Geri Dön

Tarihi bir kentin morfolojik gelişiminde plan kararlarının etkisi: 1938-2015 döneminde Gaziantep örneği

The effects of planning decisions on the morphological development of a historical city: The case of Gaziantep in the period of 1938-2015

PDF İndir

  1. Tez No: 563232
  2. Yazar: FATOŞ MERVE HIDIROĞLU
  3. Danışmanlar: DOÇ. DR. EBRU FİRİDİN ÖZGÜR
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2019
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
  10. Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 131

Özet

Kent morfolojisi, yerleşmelerin gelişim ve biçimlenme süreçlerini makroform düzeyinden sokak düzeyine kadar ele alan yaklaşımları barındıran; bu açıdan kentsel gelişme dinamikleri içinde kentlerin oluşum, değişim ve dönüşüm süreçlerini anlamamızı sağlayan bir araştırma alanıdır. Kent planlama sürecinde kentlerin özgün dokularının ihmal edilmesi, yere özgü koşullara uygun kararların geliştirilememesi, göç ya da yatırım gibi dinamiklerin kente etkilerinin öngörülememesi, kentsel morfoloji alanı yöntemlerine kent planlama açısından özel önem kazandırmaktadır. Geçmişi antik dönem uygarlıklarına uzanan Gaziantep'in yıllarca süregelen sosyal ve kültürel dinamiklerle beraber oluşan kendine özgü geleneksel kent dokusunun kenti anlamak açısından önemli referanslar verdiği düşünülmektedir. Planlama sürecinde verilen bütüncül plan kararlarının parçacı müdahalelerle bozulması, plansız kentleşme, kent formu göz ardı edilerek yapılan yapılar kent dokusuna zarar vermektedir. Kent dokusu ve makroformu, özellikle 1950'li yıllardan itibaren artan göç ve sanayi yatırımlarına bağlı olarak önemli değişimler yaşamıştır. Kent makroformunun ve mahalle ölçeğinde seçilecek alandaki doku değişiminin analizi yapılarak, kentin plan kararları veya biçimlenmeyi etkileyen diğer faktörlerin etkisinde nasıl şekillendiğinin araştırılması hedeflenmiştir. Çalışma kapsamında, bugüne kadar yapılmış olan imar planları, bu planların plan kararları, yerel yönetim ve kentteki yatırımların etkisiyle kent mekanının gelişiminin ne olduğu ve nasıl dönüştüğünün incelenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, imar planlarının kent mekanının biçimlenmesinde önemli bir etkiye sahip olduğu savunulmaktadır. Bu çalışma ile Gaziantep kent bütünü ve geleneksel dokuda bulunan mahalle dokusu, morfolojik açıdan incelenmiş; 1938 yılında kentte yapılan ilk imar planı ile başlayan süreçle, 2015 yılları arasında yapılan imar planlarının makroformu ve kentsel dokuyu nasıl etkilediği araştırılmıştır. Bu çalışmada kentin morfolojik gelişimi iki ölçekte ele alınmıştır. Birincisi, kent makroformunun belirleyicileri ve kentin gelişiminin kent morfolojisinde İngiliz Ekolü'nün temsilcisi M. R. G. Conzen'in geliştirmiş olduğu çeper kuşak yöntemiyle açıklanması; ikincisi ise, mahalle ölçeğinde Conzen'in kent planı analizi yöntemiyle sokak, parsel ve bina ilişkisi üzerinden geleneksel kent dokusunun incelenmesidir. Makroform ölçeğinde çeper kuşak yöntemi kullanılarak yapılan analizler, iç, orta, dış çeper kuşak olmak üzere üç dönemde incelenmiştir. Kentin ilk çekirdeğini oluşturan, 1938 yılında H. Jansen tarafından yapılan ilk plan ve ardından 1950 yılında Söylemezoğlu-Aru planına kadar gelişen geleneksel dokunun bulunduğu dönem iç çeper kuşak alanı olarak belirlenmiştir. 1950 yılından sonra hızlı nüfus artışıyla birlikte gecekondulaşma ve kent içindeki ulaşım alanlarının gelişmesi, kentin makroformunda önemli değişiklikler meydana getirmiştir. Kentte 1974 yılında Zühtü Can tarafından yapılan imar planı ve bu dönemdeki kentsel politikaların etkisiyle, kentte sanayi alanları oluşmaya başlamış ve bu da makroformu etkilenmesine neden olmuştur. 1950-1975 yılları arasındaki sanayiye geçiş, üniversite kampüsünün açılması, askeri alan ve yeşil alanın belirlenmesiyle gelişen bu süreç ise orta çeper kuşak alanı olarak incelenmiştir. 1975 yılından 1990 yılına kadar kentte önemli değişiklikler olmamış, 1990 yılına gelindiğinde ise kentte sanayinin gelişmesinin etkisinde yaşanan bir nüfus artışıyla yeni bir imar planına ihtiyaç duyulmuştur. 1990 döneminde kent, merkezden uzakta oluşan yeni merkezlerin etkisiyle dış çeper kuşak alanlarını oluşturmaya başlamıştır. İlk çevreyolu ve otoyol ulaşım bağlantılarının yapılması, kuzeyde terminal binası ve merkezi iş alanı olarak öngörülen plan kararı, kuzeybatıda Organize Sanayi Bölgesinin büyümesi bu dönemde makroformu etkileyen büyük ölçekli kararlar olmuştur. 2015 yılına gelindiğinde ise, kent nüfusu iki milyona yaklaşmış, kentin yapılı çevresi çevreyolunun etkisiyle genişlemiş ve yeni mezarlık alanı, yeni stadyum, OSB'nin süreklilik göstererek daha geniş bir alana yayılması bu dönemdeki dış çeper kuşak elemanları olarak belirlenmiştir. Mahalle ölçeğinde yapılan kent planı analizinde ise, kalenin kuzeybatısında bulunan, yakın çevresinde gelişmekte olan büyük ölçekli kentsel projelerin baskısı altında bulunan geleneksel dokuya ve kentsel sit alanı içinde bulunan bir bölgeye sahip Yaprak Mahallesi seçilmiştir. Bu alanda, halihazırı bulunan 1968-2008 yıllarında sokak dokusu, yapı adası-bina ilişkisi, bina-parsel ilişkisi, kat yüksekliği analizleri yapılmıştır. Yapılan analizler doğrultusunda, sokak dokusunda organik sokak dokusunun özelliği olan çıkmaz sokakların azaldığı görülmüştür. Yapı adası-bina ilişkisinde, yapı adalarının 1968 ve 2008 yıllarında aynı olduğunu ancak; kentsel sit alanının içinde de olmak üzere yapı adasındaki bina sayısının arttığı gözlemlenmiştir. Çalışma alanı içerisinde kat yüksekliklerinde ve dolu-boş oranlarında büyük bir yoğunluk artışı yaşandığı görülmektedir. Tez çalışması kapsamında yapılan makroform ve mahalle ölçeğindeki analizler değerlendirildiğinde, kentin makroformunun şekillenmesinde yatırımların ve mekansal yer seçimlerinin sonrasında verilen plan kararlarının etkisinin olduğu gözlemlenmiştir. Aktörler, yatırımcılar ve yerel yönetim kararları kent mekanının biçimlenmesinde önemli bir etkiye sahiptir. Çeper kuşak yöntemi, kentteki kararlar/yer seçimleri etkisinde kentin gelişiminin nasıl olduğunun okunmasına yardımcı bir yöntemdir ancak Türk kentlerinde İngiliz kentlerindeki gelişimin ve planlama politikalarının aynı olmaması nedeniyle, karşılığı bulunmadığı noktaların olduğu tespit edilmiştir. Kent planı analizi yöntemiyle yapılan doku analizi karşılaştırılması yapıldığında, kentteki Koruma Amaçlı İmar Planları'nın ve uygulama hükümlerinin etkilerinin yetersiz kaldığı gözlenmiştir. Sokak dokusunun bozulduğu, bölgedeki bina yoğunluğunun arttığı, ayrıca zaman içerisinde mimari yapıların ve kullanılan malzemenin geleneksel dokuya uygun olmayan biçimlerde geliştiği görülmüştür.

Özet (Çeviri)

The use of urban morphology methods within the urban planning process has special importance in some crucial aspects such as the loss of traditional urban fabric, lack of decisions based on site-specific conditions, inability to predict the effects of migration and investments to the cities. Gaziantep, which dates back to ancient civilizations, is thought to give crucial references for understanding the city with its traditional urban fabric formed together with the social and cultural dynamics that have been going on for years. Disruption of the holistic planning decisions by piecemeal interventions, rapid urbanization and planning decisions ignoring the urban form, all have devastating effects on the urban fabric. The urban fabric and macroform of Gaziantep have undergone significant changes due to migration and industrial investments since 1950s. It is aimed to analyze how the city is shaped under the influence of plan decisions or other factors affecting the development process by analyzing the urban macroform. By this way, the change of urban form in the Gaziantep city investigated at the scale of the neighborhood. Within the scope of this study, it is aimed to examine the development of the urban space and how it has been transformed with the effect of the city plans, plan decisions, local government and investments in the city. In this respect, it is argued that development plans have a significant impact on the shaping of urban space. In this study, the city of Gaziantep and the neighborhood fabric in the traditional urban fabric were examined morphologically. From the first master plan in the city in 1938 to 2015 how these master plans between these years affected the macroform and the urban fabric was investigated. In this study, the morphological development of the city is discussed in two scales. First, the determinants of the city macroform and the development of the city is examined by the fringe-belt method which is developed by the representative of the urban morphology British School M. R. G. Conzen. The second is to examine the traditional urban fabric on the street, parcel and building relationship by Conzen's town plan analysis method at the neighborhood scale. On the macroform scale analysis using the fringe-belt method was examined in three periods as inner, middle and outer fringe-belt. It was determined as the inner fringe-belt area during the period of the first master plan made by H. Jansen in 1938 and the traditional urban fabric that developed until 1950 in Söylemezoğlu-Aru plan. With the rapid population growth and urbanization after 1950s, the development of 'gecekondu' and development of transportation facilities within the city brought about significant changes in the city's macroform. Afterward, with the third master plan made by Zühtü Can in 1974 and the influence of urban policies in this period, industrial areas began to form in the city and this caused the macroform to be affected. This process which was developed after industrialization between 1950-1975, the opening of the university campus, the determination of the military area and the green area was examined as the middle fringe-belt area. Although there were no significant changes in the city from 1975 to 1990, after 1990 the population increased by the development of industry sector in the city. During the 1990s, the city began to form outer fringe-belt areas under the influence of new centers that were formed further from the center. The plan decisions such as the first ring road and highway connections, the terminal building and the central business area in the north and the growth of the Organized Industrial Zone in the northwest were the large-scale decisions affecting the macroform in this period. In 2015, the population of the city approached two million, the built environment of the city expanded with the impact of the ring road, and the new cemetery area, the new stadium, and the spread of the OIZ to a wider area with continuity were identified as the outer fringe-belt elements in this period. Yaprak Mahallesi was chosen as a study area for town plan analysis on the scale of the neighborhood. The study area is located in the northwest of the Gaziantep castle, it has a traditional urban fabric under the pressure of developing large-scale urban projects and has a region in the urban site. The street system, building block-building relationship, building-parcel relationship, and floor height analyzes were conducted in this area in 1968-2008. As a result of this analyzes, it was observed that the cul-de-sacs which are the characteristic of the organic street system are decreased. In the building block-building relationship, the building blocks were the same in 1968 and 2008. It has been observed that the number of buildings on the same building block are increased, including within the urban protected area. Within the study area, it is seen that density in the floor heights and solid and void ratios are increased. When the macroform and neighborhood scale analyzes were evaluated within the scope of this thesis study, it was observed that investments and spatial decisions and afterward spatial site choices had an impact on the shaping of the city's macroform. Actors, investors and local government decisions have a significant impact on the shaping of the city space. The fringe-belt method is important to examine how the development of the city is influenced by the plan decisions in the city. However, as the development and planning policies in the United Kingdom differentiate from Turkey, it was found that in some manners this method has no response in Turkish city development process. According to town plan analysis method, the comparison of urban fabric analysis of 1968 and 2008 are observed that the effects of the Conservation Development Plans and implementation provisions in the city are insufficient. In addition to that, the organic street system was deteriorated, the density of the buildings in the area has increased, and in time, the architectural structures and materials used developed in ways that did not correspond to the traditional urban fabric.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    666098

    A study for a morphological assessment: Impact of a new project on the urban form of Galata, Istanbul

    Kent morfolojisi üzerine bir değerlendirme: Yeni bir projenin Galata kent formuna etkisi

    EDA COŞKUN

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2021

    Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik Üniversitesi

    Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. AYŞE SEMA KUBAT

  2. Tez No

    843168

    Morphological analysis of urban development in Sana'a: Yemen

    Kentsel mekanda morfolojik değişimler: Sana'a, Yemen örneği

    ALI ABDULKAFI AHMED ALI AL-ABSI

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    MimarlıkErciyes Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ MURAT ÇAĞLAR BAYDOĞAN

  3. Tez No

    401

    Antakya tarihi ticaret merkezi mekansal yapı değişim ve gelişim sürecinin kent ticaret merkezi planlamasına etkinliği

    The Effectiveness of spatial structural chance and development period of the historical trade center of Antakya in the urban trade planning

    NEVİN TURGUT

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    1986

    Şehircilik ve Bölge PlanlamaGazi Üniversitesi

    Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. NURCAN UYDAŞ

  4. Tez No

    725965

    Kent gelişiminin morfolojik incelemesi: Urla örneği

    Morphological analysis of urban development: The case of Urla

    MEHMET HAN IRMAK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. FATMA ERKÖK

  5. Tez No

    637535

    Parselden mimari cepheye: Balat'ta cephe tipolojisi

    From parcel to architectural facade: Facade type in Balat

    ENNUR İNCESAKAL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. TAN KAMİL GÜRER

Geri Dön