Çağatay şairi Harâbâtî'nin Fakr-nâmesi (İnceleme, çeviriyazı, dizin, ek dizin, tıpkıbasım)
The Fakr-nâme of Chagatai poet Harâbâtî (Language analysis, transcription, index, additional index, facsimile) - Произведение «Факр-нâме» Чагатайского Поэта Харâбâти(Анализ, транскрипция, индекс, дополнительный индекс, факсимиле) - Чагатай акыны Харâбâтинин 'Факр-нâмеси'(Анализ, транскрипция, индекс, кошумча индекс, факсимиле)
- Tez No: 648775
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET AYDIN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2020
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 607
Özet
Bu tez çalışmasında XVII. İlâ XVIII. yüzyıllar arasında Doğu Türkistan'da yaşadığı düşünülen Muhammed Bin Abdullah Harâbâtî'nin 1881 yılında istinsah edilmiş olan ve Kırgızistan İlimler Akademisi El Yazmaları Fondu'nda 345 numara ile kayıtlı Fakr-nâme adlı eseri incelenmiştir. Harâbâtî''nin bu eser dışında Mevlana'nın tesiriyle yazdığı mesnevîsi bulunmaktadır. Her ne kadar Doğu Türkistanlı olması daha büyük ihtimal olsa da Özbekistanlı olduğuna dair bilgiler de bulunmaktadır. Fakr-nâme adlı eserin yazılış tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte Harâbâtî'nin 1638 ilâ 1730 yılları arasında yaşadığı düşünülmektedir. Bu da eserin XVII.-XVIII. yüzyıllarda yazılmış olduğunu göstermektedir. Eserin Kırgızistan nüshası dışında bilinen bir de Özbekistan nüshası vardır. Tez çalışmamız sürerken 27 Ağustos 2018'de Özbekistan Fundamentalnaya Biblioteka'da bulunan bu yazma ile teze konu olan yazma karşılaştırılmış ve aralarındaki farklar dipnot şeklinde gösterilmiştir. Tezin inceleme kısmında A nüshası olarak kabul edilen Kırgızistan nüshası dikkate alınmıştır. Çağdaş Türk lehçelerini daha iyi anlamak isteyen Türkologların Çağatay Türkçesini, onun yayılım alanlarını ve gelişim dönemlerini iyi bilmesi gerekir. Bir lehçenin geçmiş dönemlerinin tanıkları metinlerdir. Dil bakımından Çağataycanın Klasik Sonrası Dönemine ışık tutan bu eserin incelenmesi dönemin dillik özelliklerinin daha iyi anlaşılması bakımından önemlidir. Bunun yanı sıra eser, günümüzde hâlâ tartışılmakta olan tasavvuf ehlinin nasıl olması gerektiği ve sıfatlarının neler olduğunu ortaya koyması açısından da güncelliğini koruyan bir metin olarak değerlendirilebilir. Tez Giriş, İnceleme, Çeviriyazı, Dizin, Ek Dizin, Sonuç, Tıpkıbasım bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Harâbât'inin hayatı, eserleri, fakr terimi, Türk edebiyatında bilinen fakr-nâmeler ve bu fakr-nâmelerin konuları kısaca özetlenmiştir. Birinci bölümde ses bilgisi ve şekil bilgisi incelemesi, ikinci bölümde A ve B nüshalarının karşılaştırmalı çeviriyazısı, üçüncü bölümde dizin, daha sonra ek dizin, sonuç yer almış ve sonunda çalışmada yararlanılan kaynaklar kısmı ile teze konu olan A nüshasının tıpkıbasımı verilerek tez neticelendirilmiştir. Çeviriyazı bölümünde geçen Arapça ayet, hadis, duaların ve Farsça şiirlerin Türkiye Türkçesine çevirileri dipnotlar şeklinde yine aynı bölümde verilmiştir. Dizin kısmında metinde yer alan kelimelerin kökeni, metinde nerede, kaç defa kullanıldıkları ve Türkiye Türkçesindeki anlamları verilmiştir.
Özet (Çeviri)
In this doctoral thesis, the book of“Fakrnama”by Muhammed Bin Abdullah Harabati, who is thought to have lived in East Turkestan in the XVII – XVIII centuries, was examined. This work, which was written in 1881, is registered in the Kyrgyzstan Academy of Manuscripts Fond with the number 345. Apart from this work, Harabati also wrote a poetical work in the genre of“mesnevi”, after being inspired by Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. Most likely, Harabati lived in the territory of East Turkestan. However, there are also assumptions about his residence in the area of modern Uzbekistan. The exact date of the writing“Fakrname”is unknown, but it is thought that the author Harabati lived between 1638 and 1730. Thus, this indicates that“Fakrname”was written in the XVII – XVIII centuries. It is known that in addition to the copy in Kyrgyzstan, there is also a second copy in Uzbekistan. While my doctoral thesis was in progress, the second copy was found in the Fundamental Library of the Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan on 27 August 2018. Within the framework of this study, both versions of the above-mentioned work were compared, and the differences between them were reflected in the form of footnotes. The copy stored in Kyrgyzstan was marked as“A”version and used as the basis. Turcologists, who aim to understand the modern Turkic dialects better should know the Chagatai language, its spreading areas and development periods. In this view, it is written works that contain information about historical periods. The work of Harabati describes the events of the post-classical period of Chagatai and studying this work is important in terms of understanding the linguistic features of the period. In addition, this work can be considered as a text that is still up-to-date, because it contains characteristics about what Sufis should be and what qualities they should have, which is still a subject of debate today. This study consists of the following parts; introduction, language analysis, transcription, index, supplementary index, conclusion, and facsimile. The introduction provides information about the biography of Harabati, his works, the terminology of“Fakrname”, other“Fakrname”samples known in Turkish literature and the topics of these“Fakrnames”are briefly summarized. The first chapter describes phonetic and morphological studies. The second chapter provides a comparative transcription of the“A”and“B”versions. The third chapter contains an index, an additional index, and a conclusion. The final chapter contains a facsimile of version“A”and a bibliography. The Quranic verses, hadiths, prayers in Arabic and poems written in Persian were translated into modern Turkish, and they are given as footnotes in the same section. The part with indexes includes the origin of the listed words, their place in the text, the number of their uses in the text, and their meaning in modern Turkish. В рамках настоящей научной работы было проведено исследование произведения Мухаммеда Бин Абдуллаха Харабати под названием «Факрнаме», копия которого была сделана в 1881 году и хранится в Фонде рукописей в Национальной академии наук Кыргызской Республики, где зарегистрирована за номером 345. Харабати также является автором поэтического произведения в жанре «месневи», которое он написал, вдохновившись творчеством Мевляны Джалал ад-Дина Руми. Вероятнее всего Харабати жил на территории Восточного Туркестана в XVII – XVIII веках. Однако, вместе с этим, имеются и предположения относительно его проживания в районе современного Узбекистана. Точная дата написания произведения «Факрнаме» не известна. Однако имеются предположения о том, что автор Харабати жил в промежутке с 1638 по 1730 годы. Таким образом, это указывает на то, что «Факрнаме» было написано в XVII – XVIII веках. Известно, что помимо копии в Кыргызстане, также имеется и второй экземпляр в Узбекистане, копия которого была получена нами 27 августа 2018 года, параллельно с процессом проведения настоящего исследования, в Фундаментальной библиотеке Академии Наук Республики Узбекистан. В рамках настоящей диссертации оба варианта вышеупомянутого произведения были сравнены, а различия между ними были отражены в виде сносок. Хранящаяся в Кыргызстане копия была помечена как вариант «A» и взята за основу. Тюркологам, которые преследуют цель понимать современные тюркские диалекты ещѐ лучше, следует хорошо знать чагатайский, зоны его распространения и периоды развития. С этой точки зрения именно письменные произведения и содержат в себе информацию об исторических периодах. Упомянутое произведение Харабати, описывает события Постклассического периода и представляет собой ценность с точки зрения изучения и понятия языковых особенностей этого периода. Вместе с этим, данное творение продолжает оставаться актуальным также, потому что содержит в себе характеристики относительно того, какими должны быть и какими качествами должны обладать суфии, что является темой полемики по сей день. Настоящая работа состоит из следующих частей: введение, анализ, транскрипция, индекс, дополнительный индекс, заключение и факсимиле. Во введении представлены сведения о биографии Харабати, его трудах, терминологии «Факрнаме» и аналогичных произведениях тюркской литературы, которые были вкратце описаны. В первой главе описаны фонетические и морфологические исследования. Во второй главе приведена сравнительная транскрипция вариантов «A» и «B». В третьей главе размещен индекс, дополнительный индекс и заключение. В завершающей главе содержится факсимиле варианта «A» и библиография. В этой же главе в виде сносок приведены переведенные на современный турецкий язык написанные на арабском аяты, хадисы и молитвы, а также указанные на персидском стихотворения. В части с индексами указано происхождения перечисленных слов, их место в тексте произведения, количество их употреблений в тексте и значение в современном турецком языке. Аталган илимий иште XVII-XVIII кылымдар аралыгында Чыгыш Түркистанда жашагандыгы тууралуу пикирлер айтылган Мухаммед бин Абдуллах Харабатинин 1881-жылы оригиналынан көчүрүлгөн жана бүгүнкү күндө Кыргыз Илимдер Академиясынын Кол жазма фондунда 345-номер менен сакталган“Факрнаме”аттуу эмгеги изилденген. Харабатинин бул эмгегинен сырткары чыгаан акын Мевлана Желалиддин Румиден таасирленип жазган месневиси бар. Автордун туулган жеринин Чыгыш Түркистан экендиги канчалык айтылса да, анын Өзбекстандын территориясында туулгандыгы тууралуу да илимий көз караштар да.“Факрнаме”эмгегинин качан жазылгандыгы тууралуу так маалымат жок. Ал эми Харабатинин 1638-1730-жылдар аралыгында жашагандыгы тууралуу көз караштар бар. Бул маалымат эмгектин болжолу XVII-XVIII кылымдар аралыгында жазылгандыгынан кабар берет.“Факрнаме”эмгегинин Кыргызстандагы нускасынан сырткары Өзбекстандагы нускасы да илимде белгилүү. Диссертацияны жазуу учурунда 2018-жылдын 27-августунда Өзбекстан Фундаменталдык Китепканасынан аталган нусканын көчүрмөсү алынып, биздин диссертациябыздын темасы болгон Кыргызстандагы нускасы менен салыштырылды жана ортосундагы айырмачылыктар шилтеме түрүндө көрсөтүлдү. Диссертациянын анализ бөлүмүндө А нускасы катары кабыл алынган Кыргызстандагы нускага фонетикалык жана морфологиялык изилдөө жүргүзүлдү. Заманбап түрк тилдерин жакшы түшүнүүнү каалаган түркологдор чагатай түркчөсүн, анын таралуу ареалын жана өнүккөн мезгилдерин мыкты билүүсү керек. Бир тилдин өткөн тарыхынын күбөсү – тексттер. Тилдик жагынан чагатай түркчөсүнүн постклассикалык мезгили боюнча мыкты маалыматтарды берген бул эмгектин анализден өтүүсү ал доордун тилдик өзгөчөлүгүнүн жакшыраак түшүнүлүүсү өңүтүнөн абдан маанилүү. Муну менен кошо“Факрнамени”бүгүнкү күндө дагы деле талаш-тартыш маселе болгон суфилердин кандай болуусу керек экендигин аныктагандыгы жагынан өз актуалдуулугун сактаган эмгек катары да бааласа болот. Диссертациянын темасынан белгилүү болгондой, иш изилдөө киришүү, анализ, транскрипция, индекс, кошумча индекс, корутунду, факсимиле бөлүмдөрүнөн турат. Киришүү бөлүмүндө Харабатинин өмүрү, эмгектери, факр термини, түрк адабиятында белгилүү болгон факрнамелер жана факрнамелердин тематикалары кыскача баяндалган. Биринчи бөлүмдө фонетикалык жана морфологиялык анализ, экинчи бөлүмдө A жана Б нускаларынын салыштырмалуу транскрипциясы, үчүнчү бөлүмдө индекс, андан кийин кошумча индекс, корутунду орун алган. Акыркы бөлүмдө колдонулган адабияттар жана А нускасынын факсимилеси берилип, диссертация жыйынтыкталган. Ошол эле бөлүмдө текст ичинде учураган арабча аяттардын, хадистердин, дуалардын жана фарсча ырлардын түрк тилиндеги котормолору шилтеме иретинде берилди. Индекс өлүмүндө тексттеги сөздөрдүн теги, текстте канчанчы бетте канча жолу колдонулгандыгы жана түрк тилиндеги маанилери берилди.
Benzer Tezler
- Mesnevî-i Harâbâtî (İnceleme-metin)
Başlık çevirisi yok
HAYATULLAH HAYAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ADEM ÖGER
- Çağatay şairi Gumnam'ın yayımlanmış divanı (Çeviri, inceleme indeks)
Чагатай акыны гумнамдын жарыяланган диваны (транскрипция, тилдик анализ, индекc)
SEÇKİN UYSAL
Doktora
Türkçe
2019
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. Mehmet AYDIN
- 19. yüzyıldan Çağatayca bir divan: Harezmi Kamil Divanı'nın transkripsiyonu ve incelemesi
A nineteenth-century chagatai divan: A transcription and analysis of the Divan of Harezmi Kamil
DÜRDANE TEKİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Türk Dili ve EdebiyatıBoğaziçi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TÜLAY DEMİRCİOĞLU
- Hazini Hokandi Divanı'nın transkribe metni ve Türkiye Türkçesi'ne aktarılması
Hazinî Hokandî's collected poems written with trancribe letters and transfered to the Turkey Turkish
MUSA YIGIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıFatih ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NODİRKHON KHASANOV
DOÇ. DR. YUSUF ÇETİNDAĞ
- Mevlânâ Sekkâkî Dîvânı sözlüğü (Bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük)
Mevlânâ Sekkâkî Dîvâni dictionary (Contextual index and functional dictionary)
NURCAN DIVARCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TURGUT KOÇOĞLU