Decision making based on intuitionistic fuzzy sets and neutrosophic sets
Sezgisel bulanık ve nötrosofik kümelere dayalı karar verme
- Tez No: 539320
- Danışmanlar: PROF. DR. CENGİZ KAHRAMAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Endüstri ve Endüstri Mühendisliği, Industrial and Industrial Engineering
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Endüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Endüstri Mühendisliği Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 126
Özet
Birden çok alternatifin birden çok kriteri dikkate alarak değerlendirilmesi karar verme sürecini zorlaştırmaktadır. Bu alanda çalışan araştırmacılar, karar verme problemlerini çözebilmek için bir çok algoritma geliştirilmişlerdir. Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP), ideal alternatife en yakın ve ideal karşıtı alternatiften en uzak mesafedeki alternatifin ilk olarak seçilmesini sağlayan TOPSIS, VIKOR, Çok Nitelikli Sınır Yaklaştırma alanı Karşılaştırma (MABAC), Basit Toplamsal ağırlıklandırma (SAW), Ortalama Çözümle Uzaklığa göre Değerlendirme (EDAS), Kompleks Orantılı Değerlendirme (COPRAS), and Çarpımsal Formlu MOORA (MULTIMOORA), Ağırlıklandırılmış Çarpım Yöntemi (WPM), Ortak Mesafe Bazlı değerlendirme (CODAS), ELECTRE, Çok Nitelikli Piyasa Değeri Değerlendirmesi (MAMVA), Yinelemeli Çok Amaçlı Karar Verme Yöntemi (TODIM), Ağırlıklı Toplam Ürün Değerlendirmesi (WASPAS), Nitelikli Esnek (QUALItative FLEXible - QUALIFLEX) gibi yöntemler çok alternatifli ve çok kriterleri karar verme problemlerini çözebilmek için geliştirilen yöntemlerden bazılarıdır. Bu yöntemlere ek olarak literatürde yeni çıkan yöntemler bulma ihtimali oldukça yüksektir. Son yıllarda, literatürde var olan klasik yöntemler, belirsizlik altında kullanmak için bulanık mantık ile yeniden değerlendirilmeye alınmaktadırlar. Zadeh [1]' in 1965'de geliştirmiş olduğu bulanık mantık, karar verme problemlerinde sık sık kullanılmaktadır. Bulanık mantığın karar verme problemlerinde kullanılmasının sebebi insan düşünce ve algılarındaki belirsizliği başarılı bir şekilde temsil edilebilmesidir. Literatürde, son 20 yılda geliştirilen bir çok bulanık küme tipleri vardır ve bunların tamamı karar verme problemlerinin çözümünde kullanılmaktadır. Bu bulanık kümelere örnek olarak tip-2 bulanık kümeler, nötrosofik kümeler, kararsız bulanık kümeler, pisagor bulanık kümeler, durağan olmayan bulanık kümeler, buanık çoklu kümeler, sezgisel bulanık kümeler ve küresel bulanık kümeler verilebilir. Bu kümelerin literatürde kullanılma sıklığı incelendiğinde en fazla sezgisel bulanık ve nötrosofik kümelerin kullanıldığı görülmektedir. Atanassov ve Gargov aralık değerli sezgisel bulanık kümeleri geliştirmişlerdir [3]. Florentin Smarandache de nötrosofik kümeleri literature kazandırmıştır [4]. Nötrosofik kümeler sezgisel bulanık kümelerin bir çeşit uzantısıdır. Sezgisel bulanık ve nötrosofik kümeler bilginin eksik ve yetersiz olduğu durumlar için kullanılırlar. Bu kümeler belirsiz olan bilginin daha iyi ifade edilebilmesini sağlayacak parametler kullanmaktadırlar. Nötrosofik kümeler doğruluk, yanlışlık ve belirsizlik üyelik fonksiyonları ile bir karar vericinin ifadesini belirtmesini sağlar. Sezgisel bulanık kümeler ise üyelik ve üye olmayan fonksiyonlar ile ilgili karar vericinin değerlendirmesini yapmasına olanak sağlar. Bu iki küme tipi de literatürde sıklıkla kullanılmıştır. Bulanık küme tipleri ve çok amaçlı karar verme yöntemlerinin yanı sıra çok amaçlı karar verme yöntemlerinin daha objektif çözülmesini sağlama adına bazı ölçümler kullanılmaktadır. Bunlara örnek olarak olasılık derece yöntemi, kosinüs benzerlik ölçümü, risk ölçümü ve uzaklık ölçümü verilebilir. Bu çalışmada da bulanık mantık uzantılardan sezgisel bulanık kümeler ve nötrosofik kümeler çok kriterli karar verme problemlerinde kullanılmıştır. İkinci bölümde klasik analitik hiyerarşi süreci, aralık değerli nötrosofik kümeler kullanılarak aralık değerli nötrosofik analitik hiyerarşi sürecine genişletilmiştir. Nötrosofik AHP yöntemine literatürde bakıldığı zaman iki adet çalışmanın olduğu görülmüştür. Bu çalışmada önerilen iki adet nötrosofik AHP yöntemi önerilmiştir ve ikinci bölümde önerilen yöntemlerin literatürde yer alan örneklerinden oldukça farklı olduğu görülebilir. Literatürde yer alan yöntemler aralık değerli nötrosofik kümeler ile çözülmemiştir. Bu çalışmada önerilen yöntemlerden biri aralık değerli nötrosofik AHP ve diğeri de kosinüs benzerliği yardımı ile aralık değerki nötrosofik AHP yöntemidir. Bu iki yöntem de yenilenebilir enerji seçimi probleminde kullanılmıştır. Çalışmada üç kriter ve üç alternatif kullanılmıştır. İlgili yenilenebilir enerji seçimi problemi önetilen iki yöntem ile de çözülmüştür ve sıralamalar verilmiştir. Geliştirilen yöntemlerden aralık değerli nötrosofik analitik hiyerarşi yöntemi, aralık değerli sezgisel bulanık analitik hiyerarşi yöntemi ile aynı problem üzerinde karşılaştırılmıştır ve sonuçlar yorumlanmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde ayrıca klasik basit toplamsal ağırlıklandırma ve klasik ağırlıklandırılmış çarpım yöntemi aralık değerli nötrosofik versiyonlarına genişletilmiştir. Genişletilen nötrosofik küme tipi aralık değerli nötrosofik kümelerdir. Genişletilen yöntemlerin adımları sunulmadan önce literatürde basit toplamsal ağırlıklandırma ve ağırlıklandırılmış çarpım yöntemleri çok amaçlı karar verme problemlerinde hangi bulanık küme tiplerinde kullanıldıklarına dair özet bilgiler Geliştirilen bu iki yöntem sigorta opsiyon seçim probleminde kullanılmışlardır. Sigorta opsiyon seçim problemi bir yaşlı bir de genç insan için çözülmüştür. Uygulamada hem maliyet hem de fayda kriterleri kullanılmıştır. Yöntemlerin uygulama üzerindeki sonuçları değerlendirilmiştir. Çalışmanın dördüncü bölümünde klasik CODAS yöntemi de aralık değerli sezgisel bulanık versiyonuna genişletilmiştir ve önerilen yöntem dalga enerjisi lokasyon seçimi probleminde uygulanmıştır. Öncelikle CODAS yönteminin literatür araştırması yapılmış ve literatürde CODAS yöntemi ile ilgili yapılan çalışmalar analiz edilmiştir. Literatür incelendiğinde sezgisel bulanık kümeler ile CODAS yönteminin o zamana kadar genişletilmediği görülmüştür. Klasik CODAS yönteminin aralık değerli sezgisel bulanık kümelere genişletilme yöntemi önerilmiştir ve yöntem adım adım detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Önerilen yöntem Türkiye'de dört farklı lokasyonda kurulması planlanan için dalga enerjisi tesisi seçimi probleminde uygulanmıştır. Problemde alternatifler on kriter altında değerlendirilmişlerdir. Önerilen yöntem klasik CODAS yöntemi ile karşıtırılmıştır. Ayrıca çalışmada duyarlılık analizi uygulanmıştır. Araştırmacılar son zamanlarda önerilen yeni çok amaçlı karar verme yöntemleri ile yeni önerilen bulanık küme tiplerini karmaşık ve zor çok amaçlı karar verme yöntemlerinde kullanmaya çalışmaktadırlar. Gelecekte de bu çalışmaların artacağı ve şu ana kadar geliştirilmemiş ve literatürde önerilmemiş yöntemlerin önerileceği düşünümektedir. Bu çalışmada önerilen yöntemlerin ilerleyen zamanlarda farklı kümeler ile beraber geliştirilmesi ve farklı alanlarda kullanılarak var olan yöntemler ile karılaştırılma yapılması sağlanabilir. Örneğin AHP yöntemi küresel bulanık kümeler ile beraber geliştirilebilir. Klasik basit toplamsal ağırlıklandırma ve klasik ağırlıklandırılmış çarpım yöntemleri küresel bulanık küme ve pisagor bulanık kümeler kullanılarak geliştirilebilir. Aynı sekilde CODAS yöntemi aralık değerli pisagor bulanık kümeleri kullanarak genişletilebilir. Bu çalışmada kullanılmamış olan diğer çok amaçlı karar verme yöntemleri ve beraber kullanıldıkları bulanık mantık tipleri incelenerek yapılmamış ve önerilmemiş yöntemler geliştirilebilir.
Özet (Çeviri)
We often encounter decision-making problems with multi alternatives & multi criteria in almost every area of life. Researchers working in this field have been developing solution algorithms for many years. Analytic Hierarchy Process (AHP), Technique for Order Preference by Similarity to an Ideal Solution (TOPSIS), Višekriterijumsko kompromisno rangiranje Resenje (VIKOR), Multi-Attributive Border Approximation area Comparison (MABAC),Simple Additive Weighting (SAW), Evaluation based on Distance from Average Solution (EDAS), COmplex PRoportional Assessment (COPRAS), and MOORA plus full multiplicative form (MULTIMOORA) Weighted Product Method (WPM), COmbinative Distance Based ASsessment (CODAS), ELimination Et Choix Traduisant la REalité (ELECTRE), Multi Attribute Market Value Assessment (MAMVA), TODIM an acronym in Portuguese for iterative multicriteria decision making), Weighted Aggregated Sum Product Assessment (WASPAS), QUALItative FLEXible (QUALIFLEX) are some of these multi criteria decision making methods. These decision-making methods have been extended in recent years in order to use these methods under vagueness and impreciseness, where the data are generally incomplete and uncertain. Fuzzy logic was proposed by Zadeh [1] in 1965 and it has been frequently applied to decision-making problems in order to capture the fuzziness in numerical or linguistic data and/or human thoughts. In the literature, recently developed types of fuzzy logic have been used in the solution of fuzzy decision making problems such as type-2 fuzzy sets, neutrosophic sets (NSs) and intuitionistic fuzzy sets (IFSs). Atanassov [2] proposed the concept of IFS by a membership degree and a non-membership degree, whose sum is not necessarily equal to 1.0 in 1986. Atanassov and Gargov suggest interval-valued intuitionistic fuzzy sets [3]. Florentin Smarandache has introduced NSs [4], which are extensions of IFSs where incomplete information is represented by truth, falsity, and indeterminacy degrees. Apart from these, there are some other sets like; type-2 fuzzy sets, fuzzy multi sets, Pyhtagorean fuzzy sets, hesitant fuzzy sets, non-stationary fuzzy sets and spherical fuzzy sets. These sets have been used in multi criteria decision-making problems with different multi criteria decision-making methods in literature. IFSs and NSs have been widely issued in solution of multi criteria decision making problems. Researchers have been developing different methods to solve complex and hard multi criteria decision making methods. In order to improve the effectiveness of these problems, some measures can be used with methods. Possibility degree method and cosine similarity measure, risk measure and distance measure are the example of the measures and these are good in order to calculate better results. With new types of fuzzy sets, multi criteria decision making methods, measures, and new multi criteria decision-making models will be developed for future works.
Benzer Tezler
- Basitleştirilmiş neutrosophic çarpımsal kümeler ve karar verme metotları
Simplified neutrosophic multiplicative sets and decision making methods
ALİ KÖSEOĞLU
- Generalization of intuitionistic, pythagorean, and neutrosophic fuzzy sets: Spherical fuzzy sets and decision making
Sezgisel, pisagor ve nötrosofik bulanık kümelerin genelleştirilmesi: Küresel bulanık kümeler ve karar verme
FATMA KUTLU GÜNDOĞDU
Doktora
İngilizce
2019
Endüstri ve Endüstri Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiEndüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CENGİZ KAHRAMAN
- Novel fuzzy multi criteria decision making methods using intuitionistic fuzzy, Pythagorean fuzzy, and neutrosophic sets
Sezgisel bulanık, Pisagor bulanık ve nötrosofik kümeler kullanarak geliştirilmiş özgün çok kriterli karar verme yöntemleri
ALİ KARAŞAN
Doktora
İngilizce
2021
Endüstri ve Endüstri Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiEndüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CENGİZ KAHRAMAN
- Aralık değerli bipolar nötrosofik kümelerde çok kriterli karar verme problemleri için bir outranking yaklaşımı
An outranking approach for multi-criteria decision-making problems with interval-valued bipolar neutrosophic sets
BEKİR ÇINGI
- Ürün bileşeni karakteristiğine dayalı tedarikçi segmentasyonuna yönelik metodoloji tasarımı
Methodology design for supplier segmentation based on product component characteristics
AHMET SELÇUK YALÇIN
Doktora
Türkçe
2024
Endüstri ve Endüstri Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiEndüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMRE ÇEVİKCAN