Махмуд кашгаринин 'диван лугат ат-түрк' сөздүгү тарыхый-этнографиялык булак катары
Tarihi ve etnografik kaynak olarak Kaşgarlı Mahmud'un 'Divani Lugatit Türk'sözlüğü
- Tez No: 614703
- Danışmanlar: PROF. DR. ANVARBEK MOKEEV
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Kaşgarlı Mahmud, Karahanlılar Devri, Divani Lugatit Türk, Nevruz Bayramı, Türkler, Kırgızlar, Ürkün. v
- Yıl: 2015
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 107
Özet
Дүйнөлүк маданиятка Жусуп Баласагуни жана Махмуд Кашгари сыяктуу аалымдарды бере алган караханиддер менен кыргыз элинин маданиятындагы (культурогенез) жалпылыктар абдан көп. Бул дипломдук иште Махмуд Кашгаринин“Диван Лугат ат-Түрк”сөздүгүндө кездешкен фольклордук, этнографиялык маалыматтарды кыргыз элинин фольклордук мурастары,“Манас”эпосу жана кыргыз элинин этнографиясы менен салыштырып, окшоштуктарды белгилегенге аракет кылдык. Дипломдук иш баш сөздөн, киришүүдөн, эки баптан, корутундудан жана колдонулган адабияттардын тизмесинен турат. Биринчи бап -“Диван Лугат ат-Түрк”тарыхый булак катары“ деп аталып, эки бөлүмдөн турат. Биринчи бөлүмдө кыргыз коомчулугунда кызуу талаш тартыштарды туудурган Үркүн сөзү тууралуу анализ жүргүзүлүп, анын байыртан эле колдонулуп келе жатаарын жана карахандар доорунда саясий кырдаалды билдирген сөз экендигин көрсөтүүгө аракеттендик. Бул сөздү анализдөөдө кыргыз тилинин сөздүгү жана ”Манас“ эпосу менен салыштыруу аракети жүргүзүлдү. Биринчи баптын экинчи бөлүмүндө түрк этнониминин келип чыгышы жана бул терминдин мааниси тууралуу илимдеги көз-караштардын тизмесин берип, аягында өзүбүздүн пикирибизди сунганган аракеттендик. Экинчи бап - ”Диван Лугат ат-Түрк“ этнографиялык булак катары”деп аталып, эки бөлүмдөн турат. Биринчи бөлүмүндө“Диван Лугат ат-Түрктө”кездешкен баланын төрөлүшүнө байланыштуу ырым-жырымдарды бүгүнкү кыргыз элинде баланын төрөлүшү жана бала чоңойтууда колдонулуп келе жаткан ырым-жырымдар менен салыштырып, арасындагы окшоштуктар жана айырмачылыктарды чыгарууга аракет жүргүзүлдү. Бул бөлүмдө кыргыз элинин карахандардын маданиятынын улантуучуларынын бири экендигин көрсөтүүгө аракеттендик. Диссертациянын жыйынтык бөлүмүндө жасалган иштердин жыйынтыгы берилген. Бул бөлүмдө Махмуд Кашгаринин“Диван Лугат ат-Түрк”сөздүгүндө кездешкен тарыхый жана этнографиялык маалыматтарды кыргыз элинин тарыхы, тили, фольклору менен салыштырылып, андан чыгарылган натыйжалар көрсөтүлдү. Диссертациянын жыйынтык бөлүмүнөн кийин диссертациялык ишке байланыштуу колдонулган адабияттар берилген. Ачкыч сөздөр: Махмуд Кашгари,“Диван Лугат ат-Түрк”, караханиддер доору, кыргыздар, түрктөр,“түрк”сөзүнүн этимологиясы, Нооруз, Үркүн. ix
Özet (Çeviri)
Hazırlanmış olan yüksek lisans tezinde Karahanlılar devrinin büyük alimi Kaşgarlı Mahmud'un“Divani Lugatit Türk”sözlüğünde yer alan bazı kelimelerin anlamlarını günümüzdeki Kırgız dilinde yansıması, Divan Lügat'ta kaydedilen Karahanlılardaki bazı bayramları, özellikle Nevruz bayramı hakkında bilgiler verilmiştir. Birinci bölüm“Mahmud Kaşgari'nin ”Divan Lugat at-Türk“ tarıhıy bulak katarı”diye adlandırıldı. Bu bölümde sözlükte yer alan ürkün ve Türk kelimeleri hakkındaki bilgileri günümüzdeki Kırgız dilinde ve Manas destanında kullanılması hakkında görüşleri sunduk. Onun dışında bu bölümde sözlüğün adlandırılmasında kullanılan Türk kelimesi üzerine değerlendirme yapıldı. Sözlükte Türk kelimesinin Türkler, Türk milleti anlamından başka güçlü, asker, Ata yurd anlamında kullanılmıştır. Biz bu sözleri tezde kullanarak Türk kelimesinin etimolojisi hakkında kendi fikrimizi sunmaya çalıştık. İkinci bölüm“Divani Lugatit Türk”etnografik kaynak olarak diye adlandırdık. Bu bölümde sözlükte yer alan etnografik bilgileri günümüzdeki Kırgız'lardaki örf-adet, geleneklerdeki örnekleri ile karşılaştırmalı değerlendirme yapıldı. Ayrıca sözlükte adı geçen Nevruz bayramı hakkındaki bilgileri günümüzdeki Kırgızlarda ve Orta Asya'daki Türk halklarındaki kutlanma şekli ile karşılaştırma yapıldı. Adı geçen bölümün alt başlıklarında Kırgızlar'daki çocuğun doğması ve büyümesinde yapılan gelenekleri Divani Lugatit Türk'te kaydedilen çocuk doğmasında yapılan gelenekler ile karşılaştırma yapıldı. Tezin sonuç bölümünde yapılan çalışmadan elde edilen bulgular verilmiştir. Bu bölümde Kaşgarlı Mahmud'un Divani Lugatit Türk sözlüğünden alınan bilgileri ve ortaya koyduğu sonuçlardan bahsedilmiştir. Sonuç bölümünün ardından kaynakça verilerek çalışma tamamlanmıştır.
Benzer Tezler
- Махмуд Кашгаринин 'Диван лугат ат-түрк' сөздүгү этнопедагогикалык булак катары
Etnopedagojık kaynak olarak Kaşgarlı Mahmud'un «Divânü Lugâtı't-Türk» sözlüğü
AKILAY ASAMİDİNOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2019
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AKMATALİ ALİMBEKOV
- Махмуд Кашгаринин 'Диван Лугат ит-Түрк' сөздүгү кыргыз элинин культурогенези боюнча тарыхый-этнографиялык булак катары'
Kırgızların kültür tarihinin kaynağı olarak Kaşgarlı Mahmud'un 'Divanü Lugat it-Türk' sözlüğü
NURSULTAN ABDİMİTALİB ULUU
Doktora
Kırgızca
2023
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ANVARBEK MOKEEV
- XVI-XVIII кылымдардагы фарсча жана түркчө тарыхый булактар боюнча кыргыздар менен борбордук азия элдеринин этникалык байланыштары
XVI-XVIII.yüzyıllarda Farsça ve Türkçe tarihi kaynaklara göre Kırgızlar ile merkezi Asya halkları arasındaki etnik ilişkiler
BAYZAK MAMATALİYEV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2018
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ANVARBEK MOKEEV
- «дивану лугат-ит-түрк» сөздүгү кыргыз тилинин тарыхый өнүгүшүн изилдөө булагы(фонологиялык жана морфонологиялык изилдөө)
Kırgız dilinin tarihi gelişiminin araştırılmasında bir kaynak olarak Divanü Lugati't-Türk (Fonolojik ve morfonolojik inceleme)
NEGİZBEK ŞABDANALİYEV
Doktora
Kırgızca
2015
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KADIRALI KONKOBAYEV
- Өмүркул караевдин изилдөөлөрүндө кыргыздардын этностук тарыхынын чагылдырылышы
Ömürkul Karayev'in Araştırmalarında Kırgızların Etnik Tarihinin Ele Alınışı
SALİYA KURMANOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OLCOBAY KARATAEV