Küreselleşme sürecinde Kırgızistan ekonomisinde rekabet gücü oluşturma ve geliştirme sorunları
Ааламдашуу процессинде кыргызстандын экономикасында атаандаштык чөйрө түзүү жана өнүктүрүү маселеси
- Tez No: 615544
- Danışmanlar: PROF. DR. JUSUP PİRİMBAEV
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Ekonomi, Economics
- Anahtar Kelimeler: Ulusal Rekabet Gücü, Elmas Modeli, Karsılastırmalı Üstünlükler, Ekonomik Büyüme, Rekabet Stratejisi
- Yıl: 2013
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İktisat Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 152
Özet
Soviyetler birliğinin dağılmasıyal beraber bağımsızlığını kazanan Kırgızistan, planlı bir ekonomik yapıdan piyasa ekonomisine geçiş sürecine girmiştir. Bu süreç içerisinde piyasa ekonomisinin çarklarının çalışması için toptan özelleştirme politikalarının uygulanması sonucunda, mevcut güçlü üretim yapısı çökmüş ve ülkede yaşam standartları gerilemiştir. Bunun sebebi olarak da özelleştirilen fabrika ve işletmeleri çalıştırmak yerine onları parçalayarak satılması ve özel mülk sahibi eski Soviyet insanların girişimcilik anlayışının olamamasından kaynaklandığı söylenebilir. Diğer yandan ülkenin küreselleşme süreciyle beraber dış ticaretteki engellerin kaldırması ve daha liberal politikaların uygulaması sonucunda iç üretim yapısı iyice zayıflayarak ithal mallar ile rekabet edemeyecek hale gelmiştir. Özellikle 1998'de Kırgızistan'ın BDT ülkelerinden ilk olarak Dünya Ticaret Örgütüne üye olması, ülkenin dışa ekonomik bağımlılığı daha da artmış ve dış ticaret açığı iyice büyümüştür. Dolayısıyla hükümetin hem özelleştirme hem de liberal dış ticaret politikalarının uygulanması sonucunda iç endüstriyel yapının çöktüğü söylenebilir. Yani devlet iç endüstriyel yapını koruma, geliştirme, rekabet gücünü arttırabilme konusunda ithal ikameci, korumacı ve destekleyici politikalar uygulamadığı ve bunları göz önünde bulundurmadığı için yerel üretimin rekabet gücü zayıflamış ve ülke daha çok ithalatla geçinme yoluna girmiştir. Sonuç itibariyle bu durum uzun vadede ekonomik kalkınmaya ters etki edeceği gibi ekonominin dışa bağımlılığının artması gibi riskleri de beraberinde taşımaktadır. Dolayısıyla günümüz küreselleşen dünyasında ve özellikle Kırgızistan'ın, Rusya'nın başını çektiği Gümrük Birliğine üye olmadan önce bunun fırsatlarından yararlanabilmenin tek yolu olarak; ülkenin iç ekonomik potansiyelini değerlendirmek, kilit sektörleri tespit etmek, mevcut üreticileri desteklemek; kısaca ülkenin ulusal rekabet gücünü arttırmak olduğu şüphesizdir. Bu bağlamda bağımsızlıktan günümüze kadar Kırgızistan'ın rekabet gücünü arttırmak için dönemin cumhurbaşkanları tarafından stratejik planların oluşturulmasına rağmen bu planların uygulama kısmında pek başarıya ulaşılamamıştır. Öte yandan rekabet gücüyle ilgili ülkede ciddi bilimsel çalışmaların az olduğu tespit edilmiştir. Bütün bu sorunlardan yola çıkarak bu tez konusunu ele almak zarureti doğmuştur v Araştırmanın amacı; ulusal rekabet gücünü teorik ve metodolojik taraftan ele almak ve Kırgızistan'ın rekabet gücünü bu teoriler bağlamında değerlendirmek ve bu değerlendirmeler perspektifinden literatüre katkı sağlamaktır. Bu ana amaç bağlamında şağıdaki gibi alt meseleler belirlenmiştir: Rekabet gücü kavramının tanımlanması; ulusal rekabet gücü ile ilgili literatürü taramak, Kırgızistan için uygun model seçilerek analiz yapılması; analizden çıkan sonuçlar bağlamında Kırgızistan'ın rekabet gücünü arttırmak için önerilerde bulunmak ve literatüre katkı sağlamak. Bu çalışmada Kırgızistan'ın ulusal rekabet gücü Porter'in Elmas modeliyle açıklanmaya çalışılmıştır. Bu model çerçevesinde ülkenin ulusal rekabet gücünü açıklamak için ulusal ekonomik kurumlardan ve uluslararası rekabeti ve iş yapma (doing business) durumu ölçen kurumlardan veriler alınarak Balassa ve Volrath endeksi hesaplanmış ve Kırgızistan'ın göreceli rekabet gücüne sahip mal grupları tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra iş adamları, akademisyenler ve bürokratlardan oluşan odak grupları belirlenerek Elmas Modeli çerçevesinde sorular hazırlanarak mülakat yapılmıştır. Bütün bu birincil ve ikicil veriler biribirini tamamlamıştır ve bunlar toplanarak Elmas Modeli çerçevesinde analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucunda Kırgızistan'ın rekabet gücünü açıklamada Porter'in Elmas modeli uygun olmakla beraber yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Yetersiz olmasının sebebi olarak modelin dışında bulunan Devletin Rolü, Kırgızistan için değerlendirilirken modelin içinde olması gerektiği ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca Kırgızistan'ın rekabet gücünü etkileyen model dışı başka faktörlerin modelde bulunan faktörlerle bağlı olmakla beraber çözülmesi konusunda daha öcelikli oldukları tespit edilmiştir. Bu faktörler: kayıt dışı ekonomi, yolsuzluk, mülküyet hakkı, siyasal istikrar ve halkın kültürel yapısı. Bununla beraber hesaplanan Balassa ve Volrath endeksi sonucunda Kırgızistan'ın madencilik, tarım ve hafif sanayi sektöründe uluslararasır rekabet gücüne sahip olduğu belirtilmiştir. Son olarak, ekonomide sektörler arası girdi çıktı alışverişi ve devlet özel sektör işbirliğini zayıf olduğu, ve bira an önce bu sorunların çözülmesi önerilmiştir.
Özet (Çeviri)
Советтер Союзунун таркоосунан кийин өз эгемендигине ээ болгон Кыргызстан, жаңы экономикалык багыт тандап, пландуу экономикадан рыноктук экономикага өтүү процессин баштаткан. Экономикалык реформалардын алгачкыларынан болуп“менчиктештирүү”саясаты болуп саналат. Бирок тилеке каршы, бул саясат экономикалык өнүгүүгө жана рыноктун экономиканын механизмдеринин иштетүүсүнө алып келген жок. Тескерисинче СССРден калган күчтүү индустриялар, заводдор жана фабрикалар менчике сатылып, өлкөнүн ички дүң өндүрүмү кескин түрдө азайган. Мунун себебин серепчилер, ошол мезгилде менчике ээ болгон адамдардын кайра иштетүү жана өндүрүп бизнес жасоо менталитетинин жоктугунан деп белгилешет. Ошондой эле ааламдашуу процессинин да тааасири менен Кыргызстан тышкы соодада либералдык саясат жүргүзүп, бүткүл дүйнөлүк соода уюмуна 1998-жылы КМШ өлкөлөрүнүн арасынан алгачкы өлкө болуп мүчөлүкө кабыл алынган. Бул мүчөлүк Кыргызстанга бүткүл дүйнөдөгү өлкөлөр менен эркин соода мамилесин түзүү мүмкүнчүлүгүн бергенине карабастан, өлкөнүн ички өнөр жайынын эл аралык аттандаштыка туруштук бере албай өлкөдө импорт менен экспорттун арасындага ажырым чоңойо баштаган. Бул экономикалык порблемаларды чечүүнүн бир гана жолу өлкөнүн ички өндүрүмдүүлүк потенциялын жогорулатуу керектиги шексиз. Башкача айтканда Кыргызстандын экономикалык өнүгүү жолуна түшүп, жашоо стандарттарын жогорулатуунун жолу; улуттук атаандаштык күчүн жогорулатуудан өтөт. Кыргызытанда экономикалык өнүгүү жана атаандаштыкты өнүктүрүү үчүн стратегиялык пландар мезгилдин президенттери тарабынан даярдалганына карабастан, алар кагаз жүзүндө гана калып, көпчүлүк учурда ишке ашырылган эмес. Ошондой эле улуттук атаандаштыкты өнүктүрүү боюнча Кыргызстанда илимий иштердин чектелүү гана санда болуусу; бул маселени дисертациялык тема катары изилдөнүүсүнө түрткү берди. Бул илимий иштин максаты; атаандаштык жөндөмүнүн теориялык-методологиялык негиздерин изилдөө жана анын негизинде Кыргызстанды vii атаандаштык жөндөмүн аныктоо аркылуу теориялык - методологиялык негиздерге салым кошуу болун эсептелинет. Бул негизги максаттын негизинде төмөнкүдөй маселелер койулган: a) Атаандаштык жөндөмүнүн маңызын ачып көрсөтүү; б) Атаандштык жөндөмү жөнүндөгү адабияттарды жана модельдерди изилдөө жана Кыргызстан үчүн ылайыктуу модель тандап анализ жасоо; в) Анализдин жыйынтыктарынын негизинде Кыргызстандын атаандаштык жөндөмүн жогорулатуу үчүн сунуштарды берүү жана теориялык салым кошуу. Кыргызстандын улуттук атаандаштык жөндөмү Портердин Алмаз Моделинин негизинде аныкталды. Модель үчүн жергиликтүү жана эларалык институттардын басылмаларынан экинчи даражадагы маалыматтар алынып Баласса жана Вольратх индекстери эсептелди; Жеке ишкерлер, эксперттер жана мамлекеттик кызматкерлерден модельдин негизинде суроолор даярдалып сурамжылоо жасалды.Сурамжылоого катышкандар: Кыргыз-Түрк ишкерлер ассоциациясы, ЖИА, Американ Чамбер, Эларалык Бизнесс Ассосциациясы, Экономика мимнстрлиги, Эксперттер. Илимий иштин жыйынтыгында; Баласса жана Вольратх индестери эсептелип, Кыргызстан тоокен(алтын), айыл чарба жана электрэнергия тармактарында атаандаштыгы күчтүү экендиги аныкталды. Бул секторлордо экспортту көбөйтүү үчүн чет-жергиликтүү ишканаларды курулушуна өбөлгө түзүү сунушталды. Өнөр жайды өнүктүрүү жана бул тармака инвестиция тартуу үчүн Бажы Биримдигине мүчө болуу керектиги белгиленди. Ошондой эле сектордук кластерледин өлкөдө жок экендиги белгиленип, айыл чарба- тамак аш жана текстиль секторлорун бирибирине байланыштырган кластерлердин түзүлүүсү атаандаштык жөңдөмүн жогорулатары аныкталды. Портердин Алмаз Модели натыйжасында Кыргызстандын атаандаштык жөндөмү начар экендиги аныкталды жана анын себептерин модельдин ичиндеги жана андан сырткаркы факторлрдо (коррупция, көмүскө экономика, соттук система жана жеке мүлк ээсин коргоо) экендиги аныкталды. Улуттук атаандаштык жөндөмүн басаңдаткан себептерди өлкө чечкен убакытта, Кыргызстандын жарандардын жашоо деңгээли жогорулашы мүмкүн экендиги белгиленди. Ачкыч сөздөр: Улуттук атаандаштык, алмаз модели, экономикалык өсүү, салыштырмалуу стратегия.
Benzer Tezler
- Uluslararası mali kuruluşların Kırgızistan ekonomisindeki yeri
Başlık çevirisi yok
OSMAN SALİH KADI
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SELAHATTİN SARI
- Büyüme süreçlerinde KOBİ'lerin örgüt yapılarındaki değişimler ve yeniden yapılanma süreçleri
Reengineering processes and organizational changes of SME on grouth process
BÜLENT UÇKAÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
İşletmeKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİşletme Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ANARKÜL URDALETOVA
- Kazakistan Rusya ve Beyaz Rusya'nın oluşturduğu gümrük birliği'nin Kazakistan ekonomisine etkileri
Казахстан, орусия жана белорусия мамалекеттери түзгөн баажы биримдигинин казахстандын экономикасына тийгизген таасири
ADEM AKTAŞ
Doktora
Türkçe
2015
EkonomiKırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CUSUP PİRİMBAYEV
- Beşeri sermayenin iktisadi etkileri: Orta Asya ülkeleri üzerine bir analiz
Economic effects of human capital: An analysis on the Central Asian countries
SHERALI ABAKIROV
- Piyasa ekonomisine geçiş sürecinde Türk Cumhuriyetleri ve Kırgızistan örneği
Turkish Republics in the process of transition to market economy and the example of Kyrgyzstan
SÜLEYMAN ADİL AŞCI