Кыргыздардагы сот системасынын тарыхы(xıx.к.экинчи жарымы - xx.башы)
Kırgız yasa sisteminin tarihi (XIX yy. yarısı – XX yy.başı)
- Tez No: 614689
- Danışmanlar: DOÇ. DR. CEENBEK ALIMBAYEV
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Kırgızlar, hukuk, biy, adalet enstitü, adat, şeriat, Çarlık Rusya \
- Yıl: 2015
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 128
Özet
Bağımsız Kırgızistan'ın tarihinde geniş bir şekilde ilk defa yasa reformunun gerçekleştirilmesi, cumhuriyet tarihçilerinin birçok yeni, önemli amaçları edinmesini sağlamıştır. Onlardan biri de Kırgız halkının geleneksel yasa sisteminin analizi ve değerlendirilmesi. Kırgızların Rus İmparatorluğu'na katılmasından önceki dönemde sosyal-idari suç işlemlerinin hepsi kırgızların asırlardan beri oturmuş geleneksel hukuk sistemine göre değerlendirilmiştir. Geleneksel hukuk Kırgızların siyasi, sosyal, ekonomik ve iç yaşamını düzenleyen geleneklerden, davranış kurallarından oluşmuştur ve toplumsal yönetim tarafından kontrol altına alınmıştır. Yargı prosedürü kırgızların idarecileri – biyler tarafından yürütülüp geleneklere istinaden yönetilmiştir. XVIII- 5 XIX y.y. başında kırgız halkının en üst makam yöneticisine ''biy'' denilmiştir. Biy – aynı zamanda hem en üst makam yöneticisini hem de adalet enstitü şu fonksiyonlarını içermiştir. Bu tezde ''biy'' derecesinin ortaya çıkma tarihi, üstlendiği fonksiyonu, gelişmesi geniş bir biçimde değerlendirilecektir. Biy hakimliğinin kendine özgü prosedür yönetmeliği olmuştur. Suçun derecesine göre suçluya ya para cezası ya da ölüm cezası verilmiştir. Kırgızistan'ın güney bölgelerinde büyük hakimler işleri yürüterek şeriata göre yasal işlemleri gerçekleştirmiştir. Çarlık Rusya'nın ''biyler'' idaresini öncelikli olarak kendine bağlaması ve sonra da tamamen yok etmesinin esas nedeni geleneksel yasa sisteminin adalet olduğu dıyebiliriz. Kırgızların biy hakimliğinin faaliyeti geleneksel doğu toplumlarına ait hukuk ve davranış kurallarını temel almıştır. Onlar sadece hukuk kurallarına göre değil kendine özgü manevi değerlerine göre de adalet işlerini gerçekleştirmiştir. Hukuksal işlemlere karşı böyle bir ilişki sadece yazılmış yasalara dayanmıştır. Rus adalet sistemine özgü pozitivist yaklaşıma ters gelen Kırgızların geleneksel yasa sistemine pozitivizmin zorla kabullendirilmesi yerel halkın tepkisine neden olmuştur. Günümüzde dünya hukuksal toplumunda etik, hukuk ve edep-ahlak bağlantısı hakkında birçok tartışmalar vardır. Kırgız yasa sistemini derin araştırarak, günümüzde de istifade edilmesi mümkündür.
Özet (Çeviri)
Эгемендүү Кыргызстандын тарыхындагы масштабдуу түрдө алгачкы ирет сот реформасынын ишке ашырылышы, республиканын тарыхчыларынын алдында бир топ жаңы, маанилүү максаттарды жаратууда, алардын бири катары кыргыз элинин салттуу сот системасына анализ жасоо жана тарыхый баа берүү. Кыргыздардын Россия империясына кошулганга чейинки мезгилде коомдук-административдик кылмыш иштердин баардыгы кыргыздардын кылымдардан бери калыптанып келген салттуу укукка жараша чечилип келген. Салттуу - укук (адат) кыргыздардын саясий, социалдык, экономикалык жана 7 ички жашоосун тартипке салуучу, салттардан, жүрүш- туруш эрежелеринен келип чыккан жана коомдук бийлик тарабынан көзөмөлгө алынган. Сот жараяны кыргыз элинин төбөлдөрү - бийлер тарабынан жүргүзүлүп, адатка ылайык чечилген.XVIII-XIX кылымдын башында кыргыз элинин эң жогорку рангдагы башкаруучусу – бий деп аталган. Бий – бир эле учурда өзүнө эң жогорку бийлик органын жана адилет институтунун функцияларын камтыган. Диссертацияда“бий”– титулунун келип чыгыш тарыхы, аткарган функциясы, эволюцияланылышы кеңири баяндалат. Бийлер сотунун өзүнө мүнөздүү процессуалдык тартиби болгон. Кылмыштын оордугуна же жеңилдигине карата кылмышкер жөнөкөй айып төлөө же өлүм жазасына тартылган. Кыргызстандын түштүк аймактарында казы соттору иш алып барып шариат боюнча сот иштерин жүргүзүшкөн. Орус падышачылыгын бийлер сотун биринчи өзүнө баш ийдирип, кийин такыр түбүнөн жок кылуусунун эң негизги себеби бул салтту сот системасынын, соттук башкаруунун уникалдуулугунда десек болот. Кыргыздардын бий сотунун ишмердүүлүгү салттуу чыгыш коомдоруна таандык болгон – укук жана жүрүм-турум нормаларына кептелген. Алар бир гана укуктун нормаларына таянбастан, өздөрүн жекелик моралдык баалуулуктарына да жараша адилет иштерин жүргузүшкөн. Укук иштерине болгон мындай мамиле, бир гана жазма мыйзамдарга таянган, орус адилет системасына мүнөздүү болгон, позитивисттик позициясына карама каршы келген. Кыргыздардын салттуу сот системасына позитивизмдин зордоп сиңдирүү, жергиликтүү калктын терс реакциясын жараткан. Азыркы мезгилде дүйнөлүк укуктук коомчулукта, этика , укук жана адептин байланышы тууралуу көп талкуулар жаралууда. Демек, кыргыз бий сотунун принциптери азыркы күндө таптакыр архаикалык эмес, тескерисинче өтө актуалдуу, терең изилдөөгө жана заманбап теория, практикага киргизүүгө арзыйт. Бир гана Кыргызстанда, Орто Азия регионунда эмес, бүтүндөй дүйнөлүк деңгээлде.
Benzer Tezler
- Kırgız ailesinde kadının rolü ve statüsü
Кыргыз үй-бүлөсүндө аялдын ролу жана статусу
GÜLSARA MANASOVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
SosyolojiKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiSosyoloji Ana Bilim Dalı
DR. CEVAP ÖZYURT
- Kırgız seçkinlerinin siyasi ve tarihi rolü (XIX yy. ortası- XX yy. başı
Кыргыз элитасынын саясий жана тарыхый ролу (XIX к. ортосу-XX к. башы)
CAKŞILIK KADIR UULU
Yüksek Lisans
Kırgızca
2021
Siyasal BilimlerKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiPROF. DR. MURATBEK KOCOBEKOV
- Совет доорунда кыргыздардагы туугандык, уруулук жана жердешчилик байланыштарынын трансформацияланышы
Sovyet döneminde Kırgızlarda akrabalık, kabilecilik ve hemşehrilik ilişkilerinin değişimi
ASEL TOKTORALI KIZI
Yüksek Lisans
Kırgızca
2022
SosyolojiKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CEENBEK ALIMBAEV
- 'манас' эпосундагы тарыхый түрк тилдерине таандык тилдик каражаттар
Manas Destanında tarihî Türk lehçelerine аit dil unsurları
AYCAMAL ASKARBEK KIZI
Yüksek Lisans
Kırgızca
2018
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV
- Kırgızlar'da doğum ritüelleri ve onun tarihi izleri (Oş ve Talas örneği)
Кыргыздарда бала төрөлүү салты жана анын тарыхый мааниси (ош жана талас мисалында)
GULİRA EŞENALİYEVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2013
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. Olcobay KARATAYEV