Ali Emîrî Efendi'nin durûb-ı emsâl-i Osmâniyye'si [Metin-çeviri-açıklamalar-dizin]
Али эмири эфендинин дуруби эмсали османиеси [текст-котормо-түшүндүрмөлөр-индекс]
- Tez No: 615549
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HAKAN TAŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Ali Emîrî, Durûb-ı Emsâl, Edebiyat, Atasözü, Deyim
- Yıl: 2014
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 660
Özet
Bu çalışma; Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde yaşamış, bir kitap dostu olarak bilinen, edebiyat ve fikir adamı Ali Emîrî Efendi'nin Durûb-ı Emsâl-i Osmâniyye adlı eserinin farklı yönlerden ele alınıp incelenmesiyle meydana getirilmiştir. Eser, Osmanlı Türkçesiyle yazılmış atasözleri ve deyimlerden oluşmaktadır. Ayrıca, eserin içerisinde bu atasözleri ve deyimlerle ilgili yaklaşık bin beş yüz beyit mevcuttur. Beyitler, ilgili atasözü ve deyimlerin üst kısmına yazılmıştır. Eser, toplam 161 yapraktır ve Osmanlı Türkçesinin bir yazı tipi olan 'rika' ile yazılmıştır. Her bir sayfada ortalama beş satır bulunmaktadır. Eserde, 2440 adet atasözü ve deyim yazar tarafından alfabetik olarak (Arap alfabesine göre) kaleme alınmıştır. Eserin başka nüshasının olup olmadığının tespit edilebilmesi için, tüm yazma eser kütüphanelerinin veri tabanları taranmış ve sadece İstanbul'daki Millet Yazma Eser Kütüphanesi Ali Emiri Edebiyat Eserleri Bölümü'nde 282., 283. ve 284. numaralarda üç cilt hâlinde kayıtlı olduğu tespit edilmiştir. Yaptığımız çalışma bu nüsha dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Yapmış olduğumuz bu çalışmanın amacı; Osmanlı Türkçesi ile yazılmış olan bu eserin çeviriyazılı metin olarak Latin alfabesine aktarılması, atasözleri ve deyimlerle ilgili beyitlerin daha iyi anlaşılabilmesi için günümüz Türkçesine çevirisinin yapılması; ayrıca eserde açıklanmasına ihtiyaç duyulan birçok hususun, açıklamalar başlığı altında Divan şairlerinin farklı kullanımlarıyla birlikte izah edilmeye çalışılması ve örneklendirilmesidir. Böylece, Ali Emîrî Efendi'nin Durûb-ı Emsâl-i Osmâniyye adlı bu eseri, hem bu alan üzerinde çalışma yapan araştırmacıların hizmetine sunulmuş olacak hem de genç kuşaklara atalarının kullanmış oldukları atasözleri ve deyimleri okuyup anlayabilme fırsatı sağlanacaktır. Bu çalışma, ayrıca, Kırgızca ve Türkçe atasözleri ve deyimleri üzerine mukayeseli çalışma yapan araştırmacılar için de istifade edebilecekleri ciddi bir kaynak olacaktır. Bu çalışma beş bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde, çalışmamıza konu olan eser atasözleri ve deyimlerden oluştuğu için atasözleri ve deyimler hakkında genel bilgiler verildi. Yapılan bu çalışmanın vi içeriğinin daha iyi anlaşılabilmesi için, yine Osmanlı döneminde kaleme alınmış olan diğer Durûb-ı Emsâller hakkında da kısa bilgilere yer verildi. İkinci bölümde, bu eserin yazarı Ali Emîrî Efendi'nin hayatı (çocukluğu, eğitimi, memuriyet hayatı, vefatı, fiziki özellikleri) ve edebi şahsiyeti (edebi kişiliğine etki eden unsurlar, hafızası, eserleri) hakkındaki bilgilere değinildi. Ayrıca, Türk edebiyatı tarihindeki yerinin anlaşılabilmesi için 'Emîrî' mahlasını kullanmış olan diğer şairler hakkında da bilgiler verildi. Üçüncü bölümde, Osmanlı Türkçesi ile yazılmış olan metin çeviriyazılı metin olarak Latin alfabesine aktarıldı. Atasözleri ve deyimlerle ilgili olan beyitlerin günümüz Türkçesine çevirisi yapıldı. Çalışmanın daha düzenli ve belli bir sistem içinde yapılabilmesi için ilk atasözü veya deyimden başlanarak her bir atasözü ve deyime numara verildi. Ayrıca, bu bölümde yapılan önemli çalışmalardan biri de şudur: Eserde tespiti yapılabilen beyitlerin hangi Divan şairine ait olduğu, o şairin eserleri taranarak tespit edilmiş ve hangi nazım biçimi içinde kaçıncı beyit olduğu belirtilmiştir. Yazar tarafından kime ait olduğu belirtilmeyen birçok beytin de yine aynı şekilde tespiti yapılmıştır. Dördüncü bölümde yapılan çalışma da eserde açıklanmasına ihtiyaç duyulan birçok hususun Eski Türk edebiyatındaki diğer kullanımlarıyla beraber izah edilmesidir. Beşinci bölümde, atasözleri ve deyimler 'dizin' başlığı altında alfabetik olarak düzenlenmiştir. Bu sayede, okurların, atasözleri ve deyimlerin eserdeki mevcut yerlerini çok daha kolay bir şekilde bulabilmeleri sağlanacaktır.
Özet (Çeviri)
Бул диссертация Осмон империясынын акыркы доорлорунда жашаган чыгаан адабиятчы жана аалым Али Эмири Эфендинин Дуруби Эмсали Османиййе аттуу чыгармасын ар кыл аспекттерден талдоого алуунун натыйжасында даярдалган. Чыгарма Осмондуктар колдонгон түрк тилинде жазылган макал - лакап жана фразеологизмдерден турат. Ошондой эле чыгармада макал - лакаптарга жана фразеологизмдерге байланышкан бир миң беш жүз эки саптан турган ырлар камтылган. Ыр саптары тийешелүү макал - лакаптын жана фразеологизмдердин жогору жагына жазылган. Чыгарма жалпысынан 161 барактан турат жана Осмондуктар колдонгон түрк тилинин жазуу типи «рика» менен жазылган. Автор жалпысынан 2440 макал - лакап жана фразеологизмдерди (Арап тамагасына жараша) тизмектеген. Аталган чыгарманын башка нускаларын табуу максатында баардык жазма чыгармаларды камтыган китепканалардын маалымат базалары изиллденип чыккан. Бирок, Стамбулдагы Улуттук жазма чыгармалардын китепканасын Али Эмири адабий чыгармалар бөлүмүндө 282., 283. жана 284-номерлер менен катталган үч томдук табылган. Чыгарманын башка нускалары жок. Жүргүзүлгөн диссертациялык изилдөө жогоруда аталган нусканын негизинде даярдалды. Диссертациянын негизги максаты: Осмондуктар колдонгон түрк тилинде жазылган бул чыгарманы латын тамагасы менен өткөрүү, макал – лакап жана фразеологизмдерге байланыштуу ыр саптарын түшүнүктүү болуш үчүн азыркы күндөгү түрк тилине которуу, айрыкча чыгарманын бир топ аспектисин түшүндүрүүлөр деген теманын алкагында Диван акындарынын ар кандай колдонуулары менен бирге сунуштоо жана мисалдар менен байытуу болуп саналат. Натыйжада, Али Эмири Эфендинин Дуруби Эмсали Османиййе аттуу бул чыгармасы, тармактагы изилдөөчүлөрдүн кызматына сунушталат жана жаш муундарга ата – бабаларыбыз колдонгон макал - лакап жана фразеологизмдерди viii окуп, түшүнүү мүмкүнчүлүгү берилмекчи. Бул изилдөө, кыргыз жана түрк тилдериндеги макал – лакаптар жана фразеологизмдерди салыштыруу багытында изилдөө жүргүзгөн авторлор үчүн да маанилүү булак боло алат. Диссертация беш бөлүмдөн турат: Биринчи бөлүмдө, макал – лакаптар жана фразеологизмдер тууралуу жалпы маалыматтар берилди. Изилденген чыгарманын мазмунун түшүнүктүүрөөк болуш үчүн Осмон империясы доорунда жазылган башка Дуруби Эмсаллер тууралуу кыскача маалыматтарга орун берилди. Экинчи бөлүмдө, чыгарманын автору Али Эмири Эфендинин өмүр таржымалы (балалык чагы, кызматтагы жашоосу, өлүмү, физиологиялык өзгөчөлүктөрү) жана адабияттагы орду (адабияттагы ордун калыптандырган факторлор, чыгармалары) жөнүндө маалыматтар талдоого алынды. Айырыкча түрк адабият тарыхындагы ордун түшүндүрүү максатында «Эмири» деген атты колдонгон башка акындар тууралуу дагы маалыматтар камтылды. Үчүнчү бөлүмдө, Осмондуктар тарабынан колдонулган түрк тилинде жазылган чыгарма латын тамгаларына өткөрүлдү. Макал-лакаптар жана фразеологизмдерге байланыштуу ыр саптары азыркы күндөгү түрк тилине которулду. Изилдөөнү системалуу жүргүзүү максатында биринчи макал-лакаптан баштап ар бирине номер берилди. Ошондой эле, эки саптан турган ыр саптары кайсыл Диван акынына таандык экени жана кайсыл ырда канчанчы саптар экени аныкталды. Автор тарабынан кимге тийешелүү экени көрсөтүлбөгөн көптөгөн эки саптан турган ырлардын авторлору аныкталды. Төртүнчү бөлүмдө, чыгармада талдана элек бир топ аспекттери эски түрк адабиятындагы башка колдонуулары менен бирге берилди. Бешинчи бөлүмдө, макал – лакап жана фразеологизмдердин индекси чыгарылды. Бул өз кезегинде окурмандарга макал – лакап жана фразеологизмдерди чыгармадан жеңил табууга мүмкүнчүлүгүн түзөт. Aчкыч көзсдөр: Aли Эмири, Дуруби Эмсал, Адабият, Макал–лакап, Фразеологиз
Benzer Tezler
- Türk basınında hilafet tartışmaları (Abdülmecit Efendi'nin halifeliğe seçilmesinden kaldırılmasına kadar)
Calife discussions in the Turkish media from Abdülmecid Efendi's election as caliph, until removement
OZAN EROĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Tarihİstanbul ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATİH MEHMET SANCAKTAR
- Çağdaş Suriye nesrinde siyasî hapishane edebiyatı üzerine eleştirel bir bakış
The literature of political prisons in contemporary Syrian prose analytical prepective
ABDOLGADER MOHAMED ALİ
Yüksek Lisans
Arapça
2014
Doğu Dilleri ve EdebiyatıSelçuk ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. FİKRET ARSLAN
- Feyzullah Efendi Medresesi (Fatih Millet Kütüphanesi) restorasyon projesi (2 Cilt)
The Restoration project for madrasa and library of Feyzullah Efendi (Fatih Millet Library)
ŞULE İKBAL DİREN
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE ZEYNEP AHUNBAY
- Kazasker Mekkî Divanı (İnceleme-tahlil-metin)
The Divan of Kazasker Mekkî (Review-analysis-text)
MUTLU MUHAMMET AKTAŞ
Doktora
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıGiresun ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BEYHAN KESİK
- Ali Emîrî Efendi - Osmanlı Târih ve Edebiyyat Mecmuası
Osmanlı Târih ve Edebiyyat Mecmuası
TUNCAY ÖZTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıCelal Bayar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. YASEMİN ERTEK MORKOÇ