Кыргыздардын кокон мамлекетинин башкаруу системасындагы ролу (XVIII – XIX кк.)
Hokand hanlığının idari sistemindeki Kırgızların rölü (XVIII-XIX yüzyıllar)
- Tez No: 613975
- Danışmanlar: PROF. DR. DÖÖLÖTBEK SAPARALĠYEV
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: kırgız, sosyal-siyasi gelişme, Hokand devleti, idari sistem
- Yıl: 2012
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 133
Özet
ХVIII-ХIХ кк. Орто Азиядагы түрк элдери менен бирге кыргыздар да, тарыхый татаал доорлорду башынан өткөргөн. ХVIII кылымдын башталыш мезгилинде Кыргызстандын түштүгү Ферганада Кокон хандыгы негизделген.Ошол кезде кыргыздардын коопсуздугуна коркунуч туудуруп, Кыргызстанда өз таасирин орнотууга аракеттенген Жунгар хандыгына, кийин Цин империясынын басып алуучулук саясатына каршы күрөшкөн. Жаңыдан түзүлгөн Кокон хандыгынын саясий турмушунда кыргыздар активдүү катышкан. Айрыкча, ферганалык, алайлык, анжиян, аксылык жана теңир-тоолук кыргыздар, өзбектер менен бирдикте бул мамлекеттин тарыхында зор ролдорду ойношкон. Эмгегибиздин киришүү бөлүгүндө илимий изилдөөбүздүн актуалдуулугу менен максаттары жана милдеттери ачыкталып, диссертациянын структурасы жөнүндө маалыматтар берилет. Магистрдик ишибиздин «Теманын тарыхнаамасы жана булактык негизи» аталышындагы биринчи бөлүмүндө, темага байланыштуу басмадан чыкан илимий эмгектер менен колдонулган тарыхый булактар талданып, аларга анализ жүргүзүлдү. Изилдөөбүздүн экинчи бөлүмүндө, ХVIII-ХIХ кк. Кыргызстандын коомдук-саясий өнүгүш абалын ачып берүүгө аракеттенип, ошол мезгилдеги кыргыздардын жер аймагы, калкынын саны, мамлекеттик түзүлүшү жөнүндө маалыматтарды - 5 - 5 - бердик. «Алтын Бешик» легендасынын Фергана мамлекетинин негизделишиндеги мааниси, жана анын админстративдик түзүлүшүн изилдедик. Өткөн мезгилде советтик идеологиянын негизинде Кыргызстандын тарыхында чыгаан инсандарыбыздын ролу көмүскөдө калып келген. Эгемендүүлүктүн шартында, дал ошол ХVIII-ХIХ кк. Кокон хандыгынын башкаруу системасындагы кыргыз инсандарынын ордун дааналап ачып берүүгө шарттар түзүлдү. Андыктан, «Кыргыздардын Кокон мамлекетинин башкаруу системасындагы ролу» аталыштагы үчүнчү бөлүмдө, Кокон хандыгынын саясий турмушуна активдүү катышкан кыргыз бийлери: Медет, Ажыбек, Алымбек, Нүзүп, Мусулманкул, Алымкул, Исхак Асан уулу (Полот хан) жана кыргыз айымдары: Курманжан датка, Жаркын айым, Зинат, Калбүбү-мураб сыяктуу инсандардын саясий ишмердиги туурасында сөз кылабыз. Корутундуда кыргыздардын Кокон хандыгындагы ролу тууралуу берилген маалыматтар боюнча жалпы жыйынтыктар чыгарылды. Ачкыч сөздөр: кыргыз, Фергана мамлекети, коомдук-саясий өнүгүш, админстративдик түзүлүш.
Özet (Çeviri)
ХVIII-ХIХ yüzyıllar diğer Orta Asya Türk halklarında olduğu gibi Kırgızlar için de zor dönemlerden biri olmuştur. Bu dönemde Kırgızlar Cungar Hanlığının, Tsin (Çin) imparatorluğunun saldırılarına uğrayarak, onlara karşı büyük mücaleler vermişlerdir. ХVIII. yüzyıl başında Fergana vadisinde Hokand hanlığı kurulmuştur. Kırgızlar kurulan Hokand hanlığının siyasi olaylarına iştirak ederek hanlığın siyasi ve askeri yapısının şekillenmesinde mühim rol oynamışlardır. Dolayısıyla Hokand hanlığının sosyal ve siyasi tarihinde, Özbekler kadar Kırgızların da rölü büyüktür. Tezimizin birinci bölümünde konuya bağlı kullanılan temel kaynakların üzerinde incelemeler yapıldı. Bunun yanında yapılan araştırma eserleri ve muhtelif ilmî çalışmalar doğrultusunda konu ele alındı. Tezin ikinci bölümünde ise konunun daha iyi anlaşılabilmesi için ХVIII.-ХIХ. yüzyıl Kırgızların sosyal ve siyasi hayatı, halkının nüfusu ve yaşadığı coğrafi sınırlar, idari yapısı, Hokand Hanlığının oluşumunda Kırgızların rölü ve“Altın Beşik”efsanesinin manası, Hokand hanlığının idari sistemi hakkında bilgiler verildi. Üçünçü bölümde asıl konumuz olan Hokand Hanlığının idari sisteminde Kırgızların rölü meselesi geniş bir çerçevede ele alınmaya çalışıldı. Eskiden Sovyet ideolojisine ait tarihi kaynaklarda, Hokand hanlığının tarihinde mühim bir yeri olan Kırgızların rolleri göz ardı edilmiştir. Günümüz, bilim adamlarının araştırmalarında ise, ХVIII.-ХIХ. yüzyıl - 7 - Hokand hanlığının yönetim sistemindeki Kırgızların rölünün hayli büyük olduğunu ortaya koymaktadır. Özellikle Hokand devletinin siyasi hayatında önemli yeri olan Kırgız beyleri ve hanımların Medet, Ajıbek, Alımbek, Nüzüp, Alımkul, Musulmankul, Ishak Asan oğlu (Polot han), Kurmancan datka, Carkın ayım, Zinat, Kalbübü-murab gibi insanların siyasi faaliyetleri incelenmiştir. Sonuç olarak Hokand hanlığının yönetim sisteminde Kırgızların roller etraflı bir şekilde incelenerek ortaya konmuştur.
Benzer Tezler
- Өмүркул караевдин изилдөөлөрүндө кыргыздардын этностук тарыхынын чагылдырылышы
Ömürkul Karayev'in Araştırmalarında Kırgızların Etnik Tarihinin Ele Alınışı
SALİYA KURMANOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OLCOBAY KARATAEV
- Чүй өрөөнүнүн этносаясий тарыхы (XVIII кылымдын экинчи жарымы – XIXC кылым-дын аягы)
Çüy bölgesinin etno─siyasi tarihi (XVIII yüz-yılın ikinci yarısı─XIX yüzyılın sonu)
İSLAMBEK SULAYMANOV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DÖÖLÖTBEK SAPARALİYEV
- Kırgız seçkinlerinin siyasi ve tarihi rolü (XIX yy. ortası- XX yy. başı
Кыргыз элитасынын саясий жана тарыхый ролу (XIX к. ортосу-XX к. башы)
CAKŞILIK KADIR UULU
Yüksek Lisans
Kırgızca
2021
Siyasal BilimlerKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiPROF. DR. MURATBEK KOCOBEKOV
- S. M. Abramzon‟a göre XX. yüzyıla kadar Kırgızların sosyal hayatı
С.м.абрамзондун эмгектеринде XX. кылымга чейинки кыргыздардын социалдык турмушу
AYCAN ALIBAYEVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. REMZİ ATAOĞLU
- Кошок жана кошокчулар: кечээгиси жана азыркы учур (Бaткен, Токтогул, Кaрa-Кулжa aймaктaрындaгы жыйналган кошоктордун негизинде)
Geçmişten günümüze ağıt ve ağıtçılar (Batken, Toktogul, Kara-Kulca bölgeleri ağıtları örneklerinde) / Lament and performer from Batken, Toktogul, Kara Kulca / Поминальные причитания и традиционные причитания, причитающие: Прошлое и настоящее (Поминaльные песни и исполнители Беткенa, Токтогул и Кaрa-Кулжи)
RİFAT NERGİZ
Doktora
Kırgızca
2020
Halk Bilimi (Folklor)Kırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. LAYLİ ÜKÜBAEVA