Geri Dön

Археологиялык булактар боюнча теңир-тоо эрте көчмөндөрҥнҥн чарбасы

Arkeolojik kaynaklara göre tanrı-dağ erken göçebelerin ekonomisi

  1. Tez No: 613985
  2. Yazar: KÜNBOLOT AKMATOV
  3. Danışmanlar: PROF. DR. KUBAT TABALDİEV
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Tarih, History
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2012
  8. Dil: Kırgızca
  9. Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 117

Özet

Магистирдик иштин максаты Теңир-Тоо эрте көчмөндөрүнүн (б.з.ч. VII к. – б.з. VI к.) археологиялык материалдарынын (көрүстөндөр, турак-жайлар жана ал жерлерден табылган табылгалар, аска-таш сүрөттөрү, коргончолор, кенчтер) негизинде алардын комплекстүү чарбасын чагылдыруу болуп саналат. Иштин негизги булактары – Теңир-Тоо эрте көчмөндөрүнө таандык ушул мезгилге чейин казылып, изилденген жана жарыка чыккан басылмалар, казуу учурунда табылып байыркы көчмөндөрдүн чарбалык иш-аракеттерин чагылдырган табылгалар болуп саналат. Магистирлик ишибиз киришүүдөн, эки бөлүмдөн жана төрт параграфтан, жыйынтык, библиография жана тиркемеден турат Киришүүдө алгач теманын актуалдуулугу жана көчмөнчүлүк боюнча белгилүү окумуштуулардын изилдөөлөрү, ой-пикирлери тууралуу сөз болот. Өзгөчө белгилей кетчү нерсе, Н.Н. Чебоксаров, М.П. Грязнов, Г.Е. Марков, Н.Э. Масанов, А.М. Хазанов, С.И. Вайнштейн, С.Е. Толыбеков, К.А. Акишев жана башка белгилүү окумуштуулардын илимий эмгектери магистирдик ишибизге методологиялык багыт берди. Магистирдик иштин биринчи бөлүмүндө Теңир-Тоо эрте көчмөндөрүнүн археологиялык эстеликтерин изилдөө тарыхы каралат. Аймактын тарыхый эстеликтери тууралуу алгачкы эскерүүлөр орто кылымдарга таандык. Бирок максаттуу илимий изилдөө иштери аймактын Россия империясына кириши менен жана кийинчерек совет бийлигинин орношу менен башталган. М.В. Воеводский, М.П. Грязнов, А.И. Тереножкин жана өзгөчө А.Н. Бернштамдын изилдөөлөрү Теңир-Тоо археологиясынын өнүгүү этабындагы алгачкы маанилүү кадамдар болуп саналат. Алардан кийин Теңир-Тоо эрте көчмөндөрүнүн археологиялык эстеликтери тууралуу изилдөөлөр А.К. Кибиров, А.К. Абетеков, Ю.Д. Баруздин, И.К. Кожомбердиев, Ю.А. Заднепровский, Д.Ф. Винник, В.П. Мокрынин, К.И. Ташбаева, К.Ш. Табалдиев, С. Иванов жана башкалардын эмгектеринде чагылдырылган. Иштин экинчи бөлүмү Археологиялык булактар боюнча Теңир-Тоо эрте көчмөндөрүнүн чарбасы деп аталат жана ал төрт параграфты камтыйт. Алгач Теңир-Тоо аймагынын табигый-географиялык шарттарына мүнөздөмө берилет. Белгилүү болгондой калктын чарбалык иш-аракеттери аны курчаган чөйрөгө жараша, ал эми калктын материалдык маданияты негизги чарбалык иш-аракетке жараша болот. Ошондуктан кайсы бир коомдун экономикасына мүнөздөмө берерден мурун, ал коом орун алган табиятты жакшы билишибиз зарыл. Бул бөлүмдө магистирлик иштин негизги максаты болгон Теңир-Тоо эрте көчмөндөрүнүн комплекстүү чарбасын көрсөтүүгө аракет кылабыз. Бизге белгилүү археологиялык булактарды жалпылап карап айрым пикирлерди айтканга аракет кылынат. Албетте, мисалы эрте көчмөндөрүнүн малчылык же дыйканчылык же болбосо металл иштетүү сыяктуу чарбачылыктары жөнүндө өзүнчө бир эмгек жазса болот. Бирок биздин негизги максатыбыз Теңир-Тоо эрте көчмөндөрүнүн комплекстүү экономикасын чагылдыруу менен алардын табиятын, жашоо-тиричилигин таанууга аракет кылуу. Иштин аягында оюубуз жыйынтыкталат. Биздин оюубузча археологиялык булактар жана көчмөнчүлүктүн теориялык, методологиялык жоболору сак жана усун мезгилиндеги малчыларды сөздүн туура маанисинде «көчмөндөр» деп атоого негиз бербейт. Тиешелүү аныктамаларын эске алуу менен жана терминдин шарттуулугун белгилеп биз аларды «жарым көчмөндөр» деп атай алабыз. Ачкыч сөздөр: эрте көчмөндөр / чарба / чарбалык-маданий типтер / малчылык / дыйканчылык / аңчылык / кол өнөрчүлүк / жарым көчмөндөр.

Özet (Çeviri)

Yüksek Lisans Tezinin amacı, Tanrı-Dağ erken göçebelerin (MÖ. VII y. – MS. VI y.) kapsamlı ekonomik faaliyetlerini arkeolojik kaynakların (kurganlar, yerleĢim yerler ve oralarda bulunan buluntular, petroglifler v.s.) temelinde yansıtmaktır. Fakat bugünkü arkeolojik kaynaklar saka ve usun boyların çeĢitli ekonomik faalyetlerini muntazam Ģekilde gösteremez. Çünkü, eski toplumların sosyal ve ekonomik hayatlarını araĢtırırken en önemli arkeolojik kaynak olan eski yerleĢim yerler, Tanrı-Dağlarında yeterli kadar araĢtırılmamıĢtır. Bu yüzden Tanrı-Dağ arkeolojisindeki aktüel meselelerden biri de erken göçebelerin yerleĢim yerlerini bulmak ve araĢtırmaktır. Tanrı-Dağ erken göçebelerin kültürü kurganlar ve orada bulunan buluntuların esasında nitelenmektedir. Bugüne kadar saka ve usun boylarına ait iki bine yakın kurganlar kazılmıĢtır. Bu yüzden erken göçebelerin ölü gömme adetleri hakkında yeterli derecede bilgiler mevcuttur. Belli olduğu gibi din ve ölü gömme adetine uyarak, saka ve usunlar ölülerin yanına belirli bir Ģeyler (seramik kaplar, ritüel yemek, silahlar ve süs eĢyaları) koyarlardı. Ona rağmen kurganlardaki monoton eĢyalar bazen çeĢitli ekonomik faaliyetler hakkında fikir veren araçlı bilgileri içermektedirler. Örneğin, sakaların tarım ile uğraĢtıklarını belirtmekte saman kerpiçleri, seramik kapların dibine yapıĢmıĢ darılar göstermektedir. Demek titizlikle yapılan ve etraflı araĢtırmalara göre erken göçebelerin kurganları ve orada bulunan buluntulara dayanarak onların kapsamlı ekonomisini yansıtmak mümkündür. Tanrı-Dağ erken göçebelerin ekonomisi ile ilgili yapılan çalıĢma: giriĢ, iki bölüm ve dört alt bölüm, sonuç, bibliyografi ve tablolar üzerine tesis edilmiĢtir. ÇalıĢmanın daha iyi anlaĢılabilmesi için tezin giriş kısmında ünlü bilim adamları tarafından geliĢtirilen göçebelik boyunca temel teoriler ele alınmıĢtır. Özellikle N.N. Çeboksarov, M.P. Gryaznov, G.E. Markov, N.E. Masanov, A.M. Hazanov, S.Ġ. VaynĢteyn, S.E. Tolıbekov, K.A. AkiĢev`in çalıĢmaları bizim tez yazmamızda metodolojik yön oldu. ÇalıĢmanın birinci bölümü Tanrı-Dağ erken göçebelerin arkeolojik eserlerini araĢtırma tarihine ayrılmıĢtır. Bilindiği gibi sistemli ilmi arkeolojik araĢtırmalar XX yüzyılın 20-30 yıllarında M.V. Voevodskiy, M.P. Gryaznov`un kazıları ile baĢlamıĢtır. Fakat Kırgızistan arkeolojisinin temelinde A.N. BernĢtam durmaktadır. Tanrı-Dağ göçebelerin kültürü hakkında ilk genel çalıĢmalar A.N. BernĢtam`a aittir. 1940-1990 yıllarına kadar erken göçebelerin arkeolojik eserleri A.K. Kibirov, A.K. Abetekov, Yu.D. Baruzdin, I.K. Kocomberdiev, Yu.A. Zadneprovskiy, D.F. Vinnik, M.P. Mokrınin v.b taraflarından araĢtırılmıĢtır. Son yıllarda erken göçebe kültürünün her hangi meseleleri boyunca K.Ġ. TaĢbaeva, K.ġ. Tabaldiev ve S. Ġvanov`un makaleleri yayınlanmıĢtır. ÇalıĢmanın ikinci bölümünde arkeolojik kaynaklara dayanarak saka ve usun göçebelerin çeĢitli ekonomik faaliyetleri hakkında bahsedilir. Bilindiği gibi coğrafi ve doğal koĢullar insanların ekonomik faaliyetlerin oluĢma ve iĢlemesine büyük etkisi vardır. Bu yüzden önce Tanrı-Dağların doğal koĢulları hakkında söz olacak. Arkeolojik kaynaklar gösterdiği gibi Tanrı-Dağ erken göçebelerin ekonomisinin temeli yarı göçebe hayvancılık idi. Ekonomik hayatlarında önemli bir yeri olan ve en çok beslenen hayvanlardan olan atların ulaĢım, beslenme ve savaĢ aracı olarak çok önemli bir yer aldığını söyleyebiliriz. Sakaların ve usunların besledikleri hayvanlar arasında atlardan baĢka koyun, sığır, keçi ve deve de gelmektedir. Ancak hiçbir ekonomik faaliyet tek baĢına toplumun ihtiyaclarını karĢılayamayacağı gibi Tanrı-Dağ erken göçebeleri diğer ekonomik faaliyetlerde de bulunmuĢlardır. Bu itibarla belirli olçülerde tarım, avcılık ve zanaat de ekonomik faaliyetlerinin icinde yer almıĢtır. ÇalıĢmanın sonucunda arkeolojik kaynaklar erken göçebelerin ekonomisi kapsamlı olduğu ve bu yüzden onları yarı göçebeler diye nitelendirmek doğru olduğu belirlenir.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    614362

    Yedi su, tanrı dağları ve sincan bölgesindeki göktürk heykelleri üzerine yapılan araştırmalar

    Жети-суу, теңир-тоо жана чыгыш түркстандагы түрк айкелдеринин изилдениши

    SONER PULAN

    Yüksek Lisans

    Kırgızca

    Kırgızca

    2013

    TarihKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. KUBATBEK TABALDİYEV

  2. Tez No

    822915

    Махмуд Кашгаринин 'Диван Лугат ит-Түрк' сөздүгү кыргыз элинин культурогенези боюнча тарыхый-этнографиялык булак катары'

    Kırgızların kültür tarihinin kaynağı olarak Kaşgarlı Mahmud'un 'Divanü Lugat it-Türk' sözlüğü

    NURSULTAN ABDİMİTALİB ULUU

    Doktora

    Kırgızca

    Kırgızca

    2023

    TarihKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ANVARBEK MOKEEV

  3. Tez No

    615034

    Кыргыз уруулары менен огуз-түркмөн урууларынын этникалык байланыштары

    Kırgız boyları ile Oğuz-Türkmen boyları arasındaki etnik ilişkiler

    TOLKUNAY OROZBEKOVA

    Yüksek Lisans

    Kırgızca

    Kırgızca

    2018

    TarihKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ANVARBEK MOKEEV

  4. Tez No

    614065

    Кетмен-төбө өрөөнүнүн катакомба тибиндеги эстеликтери жана өзгөчөлүктөрү(ы. кожомбердиевдин архивдик материалдарынын негизинде )

    Ketmen-Töbö vadisinin Katakomba tipli anıtları ve özellikleri üzerine incelemeler (1. Kojomberdiyev'in arşiv materiallerine göre)

    AYSULUU ASANGARIYEVA

    Yüksek Lisans

    Kırgızca

    Kırgızca

    2012

    TarihKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. KUBATBEK TABALDIYEV

  5. Tez No

    823084

    Günümüzdeki Kırsal Alandaki Kırgızların GünlükHayatındaki Eski İnanışların İzleri (Toktogul Bölgesi Örneği

    Азыркы элеттик кыргыздардын күнүмдүк турмушундагы байыркы ишенимдердин издери(Токтогул районунун мисалында)

    AYZAT CILDIZBEK KIZI

    Yüksek Lisans

    Kırgızca

    Kırgızca

    2023

    TarihKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi

    Tarih Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. KAYRAT BELEK

Geri Dön