Türkçede dilbilgiselleştirme: Bilişsel dilbilgisi çerçevesinde bir inceleme
Grammaticalization in Turkish: A cognitive grammatical analysis
- Tez No: 592547
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ÖZGÜN KOŞANER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Genel Dilbilim Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Genel Dilbilim Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 126
Özet
Hint-Avrupa dilciliğinde dil değişimleri önemli bir yer tutmaktaydı ve bu gelenek içinde bugün dilbilgiselleşme olarak adlandırdığımız olgular da ele alınmaktaydı. Dil değişimi araştırmalarıyla başlayan çalışmalar Meillet'in dilbilgiselleşme terimi kullanmasıyla birlikte yeni bir yön kazanmıştır.20. Yüzyıl boyunca inişli çıkışlı bir süreç izlese de 1970'lerde Givon ve 1980'lerde Lehmann'ın çalışmaları dilbilgiselleşmeyi popülerleştirmiştir. Bu bağlamda çalışmamızın amacı Türkçedeki dilbilgiselleşme olgularını güdülenmelerini ve bilişsel yönlerini de açıklayacak kuramsal bir çözümleme modeli geliştirmek ve bu olguları bu modele göre incelemektir. Bu amaç doğrultusunda, dilbilgiselleşme olgularını bütüncül bir yaklaşımla ve kuram temelli bir şekilde açıklayabilecek ve görselleştirebilecek bir çözümleme modeli geliştirmek mümkün müdür? ve Türkçedeki dilbilgiselleşme olgularında belli bir örüntü saptanabilir mi? şeklindeki iki araştırma sorusunu yanıtlamak için dilbilgiselleşme olgusu kapsamlı bir şekilde tanımlamıştır. Dilbilgiselleşme, bir iletişim gereksiniminden kaynaklanan söylemedimbilim ve biliş kaynaklı güdülenmelerle dilbilgisel işlev taşımayan bir dilsel birimin, anlamsal ağartma, yayılım, ulamsızlaşma ve aşınım gibi altsüreçlerden geçerek, dilbilgisel işlev taşımaya başladığı ya da düşük derecede bir dilbilgisel v işlevi olan bir birimin daha yüksek bir dilbilgisel işlev taşımaya başladığı süreç olarak tanımladığımız dilbilgiselleşmeyi incelemek için 1990'larda dilbilim alanında yaygınlaşmaya başlayan ve dilbilgiselleşme sürecinin ele alınmasında kullanılan Bilişsel Dilbilgisi çerçevesinde düzdeğişmece ve eğretileme süreçlerini de içeren bir çözümleme modeli geliştirilmiştir. Dilbilgiselleşme olgusunu güdülenmeleri, eğretileme ve düzdeğişmece süreçleri, yani bilişsel yönü ve farklı aktarım düzlemleriyle birlikte bütüncül bir şekilde açıklayan ve görselleştiren bu çözümleme modeli Türkçe olgular üzerinde sınanmış ve bu olgularda düzdeğişmecenin daha temel bir süreç olarak işlediği, kaynak birimlerle hedef birimler arasında bir aykırılık eğilimi olduğu ve dilbilgiselleşme olgularının söylem temelli güdülenmeleredayandığı saptanmıştır.
Özet (Çeviri)
Language change had an important place in Indo-European linguistics and the phenomena, which we call grammaticalization today, had been investigated too. The studies that had started with language change research took a different turn with Meillet using the term grammaticalization. Although the term had its ups-and-downs in the 20thcentury, it has become popularized with Givón in the 1970s and Lehmann in the 1980s. In this respect, our study aims at developing a theoretical analysis model to explain the grammaticalization phenomena in Turkish considering the motivations behind grammaticalization and its cognitive aspects. In accordance with this aim, the the following research questions were asked: i) Is it possible to develop an analysis model that could explain and visualize the grammaticalization phenomena with a holistic approach based on a theoretical framework? and ii) Is it possible to detect a pattern in the grammaticalization phenomena in Turkish? To answer these questions the term grammaticalization is redefined covering all aspect of the phenomenon. We defined grammaticalization as a process in which a linguistic unit without any grammatical function gains a grammatical function or a grammatical unit with a weak grammatical function gains a stronger grammatical function due to discourse-pragmatic or cognitive motivations vii arising from communicative requirements passing through processes of bleaching, extension, decategorialization and erosion. To study this phenomenon, an analysis model including metaphor and metonymy, which are used in examining grammaticalization, is developed. This analysis model, which explains and visualizes grammaticalization with its motivations, considering the metaphorical and metonymical processes involved was tested on grammaticalization phenomena in Turkish and it is found that metonymy is a more fundamental process than metaphor in grammaticalization, Turkish grammaticalization examples have an inclination for anomalies between source structures and target structures and grammaticalization is motivated by discourse related requirements.
Benzer Tezler
- Türkçe sözdiziminde yan cümle ve kullanımları
Subordinate clause and usage in turkish syntax
ÖZLEM ERDOĞAN
Doktora
Türkçe
2015
DilbilimCumhuriyet ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İBRAHİM DELİCE
- Conceptualization of emotion through body part idioms in Turkish: A cognitive linguistic study
Türkçede duyguların bedenle ilgili deyimler aracılığıyla kavramsallaştırılması: Bilişsel dilbilimsel bir inceleme
MELİKE BAŞ
Doktora
İngilizce
2015
DilbilimHacettepe ÜniversitesiDilbilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SAKİBE NALAN BÜYÜKKANTARCIOĞLU
- Türkçede -mIş biçimbiriminin işlevleri
The function of -mIş morpheme in Turkish
FİKRİYE YILMAZOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıKırıkkale ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. YAKUP SARIKAYA
- Resultative constructions in Turkish
Türkçede sonuç bildirgeli yapılar
TACETTİN TURGAY
Yüksek Lisans
İngilizce
2013
DilbilimBoğaziçi ÜniversitesiDilbilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE SUMRU ÖZSOY
- Sentiment analysis in turkish: Resources and techniques
Türkçede duygu analizi: Kaynaklar ve teknikler
RAHİM DEHKHARGHANİ
Doktora
İngilizce
2015
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolSabancı ÜniversitesiBilgisayar Bilimleri ve Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. YÜCEL SAYGIN
DOÇ. DR. AYŞE BERRİN YANIKOĞLU YEŞİLYURT