Kırgız ailesinde kadının rolü ve statüsü
Кыргыз үй-бүлөсүндө аялдын ролу жана статусу
- Tez No: 823217
- Danışmanlar: DR. CEVAP ÖZYURT
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Sosyoloji, Sociology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sosyoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 163
Özet
Bu araştırma Kırgız ailesinde kadınların statüsü ve rollerini belirlemek amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür. Kadın, her toplumun en önemli öğesidir. Toplumlardaki gelenek ve medeniyetin oluşmasında ve bunların gelecek kuşaklara aktarılmasında kadın önemli bir aracı olmuştur. Kadın, aracılık görevini aile kurumunun içerisinde yerine getirmiştir. Kadın ve erkeğin oluşturduğu toplumun en küçük birimi aile olarak ifade edilmiştir. Her dönemde ve her toplumda aile için farklı tanımlamalar yapılmış olsa da, ailenin toplumun temel öğesi olma gerçekliği hiçbir zaman değişmemiştir. Göçebe yaşam tarzı nedeniyle Kırgız kadını ailede önemli ölçüde bağımsızlığa sahipti. Kadına yüklenen sorumluluklar ona önemli ölçüde özgürlük sağlamıştır. Kadın sadece anne, eş, kız kardeş, kız evlat değil, aynı zamanda aile ocağının bekçisi ve halkın özgürlük sevgisinin sembolüdür. Kırgızlarda aile ilişkilerinde, bir kadına ikincil bir rol verilmiştir, kadınlar her zaman ekonomik olarak kocasına bağımlıydı. Ayrıca zenginler prestij göstergesi olarak ve zenginliği artırmak için çok eşliliği uygulamaktaydılar. Levirat evliliği kırgız toplumunda yaygındı ve bir ayrımcı gelenekti. Kırgız halkının aile gelenek ve göreneklerinde anne olarak bir kadına özel bir yer verilmiştir. Annenin statüsü, sosyal dönüşümlerden bağımsız olarak, her zaman en yüksek seviyedeydi. Zalim Kokan Hanlığı'nda Kudayar Kan'ın annesi Carkınayim, saygılı ve değerli birisiydi. Kurmancan Datka'nın Alay'ın kraliçesi olduğu Orta Asya'da böyle eşsiz bir fenomeni Kırgız halkının kültüründe bir cinsiyet normunun varlığının bir göstergesidir. Araştırmada evli olan kadınların aile içerisindeki konumu ve rolü, ailedeki memnuniyet durumu ve ailede erkek kadın statüsü incelenmiştir. Araştırmamıza katılan kadınlara verilen sorular kendi üzerinden (ailesindeki statüsü ve rolleri) ve Kırgız toplumundaki diğer kadınlar hakkındaki düşüncesi üzerinden (Kırgız toplumundaki kadınların özellikleri) ve büyüdüğü ailedeki anne babası üzerinden (İçerisinde büyüdüğü ailesindeki kadına ait olan statü ve roller ) sorulmuştur ve bu boyutlar dikkate alınmıştır.“Kırgız Ailesinde Kadının Statüsü ve Rolü”adı altındaki bu tez çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Bu konunun detaylı bir şekilde işlenebilmesi için öncelikle birinci bölümde Kırgız toplumunda aile kurumu açıklanmıştır ve kırgız ailesinin zaman içerisinde nasıl değiştiğini ve neleri koruyup sakladığı hakkında bilgiler verilmiştir. Kırgız ailesinin tarihsel görünümü başlığı altında, göçebe kırgızlarda aile, Rus Çarlığı Döneminde Kırgız ailesi, Sovyet Döneminde Kırgız ailesi, Bağımsızlık Sonrası Kırgız ailesi hakkında ve Kırgızlarda aile tipleri hakkında bilgiler verilmiştir ve daha sonra Kırgız toplumunda aile sorunları olarak aile içi şiddet, boşanma, yoksulluk , göç yoluyla ailenin parçalanması, çok eşlilik ile ilgili sorunlar anlatılmıştır. İkinci bölümde ise Kırgız kadınlarının ailedeki statüsü ve rolleri hakkında bilgiler verilmiştir. Bu bölümde geleneksel Kırgız toplumunda kadın, Kırgız ailesinde kadının statüsü ve rolü, Kırgız ailesinde kadının statüsünü belirleyen faktörler ele alınmıştır ve detaylı olarak anlatılmıştır. Üçüncü bölümde ise mülakattaki sorular guplandırılarak: Kırgız Kadınlarının Aile Algısı, Kırgız Kadınlarına Göre İyi Eş ve İyi Anne Rolü, Kadının Ailedeki Statüsü ve Ekonomi İlişkisi, Kırgız Kadınlarının Kadına Verdiği Değerler, Ailede Kadın Üzerinden Değerlerin Aktarılması, Ailede Geleneğin Korunması ve Modernlik gibi başlıklar oluşturulmuştur ve katılımcıların verdikleri görüşler aktarılıp açıklanmıştır. Veriler neticesinde bulgular yorumlanıp teze aktarılmıştır. Sonuç ve Kırgızca özet kısımları ile tez noktalanmıştır. Bu çalışmanın evrenini Bişkek şehrinde ve Calal-Abad bölgesinde yaşayan evli olan kadınlar olup örneklemi ise Bişkek şehrinde ve Calal- Abad bölgesindeki Ala-Buka köyünde yaşayan evli olan kadınları kapsamaktadır. Çalışmada, nitel bir araştırma çerçevesinde katılımcılar ile mülakat tekniği kullanılmıştır ve içerik analizi yapılmıştır. Bişkek şehrinde yaşayan ve Calal-Aba'TA yaşayan 40 evli kadın örnekleme dâhil edilmiştir. Demografik sorular ile yaş, eğitim etkenleri, yaşadığı yerin özelliği, büyüdüğü yerin nitelliği ile ilgili sorularda kadınların cevaplarındaki geleneksel kodların aktarımı ve zaman ve mekan içerisindeki değerlerin değişimi anlaşılmaya çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
Бул изилдөө иши кыргыз үй-бүлөсүндөгү аялдын ордун жана ролун аныктоого багытталган. Аял баардык коомдо маанилүү орунга ээ. Коомдордо салтты жана цивилизацияны калыптандырууда, аларды келечек муундарга өткөрүп берүүдө аялдар маанилүү роль ойногон. Аял ортомчулук милдетин, үй-бүлө институтунун ичинде аткарган. Коомдун эркектер менен аялдардан турган эң кичинекей бирдиги үй-бүлө болуп саналат. Ар бир мезгилде, ар бир коомдо үй-бүлөгө ар кандай аныктамалар берилгени менен, үй-бүлөнүн коомдун негизги элементи экени эч качан өзгөргөн эмес. Кыргыздардагы көчмөн жашоо образынан улам кыргыз аялы үй-бүлөдө бир топ көз карандысыздыкка ээ болгон. Кыргызда аялзаты ар дайым баркталып, үй-бүлөдө, коомдо аялзаты баалуу орунду ээлеп келген. Кыргыздар көчмөн эл болгондуктан аялдары башка улуттун аялдарына караганда алда канча эркин болуп, үй-тиричиликтен тышкаркы иштерге өз деңгээлине жараша салым кошо алган. Аялдарга жүктөлгөн милдеттер ага чоң эркиндик берген. Аял – эне, жар, эже, кыз гана эмес, үй-бүлө очогунун бекчиси. Кыргыз элинин үй-бүлөлүк салтында, үрп-адатында аял - эне, баатыр, башкаруучу, даанышман катары өзгөчө оорунду ээлеп келген. Эненин статусу коомдогу кайра куруулуларга карабастан, ар дайым эң жогорууда болгон. Кокон хандыгында Кудаяр кандын энеси Жаркынайым кадырлуу, нарктуу адам болгон. Борбор Азиядагы уникалдуу көрүнүш болуп эсептелген Курманжан Датканын Алай ханышасы болуусу кыргыз элинин маданиятында гендердик норманын бар экенинен кабар берет. Мындан тышкары, кыргыздын каада-салты, моралдык-этикалык нормалары, жүрүм-турум кодекстери ошол мезгилдеги аялдардын коомдогу ордун так аныктап, ар дайым коргоп келген. Кылымдар бою текшерилип, такталып, калыптанган сөздөр, макал-лакаптар да аялзатынын коомдогу ордун көзөмөлдөп келген. Кыргыз аялы биринчи кезекте эне. Эне болуу кыргыз аялдары үчүн сыймык. Үй- бүлөдөгү ар бир кыз чоңойгондо апасындай эне болгусу келет. Кичинекей кыздар апасын туураганга аракет кылат. Жада калса алар ойногон оюндарда да апасындай болуп, өзүн эне катары көрөт. Тарыхта кыргыз аялдары эркектер менен бирдей согушуп, жоокер балдарды тарбиялап өстүрүшкөн. Кыргыз аялдары эзелтен жерин, мекенин, очогун коргоп келген. Салттуу кыргыз коомунда аялдар негизинен аялдын жана эненин ролун ойноп, тарыхтын ар бир этабында кадыр-баркка ээ болгон. Бул изилдөө ишинде кыргыз коомундагы үй-бүлөлүү аялдардын үй-бүлөдөгү орду жана ролу, аялдардын үй-бүлөсүнөн канааттануусу жана үй-бүлөдөгү эркек менен аялдын статусу изилденген. Изилдөөгө катышкан аялдарга өзү жөнүндө (үй-бүлөдөгү статусу жана ролу) жана кыргыз коомундагы башка аялдар (кыргыз коомундагы аялдардын өзгөчөлүктөрү) жөнүндө, алар чоңойгон үй-бүлөдөгү ата-энелери (алар чоңойгон үй-бүлөдөгү аялдын статусу жана ролдору) жөнүндө суроолор берилип, бул суроолордун негизинде топтолгон маалыматтар анализделип жыйынтыктар чыгарылды.“Кыргыз үй-бүлөсүндө аялдын ролу жана статусу”деп аталган бул диссертация үч бөлүктөн турат. Бул теманы кеңири изилдөө үчүн, биринчи бөлүмдө кыргыз коомундагы үй-бүлөнүн тарыхы тууралуу маалыматтар берилди жана кыргыз үй-бүлөсүнүн убакыттын өтүшү менен кандай өзгөрүүлөргө дуушар болгону, эмнелерди сактап келгендиги жөнүндө тарыхый маалыматтар берилди. Диссертациянын биринчи бөлүмү өзүнө“Кыргыз үй-бүлөсүнүн тарыхый көрүнүшү”деген теманын ичинде“Көчмөн кыргыздарда үй-бүлө”,“Орус падышачылыгынын доорунда кыргыз үй-бүлөсү”,“Совет доорунда кыргыз үй-бүлөсү”,“Эгемендүүлүк алгандан кийинки кыргыз үй-бүлөсү”жана“Кыргыз үй-бүлөсүнүн түрлөрү”жөнүндө маалыматтарды камтыды. Андан соң бүгүнкү кыргыз коомчулугундагы үй-бүлөдөгү зордук-зомбулук, ажырашуу, жакырчылык, миграция аркылуу үй- бүлөнүн бузулушу, көп аял алуу сыяктуу үй-бүлө көйгөйлөрүнө жалпы көз караштар берилди
Benzer Tezler
- XIX. yüzyılın başından XX. yüzyılın ilk yıllarına kadar kırgızistan'daki Tatarların sosyal hayatı ve kültürü
XIX кылымдын башынан XX кылымдын башына чейин кыргызстандагы татарлардын социалдык абалы жана маданияты
YANA SITDIKOVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. REMZİ ATAOĞLU
- Чынгыз Айтматовдун чыгармаларында бала проблемасы
Başlık çevirisi yok
NEZAHAT TÜRK
Yüksek Lisans
Kırgızca
2008
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. LAYLİ ÜKÜBAYEVA
- Kırgız toplumunda aile ve ailenin değişen yaşam döngüsü
Family in Kyrgyz society and changing life cycle of family
AZİZA ERGESHKYZY
Doktora
Türkçe
2020
SosyolojiAnkara ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İHSAN ÇAPCIOĞLU
- Tarih-i Burhaneddin-i Belhi (Lady Sheil'in anıları)
History of Burhaneddin-i Belhi (Memories of Lady Sheil)
NİHAL ÇANKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Doğu Dilleri ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiFars Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET KANAR
- Кыргыз элдик педагогикасындагы эмгек тарбиясы (магистрдик диссертация)
Kırgız halk pedagojisinde iş eğitimi
SAYRAGÜL MURZAYEVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2014
Eğitim ve ÖğretimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AKMATALİ ALİMBEKOV