Postmodern kentin izinde mizah heterotopyaları: İstanbul üzerine bir değerlendirme
Humour heterotopias in the trace of postmodern city: An assessment on İstanbul
- Tez No: 606462
- Danışmanlar: DOÇ. DR. YASEMİN ALKIŞER BREGGER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 159
Özet
Bu çalışma, tüm dünyada ve beraberinde Türkiye'de yaşanan dönüşüm sonucu gündeme gelen“postmodern kent”kavramının anlam dünyasını biraz daha açmak adına İstanbul'un seksenli yıllarda yaşadığı dönüşüm sürecine karikatürler üzerinden bakmayı hedeflemektedir. İstanbul'un bugün yaşadığı tüm sorunlarının faturanlandığı 80'li yıllarına ilişkin, karikatürlerin ürettikleri muhalif hikayenin, kent bütünü içerisinde nasıl bir yeri olduğu ise, çalışmanın odak noktasını oluştu.rmaktadır. 12 Eylül 1980 askeri darbesi ile başlayan süreç, birçok teorisyen tarafından Türkiye ve özellikle İstanbul için bir dönüşüm eşiği olarak tanımlanmaktadır. İlk etapta, ekonomik ve politik tabanlı görünen bu dönüşüm rüzgârı, sermayenin birikim şeklinin değişmesiyle birlikte kentsel düzlemde de karşılık bulmaktadır. Bu çalışma, İstanbul'un 80'li yıllardan başlayarak günümüze gelene kadar yaşadığı dönüşümü, alternatif bir medya aracı olan karikatürler üzerinden okuyarak, gündelik hayatı kentin ve kentlinin anlam dünyasından bir bakış açısıyla sunmayı amaçlamaktadır. Mimarlığı salt yapı üretim pratiği olarak değerlendirmeyen, disiplinlerarası bu çalışma, mekan üretiminin arka planında yer alan, anlamları araştırmayı hedeflemektedir. Mekanın, Lefebvre ile birlikte değişen anlamı, mekanı zamanın aktığı fiziksel“yer”den öteye taşımaktadır. Mekan, bugün geldiğimiz noktada, toplumsal ve ekonomik süreçlerin bir parçası olarak değişip dönüşen bir olgu olarak ele alınmaktadır. Mekân, hem toplumsal süreçlerin bir sonucu hem de onu sürekli dönüştüren bir mekanizma olarak değerlendirilmektedir. Toplumsal üretimin bir parçası olan mekan, mimariden kent politikalarına, çevre problemlerinden arsa spekülasyonlarına, kültürel üretimden ideolojiye uzanan etkinlikler alanında dinamik ve diyalektik bir yoğunluğun kendisidir. Kentin, farklı mecralardaki temsilleri örneğin bir filmde, bir romanda ya da şiirde yeniden temsili mekanın siyasi, felsefi ve sanatsal tüm düzeylerdeki katlarını birbirinin içine geçmiş zarflarından çıkararak analiz edebilmemizde yardımcı olmaktadır ve bir bilme biçimi yaratmaktadır. Mekân ve mekân temsili arasındaki ilişki, bu çalışmanın temel bakış açısını oluşturmaktadır. Bu çalışmada Türkiye'de postmodern dönüşümün başlangıç noktası olarak kabul edilen seksenli yıllarda karikatür dergilerinde yer alan kent temsilleri aracılığıyla oluşturulan muhalif hikaye, Foucault'un günümüz mekanını tanımlamak için sistematikleştirdiği heterotopya kavramıyla çözümlenmeye çalışılmıştır. Heterotopya kavramı, Foucault tarafından, doğasında hegomonik mücadeleyi barındıran mekânlar olarak tanımlanmaktadır. Bu alanlar, gerçek mekânlarda eş zamanlı olarak temsil edilen, gerçek mekânın temsiliyetini tersine çeviren, onunla mücadele eden, bireylerin hegomonik normlarla karşı karşıya geldiği ütopyalar, karşı mekânlar olarak tanımlanmıştır. Foucault, heterotopyalar ile çoklu, parçalanmış, hatta uyumsuz, normal veya gündelik mekânlara göre merkez dışı alanları tanımlamaktadır. Foucault, heterotopya kavramı ile homojen olmayan günümüz mekanını tanımlayarak, mekanın heterojen yapısının hegemonik mücadeleyi içerdiğini ifade etmektedir. Foucaultyen bir bakış açısıyla mekan, artık kendiyle birlikte, direnç noktalarını da oluşturan bir olgu halini almıştır. Haftalık mizah dergilerinin gündelik politikayla şekillenen mizahı ve mizahın gündelik hayattan referans alan tavrı, karikatürler içerisinde yer alan kent temsillerinin heterotopya olarak nitelendirilmesinin temelini oluşturmaktadır. Karikatürlerin mizah yaratmak için kullandıkları yöntemler, Foucault'un heterotopya kavramını oluştururken bahsettiği heterotopya özellikleriyle neredeyse birebir örtüşmektedir. Karikatürler, zaman, mekân, dil ve algılanan gerçeklik ile oynayarak okuyucunun algısını yönlendirmektedir. Bir karikatürün etkisi, hem gerçekliğin belirli bir tarzda algılanmasına, hem de daha sonra bu algının sınırlarını ihlal edebilmesine bağlıdır. Karikatürlerin yarattığı şaşkınlık anında veya kahkaha anında, mizahçının kullandığı tüm parçalar ve işaretler bir kültürel bağlamdan sıyrılarak bir diğerinde birleşir ve kültürel yaşamın tümünün karışık ve belirsiz doğasını, kültürel biçimlerin, simgelerin ve anlamların terse dönebileceği olgusunu göz önüne sermektedir. Bu yönüyle, karikatürler tanıdık olanı hem akla getirmektedir, hem de sarsmaktadır. Başka bir ifadeyle karikatürler, Foucault'un heterotopyaları tanımlarken kullandığı, gerçek mekânlarda eş zamanlı olarak temsil edilen, gerçek mekânın temsiliyetini tersine çeviren, onunla mücadele eden, bireylerin hegomonik normlarla karşı karşıya geldiği ütopyalar, karşı mekânlar ifadesiyle neredeyse birebir örtüşmektedir. Karikatürlerde yer alan mekan temsillerini, İstanbul'un yaşadığı, neoliberal politikalarla şekillenen dönüşüm süreciyle birlikte incelemeye çalışan bu çalışma, iki farklı koldan yürütülen araştırma sürecinin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu araştırma süreçlerden ilki seçilen tarihsel kesitte, İstanbul'un yaşadığı dönüşümün, yazılı ve görsel medyadaki yansımasını ortaya koymaktadır. Kentin yaşadığı dönüşümü, gündem üzerinden ele almak, kent mekanının fiziksel dönüşümünü ortaya koymak açısından önemli bulunmaktadır. 1980-1995 yılları arasında, kent gündeminin öne çıkan tartışmaları, hükümet teşvikleri ve yasal arka planları ile birlikte ele alınarak, kentin yaşadığı dönüşümün arka planı açıklanmaya çalışılmıştır. Araştırma sürecinin ikinci aşamasında ise, bu dönemde yayınlanan mizah dergilerinde yer alan karikatürler taranarak, İstanbul'un yaşadığı mekansal dönüşüm sürecine referans olabilecek karikatürler seçilmiş ve içerik analizine tabi tutumuştur. Barthes'in göstergebilim yöntemini benimseyen bir arşiv ve yeniden okuma çalışması olarak bu çalışma, anlamlama (signification) yönteminden yararlanılarak oluşturulmuştur. Bu yöntem ile, heteretopya özelliği gösteren karikatürlerin oluşturduğu, dönüşüm temaları elde edilmiştir. Çalışmanın ana stratejisi öncelikle, çalışmanın kavramsal çerçevesini açıklamaya çalışmaktır. Birinci bölümde çalışamın bağlamı, amacı ve yöntemi açkladıktan sonra ikinci bölümde, karikatürlerle şekillenen mizahın heterotopya olarak değerlendirilmesinin altyapısı açıklanmıştır. Bu anlamda öncelikle, postmodern kent kavramının literatürde nasıl yer aldığı ortaya konmaya çalışılmıştır. Sonrasında heterotopya kavramının postmodern mekan kuramında durduğu yer aktarılmaya çalışılmıştır. Bu bölümde üçüncü olarak, komiğin anlamıyla birlikte, mizah basının işlevi, temsil kavramıyla birlikte aktarılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde, karikatür analizi sonucu elde edilen dönüşüm temaları İstanbul özelinde yaşanan proje süreçleriyle birlikte tartışılmıştır. Bu bağlamda, 1980-1995 yılları arasında yayınlanan gazeteler ve mimarlık dergileri taranarak, bu dönemde İstanbul için tartışılan projeler belirlenmiştir. İstanbul'un yaşadığı dönüşüm süreci, toplamda beş ana başlık altında incelenmektedir. Bu ana başlıklar karikatür analizi sonucu elde edilen dönüşüm temalardır. Temaların altında yer alan başlıklar ise, günden analizi sonucu elde edilen yazılı ve görsel basında yer alan güncel proje süreçlerininden elde edilmiştir. Sonuç olarak, heterojen, gerçek mekânlarda eş zamanlı olarak temsil edilen, gerçek mekânın temsiliyetini tersine çeviren, onunla mücadele eden, bireylerin hegomonik normlarla karşı karşıya geldiği ütopyalar, karşı mekânlar olarak tanımlanan heterotopyaların 1980-1995 yılları arasında, mizah dergilerinde yayınlanan karikatürlerde bir karşılığının olduğunu söylemek mümkündür. Tek bir kent temsilinden ziyade, heterotopya özelliği gösteren karikatürlerde yer alan kent temsillerinin“postmodern kent”büyük resmiyle de örtüştüğü sonucuna varılmaktadır.
Özet (Çeviri)
The concept of 'postmodern city' came up in eighties as a result of a transformation that took place in Turkey as well as in the world. Today, the problems of Istanbul are ascribed to this process. This study aims to analyze the transformation of Istanbul using comics in order to further widen this concept. And as a focus point, we expose the place of an opposing story produced by the comics about the 80s within the city as a whole. Many theorists define the process that began with the military coup of September 12, 1980, as a transformation threshold for Turkey and especially Istanbul. This wind of transformation, which appears to be economic and political based at first glance, manifests itself at the urban level via the change of the accumulation method of the capital. Here, we aim to present the transformation of Istanbul from the 80s until today from the viewpoint of everyday life with an alternative media tool, the comics. The relationship between space and representation of the space constitutes the main point of view of this study. We aimed to analyze the opposing story that emerged at the starting era of postmodern transformation in Turkey, namely the 80s, and pictured by the comics via the heterotopia concept that was systemized by Foucault to describe contemporary spaces. Foucault defined the concept of heterotopia as spaces, which contain hegemonic struggle in its nature. These areas defined as utopias and counter spaces are simultaneously represented in real spaces, which reverse the representation of real space and where individuals face hegemonic norms and struggle against it. Via heterotopias, Foucault describes multiple, fragmented, even incompatible, off-center areas compared to normal or everyday spaces. He also states that description of inhomogeneous daily life spaces via heterotopia contains the hegemonic struggle within the heterogeneous structure of the space. From a Foucaultian point of view, space has become a phenomenon that together with itself forms the points of resistance. As an interdisciplinary study that does not consider architecture as a purely building practice, this study aims to investigate the meanings that are in the background of space production. The meaning of space, which changed with Lefebvre, takes the space beyond the physical“place”where time flows. Today, space is considered as a phenomenon that changes and transforms as a part of social and economic processes. Space is considered both as a result of social processes and as a mechanism that continuously transforms it. As a part of social production, space is a dynamic and dialectical concentration in many fields ranging from architecture to urban policies, from environmental problems to land speculations and from cultural production to ideology. The representations of the city in different channels such as a film, a novel or poetry, removes the covers and helps us to analyze the intertwined political, philosophical and artistic layers while establishing a new form of understanding. The humor of weekly comics magazines shaped by the daily politics and the attitude of humor referencing daily life, form the basis of characterization of urban representations in comics as heterotopia. The methods used in comics to create humor almost perfectly coincide with the heterotopia characteristics Foucault defined when forming the concept of heterotopia. Comics direct the reader's perception by playing with time, space, language and perceived reality. The effect depends on both changing the perception of reality in a certain way and later violating the limits of this perception. In the instant of surprise and laughter created by the comics, all the pieces and signs used by the humorist are stripped from one cultural context and united in another, revealing all the mixed and uncertain nature of cultural life, the reversal of cultural forms, symbols and meanings. Comics bring the familiar to mind and also shake its core. In this respect comics coincide with the characteristics of utopias, which are simultaneously represented in real spaces, that reverse the representation of real space, struggle with it, and confront individuals with hegemonic norms just as used by Foucault in defining heterotopia. The main strategy of the study is firstly to explain the conceptual framework. In the first part, the context, purpose and method of this work and in the second part, the background of how humor shaped by comics are evaluated as heterotopia, is explained. In this sense, first we began by putting forward the concept of postmodern city within the literature. Secondly, the place of heterotopia concept in postmodern space theory is explained. Third, in this section, the function of the humor press, along with the meaning of comics, is conveyed with the concept of representation. This study, which tries to examine the space representations in the comics under the light of the transformation process of Istanbul shaped by neoliberal policies, emerges as the result of the dual research process. The first of these research processes is the reflection of Istanbul's transformation in the written and visual media in the selected historical process. It is important to consider the transformation of the city through its current agenda to reveal the physical transformation of the city space properly. In the historical section selected, covered through the government incentives and legal backgrounds, the prominent debates of the city agenda are discussed and the background of the cities transformation is explained. In the second research process, the comics published in the humor magazines of the period were scanned and subjected to content analysis for references that could be used as examples to the spatial transformation process in Istanbul. As an archiving and re-reading study, which adopts Barthes' semiotics method, this study utilizes the signification method. With this method, transformation themes of comics showing heterotopian properties were obtained. In the third part of the study, the transformation themes obtained as a result of these comics' analysis are discussed together with the project processes specific to Istanbul. In this context, newspapers and architecture magazines published in the selected historical range were scanned and the projects discussed for Istanbul in this period were determined. Istanbul's transformation process is analyzed under five main topics. These main topics are the transformation themes obtained from comics' analysis. The headings under the themes were obtained from the current project processes in the written and visual media obtained through relevant agenda analysis. As a result, it is possible to say that utopias and counter spaces simultaneously represented in real spaces, which reverse the representation of real space and where individuals face hegemonic norms and struggle against it, and heterotopias defined as counter spaces, have a correspondence in the comics published in the selected historical range in humor magazines. Furthermore, it is concluded that the representations of the city in the heterotopic comics chosen in the context of the study coincide with the bigger picture of“postmodern city”.
Benzer Tezler
- Yabancılaşmanın kent ve konut oluşumu bağlamında incelenmesi: Şişli Cumhuriyet ve Paşa mahalleleri örneği
Examining alienation in context of city and housing structures: Şişli Paşa and Cumhuriyet neighbourhoods sample
CEYLAN KOCABAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
MimarlıkMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AYŞEGÜL KURUÇ
- Tüketim kültürü bağlamında kamusal alanın yeniden yapılanması: Alışveriş merkezleri üzerine göstergebilimsel bir analiz
Reconstruction of public space in the context of the production of consumption culture : A semiotic analysis on shopping centers
ZEYNEP AKSOY
Yüksek Lisans
Türkçe
2009
Halkla İlişkilerİstanbul ÜniversitesiHalkla İlişkiler ve Tanıtım Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. YILDIZ DİLEK ERTÜK
- Kentin kaotik yapısının çağdaş resim sanatında çözümlenmesi ve yapıbozum etkisi
The city chaotic structure of the resolution in contemporary art of painting and deconstruction effect
SEMİHA AKDİŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Güzel SanatlarMuğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiResim Ana Sanat Dalı
DOÇ. BARIŞ YILMAZ
- Postmodernizm bağlamında Niyazi Zorlu'nun eserlerinde toplumsallık ve eğitim
Sociality and education in Niyazi Zorlu's works in the context of postmodernism
GİZEMNUR ÇETİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıNecmettin Erbakan ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ GÜLSÜN KOÇER
- Modern ve postmodern süreçte kent parklarının sosyal sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmesi
The evaluation of urban parks in the modern and postmodern process in terms of social sustainability
TUĞBA DOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Peyzaj MimarlığıDüzce ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ELİF LUTFİYE KUTAY KARAÇOR