Mikro kriyojenik soğutucu tasarımı

Development of a microscale cryogenic device

PDF İndir

Tez No: 510078
Yazar: BERKAY HALVAŞİ
Danışmanlar: PROF. DR. MESUT GÜR
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Makine Mühendisliği, Mechanical Engineering
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2018
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Isı-Akışkan Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 175

Özet

Kızıl ötesi detektörler, gece görüş gözlükleri, termal kameralar, füze güdüm sistemleri ve süper iletken sistemler gibi birçok elektronik alet günümüzde kriyojenik sıcaklıklarda soğutulma gereksinimi ile çalışmaktadır. Bu sebeple kriyojenik sıcaklıklarda çalışan minimize hale getirilmiş soğutucular önem kazanmıştır. Bu mikro kriyojenik soğutuculardan, soğutma gücünün çok yüksek olmasının istenmesinin yanında boyutlarının küçültülmesi ve ayrıca en düşük soğutkan gaz debileriyle çalışması temel hedef olarak ortaya çıkmaktadır. Bu tezde bir Joule-Thomson soğutucusunun optimum tasarımı için geometrik parametrelere ve soğutkan gaz debilerine bağlı olarak sistemdeki kayıpların en aza indirgendiği ve en yüksek verimin elde edildiği geometrileri elde etmek için bir termodinamik modelin geliştirilmiş, bu geliştirilen model kullanılarak tek katlı ve iki katlı mikro kriyojenik soğutucu tasarımı yapılmış ve belirli bir soğutma gücü aralığında optimum soğutucu geometrileri ve STK değerleri elde edilmiş olan tek ve iki katlı soğutucuların aynı soğutma gücünde optimum geometrileri ve Soğutma Tesir Katsayısı (STK) değerleri karşılaştırılmıştır. Joule-Thomson soğutma çevrimlerinde ters akışlı ısı değiştiricisi çok büyük önem sarf etmektedir. Termodinamik yasaları gereği eğer soğutma çevriminde kompresöre giden gaz, ki bu çevrimde ısı değiştiricisinin çıkışına denk gelmektedir kompresörden çıkan gazdan daha düşük bir entalpiye sahip ise soğutucu ortamdan ısı çekemez, hatta tam tersi olarak ortama ısı verir hale gelir. Soğutucunun bu duruma gelmesi ise sistemin tamamen bozulmasına sebebiyet verecek durumlara neden olabilir. Bu sebepten dolayı çevrimde ısı değiştiricisinin yüksek verimde çalışarak kompresörden çıkmış olan gazı soğutması, buharlaştırıcıdan çıkmış gazı ise ısıtması gerekmektedir. Sistemin soğutma gücünün hesaplanması ve sistem veriminin elde edilebilmesi için soğutucunun elemanları ayrı ayrı kontrol hacmi içine alıp incelenmelidir. Bu kontrol hacimleri içine alınan elemanlar sırasıyla ısı değiştiricisi, genişleme kanalı ve buharlaştırıcıdır. Bu kontrol hacimlerine enerji dengesinin uygulanmasıyla soğutucunun ortamdan net çektiği ısı bulunabilir. Soğutucunun STK değeri ise hem ortamdan çekilen net ısıya hem de kompresör için gereken güce bağlıdır. STK değerini arttırabilmek için uygulanabilecek iki yöntem, ortamdan çekilen ısının arttırılması veya kompresör işinin azaltılmasıdır. Net soğutma gücü tüm sistemdeki tersinmezliklerden etkilenmektedir. Kanallardaki basınç kayıpları ise kompresör gücünün artmasına neden olmaktadır. Isı değiştiricisindeki ısı transferi soğutucunun çevreden çektiği net ısıyı direkt olarak etkiler. Kanallardaki sürtünme de hem akışkanın ısınmasına hem de basınç kayıplarını karşılayabilmek için kompresör gücünün artmasına sebep olmaktadır. Soğutucuda bulunan tüm kayıplar entropi cinsinden ele alınarak karşılaştırılabilir ve toplanabilirler. Optimum sistem boyutunun belirlenmesinde kullanılan entropi yaklaşımı sayesinde hem ısıl kayıplar hem de basınç düşüşünün etkileri aynı anda görülebilmektedir. Soğutma gücünün ve STK değerinin maksimum elde edebilmek için toplam entropi üretimi yaklaşımı seçildikten sonra tasarımın gerçekleştirilebilmesi için ilk önce sistem sınırları belirlendi. Soğutma işleminin 100 K'de gerçekleştirilmesine karar verildi ve tek kademede işlemin halledilebilmesi için ise soğutucu akışkan azot olarak seçildi. Soğutucu akışkanın azot olarak seçilmesi ve soğutma işleminin 100 K'de gerçekleştirilecek olması nedeniyle soğutucudaki alçak basınç değeri altı bar olarak belirlendi. Sistemin Carnot verimine sahip olduğu kabul edilerek yapılan hesaplamalarla maksimum verimin sistemin yüksek basıncının seksen bar olduğunda elde edildiği görüşmüş ve seksen bar sitemin yüksek basınç değeri olarak seçilmiştir. Sistemin sınırları belirlendikten sonra soğutucunun yapı malzemesi olarak yüksek ısı iletim değerine sahip bir malzeme daha hızlı amaçlanan sıcaklıklara ulaşacak ve kanallar arasında daha iyi transferine neden olacak olsa da mW değerlerinde net soğutma gücü olan bir sistem için iletim kayıplarının en aza indirgenmesi amacıyla Pyrex cam yapı materyali olarak seçilmiştir. Ortam koşulları olarak da yüksek vakum ortamı olarak kabul edilen bir ortamda çalışıyor olması öngörülmüş olup, ışınım kayıplarını azaltmak için ise ince bir altın katman ile kaplı olduğu düşünülmüştür. Sitemin entropi üretimini hesaplayabilmek için ilk önce sistemdeki kanalların sıcaklık profillerinin elde edilmesi gerekmektedir. Bunun için ısı değiştiricisi yüksek basınç, malzeme ve alçak basınç elemanları olarak üçe bölünmüş ve bu üç elemanın kendi içlerindeki ve ortamla olan ısı transferleri dikkate alınarak bir denklem sistemi oluşturulmuştur. Bu temeli alarak hem tek katlı hem de iki katlı soğutucu için uygun termodinamik modeller oluşturulmuştur. Bu sistemin çözümünde kullanabilmek için yüksek ve alçak basınç değerleri için azotun ve Pyrex camın gerekli tüm termodinamik özellikleri fonksiyon olarak yaratılmıştır. Böylece hepsinin sıcaklık ile birlikte değişen termodinamik özellikleri sıcaklık profillerinin elde edilmesinde ele alınmıştır. Bununla birlikte kanaldaki basınç düşüşünün etkisi ele alınamamıştır. Bulunan sıcaklık profilleri kullanılarak elde edilen entropi değerleri tek başına incelendiğinde en düşük entropi değerleri veren optimum soğutucu geometrisinin beklenenden farklı değerler verdiği görülmüştür. Bunun üzerine yapılan inceleme ile kanallardaki basınç düşümünün göz önüne alınmaması sebebiyle toplam entropi değerlerinin olması gerekenden farklı çıktığı gözlemlenmiştir. Tüm bunların ışığında optimum kanal geometrilerinin elde edilmesi için entropi üretimi değerlerine bakılmadan önce kanal kayıplarının net soğutma gününe olan etkisini gösterebilecek bir veri filtrelemenin uygulanması gerektiği belirlenmiştir. Kanal yüksekliğinin net soğutma gücü üzerindeki etkisini inceleyebilmek için hesaplanmış olan kanal kayıpları sebebiyle üretilen entropinin kullanıldığı bir bağlantı kurulmuştur. Bu bağlantıya göre kanallardaki kayıpların neden olduğu entropi değeri mW cinsine çevrilerek bu değerin çevrimin soğutma gücünün %5 ve daha azı olduğu geometrilerde ancak doğru entropi değerlerinin alınabildiği, daha yüksek oranlarda ise kanal kayıplarının akışı etkilediği ancak hesaplamalara yansıtılamadığı varsayılmıştır. Böylelikle kayıpların net soğutma gücüne oranı kullanılarak kanal yüksekliğinin etkisi de boyutların belirlenmesine dahil edilmiş ve sonuçların gerçeğe yakınsaması sağlanmıştır. Tek katlı veya iki katlı soğutucunun buharlaştırıcısının giriş sıcaklığı elde edildiği için gerekli genişleme kanalı ve buharlaştırıcı sıvı havuzu boyutları da hesaplanarak incelenen her bir debi için optimum boyutlar elde edilmiştir. Eldeki sonuçlar kullanılarak tek katlı soğutucu için 400 mW'a kadar, iki katlı soğutucu için ise 700 mW'a kadar net soğutma gücünde soğutucunun optimum boyutları hesaplanmıştır. Sonuçlar yorumlandığında 40 mW ve sonrasında ısı değiştiricisinin kanal yüksekliği ve kanal uzunluğunun önemli ölçüde değişmediği kanal eninin ise lineer olarak arttığı görülmüştür. Düşük soğutma gücünde kanal yüksekliğinin ve kanal uzunluğunun daha büyük bir değere sahip olmasının nedeni ise düşük soğutma güçlerinde sistemde ısı değiştiricisinden buharlaştırıcıya iletimle aktarılan ısının oransal olarak daha yüksek soğutma güçlerine göre fazla olması nedeniyle ısı değiştiricisi uzunluğunun artmasıyla sistemin iletim kabı değerinin azalmasını sağlamış, ancak kanalın uzaması ise viskoz kayıpları arttırmış bu nedenle kanal yüksekliği de artmak zorunda kalmıştır. Daha sonra bu sonuçlardan elde edilen boyutlar başlangıç noktası olarak alınarak soğutucu tasarımında iki katlı bir çözüme gidilmesi durumunda birbirlerini etkileyen iki çevrimde hesaba katılarak optimum geometriler hesaplanmıştır. Hesaplamalar sonucunda iki katlı durumda her bir kademedeki kütlesel azot debisi için sistemin genel soğutma katsayısı ve entropi üretimi incelenmiş ve yeni durum için optimum soğutucu boyutları belirlenmiştir. Sonuçlar sonucunda tek katlı duruma göre kanal genişliğinin ve iki çevrimin birbirini etkilemesinden dolayı artan kanal kayıpları sebebiyle kanal yüksekliğinin artması gerektiği görülmüştür. Ek olarak iki katlı durumda soğutucunun toplam STK değeri ise az miktarda azalmaktadır. Bu iki durumun yanında ise kanal genişliği çok büyük oranlarda azalarak soğutucu için daha kompakt bir yapının elde edilebileceğini göstermiştir. Genel olarak bakıldığında tek katlı duruma göre STK değeri maksimum %4 kadar düşüş yaşarken kanal genişliğinde iki katlı tasarım durumunda %60'a kadar olmuştur. Bu sonuçların ışında, tek katlı durumda net soğutma gücü ile lineer olarak artış gösteren kanal genişliğin aşırı artışını engelleyerek daha kompakt bir tasarım elde etmek amacıyla iki katlı kriyojenik tasarım kullanılarak kanal genişliği STK'den sadece %4 kadar feragat ederek büyük oranda azaltılabilir. Bu da aynı soğutma gücü için tek katlı tasarıma göre iki katlı tasarım kullanılarak verimde az bir kayıpla çok daha küçük bir alanda soğutmayı sağlayabileceğini ve daha kompakt bir yapı elde edilebileceğini göstermektedir.

Özet (Çeviri)

In the World we live in today electronic devices like IR detectors, night vision equipment, thermal cameras, missile guiding system and superconductors operates better if not only in cryogenic temperatures. Developments in the electronics technology makes the devices become smaller. Therefore, cooling power that requires to keep them at cryogenic temperatures become also lower. Because of the lower cooling power requirements and reduced volume available, coolers are becoming more and more smaller. Therefore, microminiature Joule Thomson coolers are getting much more attention for as a cooling device because of their compact geometries, long life spans, not having moving parts and vibration free structure. In the thesis, a thermodynamic model is developed for cryocooler that has one and two cooling cycle. Using developed model, optimal geometry for a Joule-Thomson cryocooler is calculated by taking mass flow and dimensions as changing parameters. As a result, optimum geometries for two different types of cryocooler is found and changes in geometry and coefficient of performance of two different types are compared for same net cooling powers. Counter flow heat exchanger is an essential part for a Joule-Thomson cryocooler. As thermodynamics shows, the enthalpy of the working gas at the exit of the heat exchanger is required to be lower than the enthalpy at the compressor exit. If the enthalpy of the gas is higher, cooler loses ability the drawing heat from the environment. On the contrary, cooler starts to emit heat to it. The situation like this could cause catastrophic damage to the system. Because of this, ability of heat exchanger to heat up the gas exiting to the evaporator and cooling the gas that is going in is essential for a Joule-Thomson cryocooler. To be able to calculate cooling power and coefficient of performance (COP) of system, every component needs to be examined by using control volumes. Components that is examined in different control volumes are heat exchanger, restriction and evaporator. By applying first law of thermodynamics to these control volumes net cooling power and COP is founded. In the light of the energy equations of the system, it can be seen that COP value of the system can be increased either increasing the net cooling power or decreasing the required compressor power. All the irreversibilities in the cryocooler effects the cooling power and channel loss in the heat exchanger affects the required compressor power. To be able to comparing and summing all of the losses in the system at the same and find the optimized value for system geometry, entropy production of the system is required. Using the entropy production allows the consider parasitic heat losses and pressure drop in the same way while the losses has different kind of mechanism. Therefore, finding an optimized geometry for the desired cryocooler is possible through finding total entropy production. To be able to calculate the entropy production temperature profile of the heat exchanger is required. Thermodynamic cycle boundaries and material properties is need to be determined to be calculate a temperature profile After determining the general approach that is going to used, the systems working pressures are determined. Cooling temperature for the cooler is selected as 100 K and nitrogen is used as gas to be able to make the cooling in one stager Thus, the low-pressure value of the cycle is 6 bars. High-pressure value of the system is determined by comparing the finding COP of the system for cooler that has Carnot efficiency. 80 bars for system is taken as working pressure because COP is not increasing enough. There are two options while selecting the structure material of the heat exchanger. While a material that has high conductive heat transfer coefficient that maximizes the heat transfer rate of the heat exchanger, a material that has low conduction heat transfer coefficient decreases the conduction losses of the cryocooler. Working environment is a vacuum with has 0.005 Pa pressure and outer wall of the cryocooler is coated with a thin layer of gold to decrease the radiation heat transfer through the surfaces. Heat exchanger of cryocooler is divided to elements which have three sub elements named as high pressure, material and low pressure. A set of equations is created by energy balance of the three sub elements with each other and the environment. Using the equations models are developed for the two types of cryocooler. After inspecting the entropy production of the various geometry using developed thermodynamic model. It is seen that optimal geometries for cryocooler is different than expected. The reason of it is the not taking effect of the pressure drop in the calculation of the temperature profile of the heat exchanger because the friction loss in the channel decreasing the pressure and also increasing the temperature of the gas in reality. Therefore, some filter is required to include the effect of the pressure drop in the channel while inspecting the acquired data. The ratio of the power loss due to the friction in the channels to net cooling power is used to filter the calculated data. It is assumed that the calculated data is suitable to compare if the ratio is below or equal to 5%. Using this assumption correct values of optimized dimension for heat exchanger, restriction and evaporator is founded for two different types with various mass flow rate of nitrogen. Comparing the calculated data filtered by the assumption of channel loss divided by net cooling power needs to be under %5. Optimum dimensions are founded for a single cycle cryocooler for a cooling range from 13 mW to 400 mW. It can be see for cooling powers beyond the 40 mW channel's height and length is becoming fixed a value but channel width increases linearly. For lower cooling powers channel length is longer and channel height is higher because for lower cooling power the effect of the heat conduction on net cooling power is significantly higher so, to be able to decrease the conduction channel length needs to be longer. However, the longer the channel length the higher the losses in the channels. Thus, to be able to prevent the increase of loss height of the channel is needed to be higher. Using optimal geometries of the single cycle cryocooler as a starting point. The thermodynamic model developed for two cycle cryocooler which takes the effect of two cooling cycles one placed on top of the other with same amount of mass flow by using additional term for heat transfer through one cycle to another is used for determined the optimal geometry of the system for cooling powers between 80 mW to 750 mW. The total entropy production and COP values are found for various masses and geometries. Because of the heat transfer between two cycles losses in the channels are bigger than the single cycle, thus channel heights is bigger for two cycle cryocooler than single cycle one. Also, COP value of the cryocooler becomes slightly lower than single cycle for a same amount of mass flow going through in a cycle. However, the width of the channel for the two cycle cryocooler is significantly lower than to single cycle. In general, while approximately %4 decrease in COP is observed for two cycle. The width decreases up to %60 percent. In conclusion, it is clear that, with increasing cooling power width of the cryocooler is becoming higher due to its behavior to increase linearly with the net cooling power. Therefore, to be able to reduce the width and to get more compact design for cryocooler, two cycle cryocooler that has one cycle placed on another can be used. By sacrificing a little from the COP value, channel width of the system can be decreased dramatically. Which makes it proper for using it for higher cooling powers because of the same amount of cooling power with less cooling area which makes the cooling density higher in the cost of losing very small amount of COP by using the two cycle type cryocooler.

Benzer Tezler

Tez No
777011
Borlu çelikler ve mikro alaşımları çeliklere uygulanan temperleme ve kriyojenik işlemin mikroyapı ve mekanik özelliklere etkisinin incelenmesi
Investigation of the effect of temperature and cryogenic processing on microstructural and mechanical properties of boron steels and micro alloys steels
ÖMER FARUK KAPLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Metalurji Mühendisliği Gazi Üniversitesi
Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BÜLENT BOSTAN
Tez No
855296
Design, methodology development and production of composite cryogenic liquid oxygen tank for space applications
Uzay uygulamalarına yönelik kompozit kriyojenik sıvı oksijen tank tasarımı, metodoloji geliştirilmesi ve üretimi
RECEP UFUK
Doktora
İngilizce
2024
Havacılık ve Uzay Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMAİL MURAT EREKE
DOÇ. DR. MUSTAFA ARİF KARABEYOĞLU
Tez No
431060
Kriyojenik (buzul) işlem uygulanmış mikro alaşımlı çeliklerin tribolojik ve mekanik özelliklerinin incelenmesi
Investigation of tribological and mechanical properties of cryogenic treated micro alloyed steels
ESAD KAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Makine Mühendisliği Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA ULUTAN
Tez No
416652
Development and characterization of high power density cathode materials for lithium-ion batteries
Lityum iyon bataryalar için yüksek güç yoğunluklu katot malzemesi geliştirilmesi ve karakterizasyonu
ŞAFAK DOĞU
Doktora
İngilizce
2015
Bilim ve Teknoloji Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Mikro ve Nanoteknoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET KADRİ AYDINOL
PROF. DR. ZAFER EVİS
Tez No
341575
İnconel 718 malzemesinin mikro işlenebilirliği ve kaplama malzemesinin etkisinin araştırılması
Investigation of effect of coating materials and micromachinability of inconel 718 material
İRFAN UCUN
Doktora
Türkçe
2013
Makine Mühendisliği Süleyman Demirel Üniversitesi
Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FEVZİ BEDİR
PROF. DR. KUBİLAY ASLANTAŞ

Geri Dön