Türkçede dilbilgiselleştirme: Bilişsel dilbilgisi çerçevesinde bir inceleme
Grammaticalization in Turkish: A cognitive grammatical analysis
- Tez No: 592547
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ÖZGÜN KOŞANER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Genel Dilbilim Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Genel Dilbilim Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 126
Özet
Hint-Avrupa dilciliğinde dil değişimleri önemli bir yer tutmaktaydı ve bu gelenek içinde bugün dilbilgiselleşme olarak adlandırdığımız olgular da ele alınmaktaydı. Dil değişimi araştırmalarıyla başlayan çalışmalar Meillet'in dilbilgiselleşme terimi kullanmasıyla birlikte yeni bir yön kazanmıştır.20. Yüzyıl boyunca inişli çıkışlı bir süreç izlese de 1970'lerde Givon ve 1980'lerde Lehmann'ın çalışmaları dilbilgiselleşmeyi popülerleştirmiştir. Bu bağlamda çalışmamızın amacı Türkçedeki dilbilgiselleşme olgularını güdülenmelerini ve bilişsel yönlerini de açıklayacak kuramsal bir çözümleme modeli geliştirmek ve bu olguları bu modele göre incelemektir. Bu amaç doğrultusunda, dilbilgiselleşme olgularını bütüncül bir yaklaşımla ve kuram temelli bir şekilde açıklayabilecek ve görselleştirebilecek bir çözümleme modeli geliştirmek mümkün müdür? ve Türkçedeki dilbilgiselleşme olgularında belli bir örüntü saptanabilir mi? şeklindeki iki araştırma sorusunu yanıtlamak için dilbilgiselleşme olgusu kapsamlı bir şekilde tanımlamıştır. Dilbilgiselleşme, bir iletişim gereksiniminden kaynaklanan söylemedimbilim ve biliş kaynaklı güdülenmelerle dilbilgisel işlev taşımayan bir dilsel birimin, anlamsal ağartma, yayılım, ulamsızlaşma ve aşınım gibi altsüreçlerden geçerek, dilbilgisel işlev taşımaya başladığı ya da düşük derecede bir dilbilgisel v işlevi olan bir birimin daha yüksek bir dilbilgisel işlev taşımaya başladığı süreç olarak tanımladığımız dilbilgiselleşmeyi incelemek için 1990'larda dilbilim alanında yaygınlaşmaya başlayan ve dilbilgiselleşme sürecinin ele alınmasında kullanılan Bilişsel Dilbilgisi çerçevesinde düzdeğişmece ve eğretileme süreçlerini de içeren bir çözümleme modeli geliştirilmiştir. Dilbilgiselleşme olgusunu güdülenmeleri, eğretileme ve düzdeğişmece süreçleri, yani bilişsel yönü ve farklı aktarım düzlemleriyle birlikte bütüncül bir şekilde açıklayan ve görselleştiren bu çözümleme modeli Türkçe olgular üzerinde sınanmış ve bu olgularda düzdeğişmecenin daha temel bir süreç olarak işlediği, kaynak birimlerle hedef birimler arasında bir aykırılık eğilimi olduğu ve dilbilgiselleşme olgularının söylem temelli güdülenmeleredayandığı saptanmıştır.
Özet (Çeviri)
Language change had an important place in Indo-European linguistics and the phenomena, which we call grammaticalization today, had been investigated too. The studies that had started with language change research took a different turn with Meillet using the term grammaticalization. Although the term had its ups-and-downs in the 20thcentury, it has become popularized with Givón in the 1970s and Lehmann in the 1980s. In this respect, our study aims at developing a theoretical analysis model to explain the grammaticalization phenomena in Turkish considering the motivations behind grammaticalization and its cognitive aspects. In accordance with this aim, the the following research questions were asked: i) Is it possible to develop an analysis model that could explain and visualize the grammaticalization phenomena with a holistic approach based on a theoretical framework? and ii) Is it possible to detect a pattern in the grammaticalization phenomena in Turkish? To answer these questions the term grammaticalization is redefined covering all aspect of the phenomenon. We defined grammaticalization as a process in which a linguistic unit without any grammatical function gains a grammatical function or a grammatical unit with a weak grammatical function gains a stronger grammatical function due to discourse-pragmatic or cognitive motivations vii arising from communicative requirements passing through processes of bleaching, extension, decategorialization and erosion. To study this phenomenon, an analysis model including metaphor and metonymy, which are used in examining grammaticalization, is developed. This analysis model, which explains and visualizes grammaticalization with its motivations, considering the metaphorical and metonymical processes involved was tested on grammaticalization phenomena in Turkish and it is found that metonymy is a more fundamental process than metaphor in grammaticalization, Turkish grammaticalization examples have an inclination for anomalies between source structures and target structures and grammaticalization is motivated by discourse related requirements.
Benzer Tezler
- An Analysis of complaints in terms of politeness in Turkish
Türkçede şikayetlerin kibarlık bağlamında incelenmesi
SUHAN AKINCI
Yüksek Lisans
İngilizce
1999
DilbilimHacettepe Üniversitesiİngiliz Dilbilimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NALAN BÜYÜKKANTARCIOĞLU
- Türkçede ol- fiili
The verb ol- in Turkish
MEHMET UZUN
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUNA YÜCEOL ÖZEZEN
- The semantics of the nominalizer –(y)iş: Dimensions of factivity and manner
-(y)ış adlaştırıcısının anlambilimsel yapısı: Olgusallık ve tarz boyutları
EKİNSU ÖZKAZANÇ
Yüksek Lisans
İngilizce
2022
DilbilimOrta Doğu Teknik ÜniversitesiBilişsel Bilim Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ UMUT ÖZGE
- Türkçede katkısız eylem yapıları
Light verb constructions in Turkish
MERVE KARGALI
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PAŞA YAVUZARSLAN
- Türkçede parçacıl (partitive) yapılar
Partitive construction in Turkish
NORAN HAMZAH KHALEEL KAHIYAH
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PAŞA YAVUZARSLAN