiz modeline ait geometrik özellikler, malzeme özellikleri, sınır koşulları ve yüklemeler hakkında bilgi verilmiştir. Çalışma kapsamında hazırlanan yapısal analiz modeli, optimizasyon sürecinde kullanılacağı için, çözüm süresinden tasarruf etmek amacıyla düzlem gerinim varsayımı altında simetri sınır koşulları kullanılarak hazırlanmıştır. Yapısal model üzerinde kurgulanan yüklemeler iki adımda gerçekleştirilmiştir. Şartlandırma adı verilen ilk adımda, roket motoru, gerinimsiz – gerilmesiz sıcaklıktan görev yapması planlanan en düşük sıcaklığa kadar soğutulmuş ve bu süre zarfında oluşan gerinim ve gerilmelerin dağılımı elde edilmiştir. Daha sonra, ateşleme adımında, roket motorunun ateşlenmesi sonucunda oluşan ve iç balistik performans analizleri kapsamında hesaplanan ani basınç artışı değeri basınç – zaman grafiğine sadık kalınarak yakıt yanma yüzeyine uygulanmıştır. Sonlu elemanlar analizlerinde yükleme 2 adımda peşi sıra gerçekleştirildiği için şartlandırma ve ateşleme adımları sonucunda elde edilen gerinim ve gerilme değerleri süperpoze edilmiştir. Şartlandırma analizlerini mümkün olduğunca yüksek doğrulukta gerçekleştirebilmek için katı yakıtın şartlandırma kabininde soğuma süresinin ve bu süre zarfında yapısal analiz modelindeki düğüm noktası ve elemanların zamana bağlı sıcaklık dağılımlarının ısı transferi analizleri ile belirlenmesi sağlanmıştır. Isı transferi analizleri sonucunda elde edilen veriler, doğrusal viskoelastik analizlerin şartlandırma adımlarında girdi olarak kullanılmıştır. Yapısal analiz modeli bölümünde ayrıca, doğrusal viskoelastik sonlu elemanlar modeli literatürdeki analitik çözüm yöntemleri kullanılarak doğrulanmıştır. Son olarak ısı transferi ve doğrusal viskoelastik analiz modelleri optimizasyon sürecinde kullanılabilecek şekilde parametrize edilmiştir. Parametrizasyon işlemi sırasında cevap yüzeyi yöntemi kullanılarak roket motorunun soğuma süresini öngören bir eşitlik geliştirilerek doğrulanmıştır. Sonraki bölümde, yapısal analiz sonuçlarının deterministik yaklaşımla değerlendirilme yöntemi anlatılmıştır. Bu yöntem kullanılırken, azaltma çarpanı değerleri ve bu değerlerin belirlenmesi sırasında izlenen yol hakkında kapsamlı bilgi verilmiştir. Geriye yanma analizleri bölümünde farklı geometriye sahip 2 ve 3 boyutlu tasarımların geriye yanma karakteristikleri hakkında özet bilgi sunularak mevcut analiz yöntemleri karşılaştırılmıştır. Optimizasyon çalışması sırasında çok sayıda geriye yanma analizi gerçekleştirileceği göz önünde bulundurularak tez kapsamında incelenen oluklu kesite sahip katı yakıt geometrisinin geriye yanma analizlerinin analitik yöntem kullanılarak gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda, oluklu kesite sahip yakıt geometrisi için karşılaşılabilecek bütün tasarım olasılıkları belirlenmiş ve her bir olasılığa ait geriye yanma çözümleri türetilerek doğrulanmıştır. İç balistik performans analizlerini gerçekleştirmek amacıyla sıfır boyutlu (0B) iç balistik performans çözücü oluşturulmuş ve bu çözücü, literatürdeki deneysel ve analitik çözümler kullanılarak doğrulanmıştır. Bu sayede, L/d oranı (narinlik oranı) 5 ve daha küçük olan sistemler için çok kısa süre içerisinde yüksek doğrulukta çözüm sunan bir çözücünün optimizasyon sürecinde kullanılması hedeflenmiştir. İç balistik performans çözücünün ihtiyaç duyduğu yanma yüzey alanının ve port hacminin zamanla değişimi gibi bilgiler analitik geriye yanma çözümlerinden elde edilmiştir. İç balistik performans analizleri sonucunda elde edilen basınç zaman grafiği, doğrusal viskoelastik sonlu elemanlar analizlerinin ikinci adımı olan ateşleme adımına yük bilgisi sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. İç balistik performans analizleri sonucunda hesaplanan diğer parametreler sırasıyla, yakıt kütlesi, itki – zaman grafiği, özgül itki ve toplam darbedir. Son olarak optimizasyon aşamasında Çok Amaçlı Genetik Algoritma tekniği kullanan bir optimizasyon sürücüsünden faydalanılmıştır. Öncelikle iç balistik performans analizleri gerçekleştirilerek yakıt kütlesi, yanma süresi, bu süre boyunca karşılaşılan maksimum basınç, özgül itki, toplam darbe ve ateşleme anında ani basınç artışına denk gelen süre ve bu süreye karşılık gelen basınç değeri çıktı olarak hesaplanmıştır. Bu çıktılardan, kütle minimize edilmeye çalışılırken, özgül itkinin maksimize edilmesi gerektiği bilgisi girilmiştir. Ayrıca yanma süresi, toplam darbe ve yanma süresi boyunca karşılaşılan maksimum basınç değeri için optimizasyon kısıtları uygulanmıştır. Daha sonra, ısı transferi analizleri gerçekleştirilerek sonuç dosyası doğrusal viskoelastik analizlerin şartlandırma adımında girdi olarak okutulmuştur. Ateşleme adımında ise, iç balistik performans analizlerinden elde edilen, ateşleme anında ani basınç artışına denk gelen süre ve bu süreye karşılık gelen basınç değeri ateşleme yükü olarak yakıtın yanma yüzeyine uygulanmıştır. Doğrusal viskoelastik sonlu elemanlar analizlerinin tamamlanmasının ardından, gerinim ve gerilmenin en yüksek olduğu bölgeler için deterministik yaklaşımdan faydalanılarak zamana bağlı güvenlik toleransı değeri hesaplanmış ve bu değerlerin 0.1'den daha yüksek olması gerektiği bilgisi girilmiştir. Dolayısıyla çalışma kapsamında, oluklu kesite sahip katı yakıt geometrisi için yapısal dayanımdan ödün vermeden mümkün olan en düşük yakıt kütlesine ve en yüksek iç balistik performans değerine sahip olan tasarım kombinasyonları optimizasyon kısıtlarına uygun şekilde belirlenmiştir. Son olarak, optimizasyon aşaması sonucunda farklı kütle değerlerine karşılık gelen olası en yüksek performans değerlerinin seri şekilde analiz edilmesini sağlayan denklemler türetilmiştir. Çalışma kapsamında, optimizasyon çalışmasından bağımsız olarak oluklu yakıt kesitine ait geometrik parametrelerin yakıt kütlesi, özgül itki, ateşleme anında ani basınç artışına denk gelen süre ve bu süreye karşılık gelen basınç değeri, şartlandırma ve ateşleme adımları sonucunda hesaplanan minimum gerinim güvenlik toleransı değerleri üzerine etkileri cevap yüzeyi yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmadan elde edilen bilgi birikimi ve oluşturulan yöntem, daha hafif ve yüksek performansa sahip savunma sistemleri ile beraber verimli ulusal fırlatma sistemlerinin geliştirilmesine katkı sunarak tasarım sürecini kısaltması hedeflenmiştir.
Özet (Çeviri)
Humans have always desired to explore the universe and this enthusiasm was reached to top at the beginning of the 20th Century. Honorable scientists like Konstantin Tsiolkovsky, Hermann Oberth and Robert Goddard worked intensely on projects that made it possible to travel into universe getting away from the gravitational force of the earth. Since their dreams and aims were beyond the time that they lived in, their studies did not draw much interest that they deserved and Hermann Oberth's doctoral dissertation named as“The Rocket into Planetary Space”was rejected in 1922 claiming that it was“utopian”. On the other hand, determined scientists having similar ideas as Oberth, like his student Wernher Von Braun who, was the designer of Saturn V, eventually provided the system that enabled to travel to the moon in 1969. The significance of the studies related to rocket science was realized during World War II and rockets had also been designed for military purposes since those dates. In later years, rockets had also been designed for satellite launching purposes in order to meet the increasing communication demand. Rocket motors are grouped into three main categories according to their propellant type that they use: which are solid rockets, liquid rockets and hybrid rockets. Solid rocket motors are usually preferred for military duties due to their reliability, low cost and ease of storage. Design process of solid rocket motors consists of two main disciplines which are internal ballistic performance analysis and structural strength analysis of the propellant. Single discipline analyses of these disciplines lead to iterative design processes which yield increased design costs and extension of the design time. Furthermore, separate analyses of these disciplines result with bulky and heavier rocket motor designs with lower internal ballistic performance relative to an optimum design. In order to prevent this, within the content of this thesis, a coupled analysis strategy is developed and used in order to design and optimize a solid rocket motor with a certain mass. This research consists of 6 essential topics which are: characterization of the solid propellant, construction of the parametric finite element analysis model, evaluation of the finite element analysis results, burnback analysis, internal ballistic performance analysis and multidisciplinary optimization of the system. In this thesis, after introducing solid rocket motor components and summarizing literature review in Chapter 1, mechanical properties of solid rocket propellants are explained in Chapters 2 and 3. In Chapter 3, characterization of solid rocket propellants and construction of propellant master curve are presented. Within this scope, test techniques such as stress relaxation and uniaxial tension tests which are used while generating the propellant master curve are further eloborated. Additionally, information about termomechanical analyses and differential scanning calorimetry tests which are used to determine the material properties of the propellant are explained in detail. In Chapter 4, broad information about the finite element model of the solid rocket motor is presented. Geometrical properties, material properties, boundary conditions and load specification is adressed. Within the content of this work, finite element model and analysis have to be updated very frequently due to the optimization process. Therefore, a simplified finite element model was constructed using symmetry boundary conditions under plane strain assumption in order to save time during structural analysis. Two loading steps are constructed in the finite element model which are cool-down and ignition steps. In the cool-down step, solid rocket motor is cooled down from its stress-strain free temperature to its minimum operating temperature using a special refrigerator that is blowing cold air with constant speed. Then, stress and strain distribution of the propellant during the cool down process is recorded. In the ignition step, pressure peak value (corresponding to first sudden rise in the pressure vs time history plot) is derived from internal ballistic performance analysis and is applied to the burning surface of the propellant. Then, additional stress and strain distributions resulting from the ignition step in addition to the cool-down step are superposed and finally stress and strain results obtained from cool-down and ignition loads are transferred to an in house code for margin of safety calculation. Meanwhile, in order to analyze the cool-down process of viscoelastic solid propellant with high accuracy, one needs to determine the temperature distribution as a function of cool-down time. Temperature distribution of the propellant during this process is determined by performing heat transfer analysis. Then, the temperature distribution is used as an input data for the cool-down step of viscoelastic finite element analysis. On the other hand, in order to predict the cool-down time of the propellant without any iterations a surrogate analytical equation is developed and validated by using the response surface method. This step also enables parametrization of the finite element analysis models. This step also enables the parametrization of finite element analysis model. Finally, the finite element model is validated for simple tubular geometry using the analytical solutions. Evaluation of the finite element analysis results using deterministic approach is explained in Chapter 5. The methodology taken into account during the determination of knock-down factors is also explained in this section. After the parametric finite element model is generated, an efficient approach to achieve the burnback analysis is established. Considering the fact that the optimization iterations require numerious burnback analyses, an analytical burnback solution method is developed as the most efficient method for this problem. In order to obtaion burnback solutions of slotted grains, first, all of the possible design scenarios are investigated and 12 burnback patterns are determined. Analytical equations for each of the burnback patterns are formulated and then validated in Chapter 6. In Chapter 7, a zero dimensional (0D) internal ballistic performance solver is implemented and validated. This solver provides satisfactory results for solid rocket motor designs with aspect ratio (Length/Diameter) of 5 as maximum. Geometric variation of burning surface and port volume with respect to web thickness is generated and transferred to zero dimensional internal ballistic solver. The implemented internal ballistic solver is validated using analytical and experimental results found in the literature. Outputs of the internal ballistic solver are, mass of the propellant, pressure vs time and thrust vs time history plots, specific impulse and total impulse. From this output, pressure vs time history data is utilized as load data for ignition step of the viscoelastic finite element model. In Chapter 8, effects of sectional geometric parameters of slotted grain on mass of the propellant, specific impulse, pressure load corresponding to first sudden increase in the pressure vs time history and the time which corresponds to that pressure, strain margin of safety values calculated for the end of cool-down and the ignition steps are analyzed using response surface method. In Chapter 9, multidisciplinary optimization process is integrated to the above framework by employing Multi Objective Genetic Algorithm (MOGA). In the optimization iterations, first, internal ballistic performance analyses are accomplished and mass of the propellant, pressure vs time history, specific impulse and total impulse are determined. The parametric heat transfer analysis provides temperature distribution as a function of time for viscoelastic structural analysis. Both of these loads are applied to the propellant in separate steps. After receiving structural results, highest strain and stress values are fed to an in house code to calculate the structural margin of safety values with respect to time using a deterministic approach. The multi-objectives of the optimization problem are to minimize the mass of the propellant while maximizing the specific impulse. As structural constraints, the optimum design is required to satisfy a margin of safety value greater than 0.1 for both stress and strain criteria. As a further study, formulations representing the approximate maximum specific and total impulse values in terms of a certain propellant mass are derived from the pareto-optimal chart. The goal of this thesis is to develop a methodology to enable and enhance the design of optimum missile systems and launching systems with improved multidisciplinary performance and strength crtieria. This approach can contribute significantly to industrial missile development projects by providing sought-after design alternatives in an efficient and affordable way to serve the demands of defence industry.
Benzer Tezler
- A multi-disciplinary design approach for conceptual sizing of advanced rotor blades
Gelişmiş rotor palalarının kavramsal boyutlandırması için çok disiplinli tasarım yaklaşımı
HASAN İBAÇOĞLU
Doktora
İngilizce
2022
Havacılık Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiUçak ve Uzay Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYTAÇ ARIKOĞLU
- Kocaeli üniversitesi çocuk koruma araştırma ve uygulama merkezi'nde değerlendirilen adli nitelikli olguların retrospektif incelenmesi
Retrospective examination of forensic cases evaluated at Kocaeli university child protection research and practice center
FATİH ALTUN
- Kent meydanı: Kamusal-estetik çerçevede eleştirel bir değerlendirme
Urban square: A critical approach within the concepts of 'public' and 'aesthetics
NEVBAHAR ATALAY
- War, recognition, and invisible disability: Examining the lived experience of veterans of the conflict in Southeast Turkey
Savaş, tanınma ve görünmez engellilik: Güneydoğu'da savaşmış askerlerin yaşadıkları tecrübelerin incelenmesi
DENNIS WILLIAMS
Yüksek Lisans
İngilizce
2014
Antropolojiİstanbul Bilgi ÜniversitesiKültürel İncelemeler Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HALİDE VELİOĞLU
- Numerical and experimental study of fluid structure interaction in a reciprocating piston compressor
Pozitif deplasmanlı pistonlu bir kompresörde akışkan yapı etkileşiminin sayısal ve deneysel incelenmesi
UMUT CAN COŞKUN
Doktora
İngilizce
2022
Makine Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiUçak ve Uzay Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HAYRİ ACAR
PROF. DR. HASAN GÜNEŞ
