Türkiye Türkçesinde orta hece düşmesi
Syncope in Turkish
- Tez No: 62465
- Danışmanlar: PROF. DR. HAMZA ZÜLFİKAR
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1997
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 346
Özet
336 ÖZET Türkçede orta hece düşmesi (Fr. haplologie, syncope) telâffuz ve imlâ ile ilgili bir konudur. Bu konu gramerlerde belirli sayıda örnekler içinde yüzeysel olarak ele alınmıştır. Bu araştırmada konu, ayrıntılarıyla işlenmiş, derlenen cümle örneklerine dayandırılmıştır. Örnekler edebî değeri olan eserlerden çıkartılmıştır. Ayırıntı ~ ayrıntı, burunun ~ burnun, buyuruk ~ buyruk, çağırış- ~ çağrış-, çevire ~ çevre, devirli- ~ devril-, eğiıi ~ eğri, gönülüm ~ gönlüm, kıvırım ~ kıvrım, benize- ~ benze-, kokula- ~ kokla- gibi Türkçe kelimelerde veya sabr ~ sabır ~ sabırlı ~ sabrım ~ sabret- ile zehr ~ zehir ~ zehirli - zehri ~ zehre ~ zehret- ~ zehrol- gibi doğu kökenli kelimelerde, ritm (ritim), lüks (lüküs) gibi ban kökenli kelimelerde görülen ve konuşma dilinde, halk ağzında geniş bir boyutu bulunan orta hecede dar ünlülerin düşüşü ile ilgili bu konu araştırmamızda bütün sebep ve sonuçlarıyla incelenmiştir. Bu araştırmanın sonucunda konunun bir de bütün Türk lehçeleri arasında değerlendirilmesi, mecburiyeti ortaya çıkmıştır. Lehçeler arasında imlâda birlik meselesi söz konusu olduğunda mutlaka ses düşmesi olayı da ele alınacaktır. Ora hece düşmesi olayının gerçekleşmesi için şu şartların oluşması gerektiği sonucuna varılmıştır: 1- Dar ünlünün ikinci hecede bulunması. 2- Genellikle r, l gibi akıcı seslerle kelimenin kapanması. 3- Vurgunun bu sesler üzerinden kalkması. 4- Dar ünlünün bulunduğu hecenin kelimenin son hecesi olması. 5- Böyle bir hecenin ünlüyle başlayan bir ek veya et-, ol- yardımcı fiilleriyle kapanması. 6- Kelimelerin ile edaüyla birlikte bulunması. 7- Kelimelerin iken, idi, imiş, ise gibi şekillerle birlikte bulunması. 8- Düşen ünlünün uzun değil, kısa olması. Yalnızca dar ünlüler değil, az da olsa geniş ünlüler de yukarıda belirtilen şartlar içinde düşer. Dar ünlülerin düşüşü geniş ünlülere göre çok daha fazladır. Bu durum geniş ünlülerin frekansının (a: 750-800 cps) dar ünlülerin frekansından (/: 200-250 cps) yüksek olmasıyla doğrudan ilgilidir. Dayanıksız ı, /, u, ü ünlüleri, dayanıklı a, e, o, ö ünlülerine göre daha sık düşer. Aynı zamanda imlâ ile ilgili olan bu konu burada Türkçenin önemli bir sorunu olarak örnekleriyle aydınlatılmış, zengin malzemeye dayandırılmış, konunun gramerlerde incelenmesi böylece kolaylaşmıştır.
Özet (Çeviri)
337 SUMMARY Syncope (Fr. haplologie, syncope) in the Turkish language is a subject concerning orthography and pronunciation. However, it has only been treated in a superficial way in various Turkish grammars. In this thesis, the subject is dealt with in details, based on example sentences taken from literary works. In our study, this subject, which concerns the syncope of narrow vowels that is seen in Turkish words like ayınntı ~ ayrıntı, burunun ~ bumun, buyuruk ~ buyruk, çağınş- ~ çağrış-, çevire ~ çevre, devini- ~ devril-, eğiri ~ eğri, gömdüm ~ gönlüm, kıvırım ~ kıvrım, benize- ~ benze-, kokula- ~ kokla- or words of eastern origin like sabr ~ sabır ~ sabırlı ~ sabrım ~ sabret-, zehr ~ zehir ~ zehirli ~ zehri ~ zehre ~ zehret- ~ zehrol- or those western originated vocabulary like ritm (ritim), lüks (lüküs), is common in both the spoken language and local accents, has been investigated with all factors and results taken into cansideration. As the result of this study, it turned out that a comparison among all Turkish dialects on this subject is of necessity. Especially when an unification of orthografy among Turkish dialects is to be considered, the phenomenon of syncope, undoubtedly, will be a matter of importance. The study concludes that for the phenomenon of syncope to occur the following conditions are required: 1- A narrow vowel is found in the second syllable of a word. 2- In general, a word is ended with a liquid like /, r. 3- The stress is not assigned to these narrow vowels. 4- A syllable which contains a narrow vowel is a word's final syllable. 5- Such a sylllable is added with a suffix beginning with a vowel or an auxiliary verb like et-, ol-. 6- Words appear together with particle He. 1- Words appear together with morphemes like iken, idi, imiş, ise. 8- The deleted vowel is not a long, but a short one. Not only narrow vowels, but also wide vowels, though infrequently, are deleted under the conditions mentioned above. The phenomenon of syncope in narrow vowels happens much more frequently than in wide vowels. This is directly attributed to the fact that the frequency of the wide vowels (a: 750-800 cps) is higher than the narrow ones (/: 200-250 cps). Comparing with the vowels of long duration (a, e, o, o), we see more examples of syncope happening in the vowels of short duration (ı, i, u, il). As a major problem of the Turkish language, this subject, which concerns orthography at the same time, is enlightened here with examples, based on abundant material sources, thus facilitates the study of this subject 1 f?'.
Benzer Tezler
- Türkiye'deki Afganistan Özbeklerinin ağzı (Ses bilgisi-metinler-gramatikal dizin)
The dialect of Afghan Uzbeks in Turkey (Phonetics-texts-grammatical index)
YALÇIN YURDAKUL
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÇETİN PEKACAR
- Oğuz grubu Türk dillerinin karşılaştırmalı fonolojisi
Başlık çevirisi yok
HYOJOUNG CHOİ
Doktora
Türkçe
1992
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TALAT TEKİN
- Türkiye Türkçesinde fiillerin tasnifi
The Classification of Turkey Turkish verbs
FATMA ÇİVİ AĞIRCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2000
Türk Dili ve EdebiyatıAfyon Kocatepe ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜRER GÜLSEVİN
- Türkiye Türkçesinde bilgisellik kipi ve kesinlik dereceleri
Certainty levels and epistemic modality in Turkish
KYRİAKİ MYSTRIDOU
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DilbilimAnadolu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZEYNEP EMEKSİZ
- Türkiye Türkçesinde bir çok anlamlılık incelemesi
Polysemy examination in Turkey Turkish
CEREN SELVİ
Doktora
Türkçe
2019
DilbilimAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERTUĞRUL YAMAN