Кыргыз тилинде араб ариби менен жазылган тексттердиклассификациялоо маселеси (1924-1928)
Kırgız Türkçesiyle yazılan Arap harfli metinlerin sınıflandırılması problemi (1924-1928)
- Tez No: 657712
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET AYDIN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Kırgız Türkçesi, Arap Harfli Kırgızca Metinler, Sovyet Dönemi, Sınıflandırma, Dil özellikleri
- Yıl: 2020
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Eğitim Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 127
Özet
Ekim (Oktyabr) İhtilali Kırgız halkının yaşamında birçok değişikliğe neden olmuştur. Toprak-su reformu ve göçmenlerin yerleşik hayata geçirilmesi gibi faaliyetler yapılmış, Rusya İmperatorluğundaki uluslara eşit haklar verilmiştir. 1924 yılında Kara - Kırgız Özerk Bölgesi'nin kurulmasıyla Kırgızlar bağımsız bir devlete sahib olmuştur. Bu devletin ana hedeflerinden biri halkın okuma-yazma oranını yükseltmek olmuştur. Bu doğrultuda geleneksel Arap alfabesi 1924 yılında yenilenmiş, bu alfabeyle İ. Arabayev tarafından hazırlanan ilk ders kitabı yayınlanmıştır. Arap alfabesi ile yazıya geçirilen Kırgız Türkşesi metinlerinin ardından 1928'de Latin, 1940 yılında ise Kiril yazısının temelinde oluşturulan yeni Kırgız alfabesi kullanılmaya başlanmıştır. Latin alfabesine geçme kararı 1927 yılında yayınlanmış olmasına rağmen, metinler 1930'lu yıllara kadar Arap alfabesinin kullanıldığını gösteriyor. Çalışmamızın konusu Kırgız Türkçesi'ndeki Arap harfli metinler (1924-1928) olarak belirlenmiştir. Araştırmanın amacı ise, Arap harfli dönemde ne kadar ve ne tür Kırgızca metinler üretildiğini araştırmaktır. Bununla birlikte toplanan metinleri anlamına göre sınıflandırıp, dil özelliklerini belirlemek amaçlanmıştır. Yüksek lisans tezi, giriş, üç ana bölümden ve sonuçtan oluşmaktadır. Araştırmanın giriş bölümünde tezin güncelliği, amacı, uygulanan metotlar ve bu metotların yeniliği hakkında bilgilerden bahsedilmiş; birinci bölümde ise genel bilgiler verilmiştir. Bununla birlikte Kırgız yazı kültürünün tarihi gelişimi, Arap alfabesinin kullanımı, Latin alfabesine geçiş sebepleri ve bu konularla ilgili araştırmalardan söz edilmiştir. viii İkinci bölümde, 1924-1928 yılları arasındaki Arap harfiyle yazılmış olan Kırgızca metinler toplanarak, bu metinlerin istatistiği yapılmıştır. Ayrıca toplanan metinler anlamlarına göre sınıflandırılarak, bu metinlerle ilgili yapılan araştırmalar ele alınmıştır. Son bölümde ise, metinlerin dil özellikleri belirtilerek, toplanan metinlerden örnekler verilmiştir. Yapılan çalışmaya dayanarak, ilgili sonuçlar çıkarılmıştır.
Özet (Çeviri)
Октябрь революциясы кыргыз элине көптөгөн өзгөрүүлөрдү алып келди. Жер-суу реформасы, көчмөндөрдү отурукташтыруу сыяктуу иш-чаралар жүргүзүлүп, Орусия империясынын курамындагы улуттар тең укуктуулукка жетишти. 1924-жылы кыргыздар өз алдынча мамлекеттүүлүккө ээ болуп, КараКыргыз Автономиялуу Облусу түзүлдү. Анын эң негизги милдеттеринин бири сабатсыздыкты жоюу болуп саналган. Алгач 1924-жылы араб жазуусу реформаланып, 24 тамгадан түзүлгөн алфавиттин негизинде И. Арабаев даярдаган биринчи окуу китеби жарык көргөн. Араб ариби менен оозеки маданияттан жазуу маданиятына өткөн кыргыз тили, 1928-жылы латын алфавитине, 1940-жылдан тарта кирилл алфавитине өткөн. 1927-жылы латын алфавитине өтүү боюнча чечим чыгарылганы менен араб алфавитинин 1930-жылдарга чейин колдонулганын тексттерден көрүүгө болот. Диссертациялык иште кыргыздардын алгачкы алфавити болгон араб ариби менен жазылган эмгектер изилдөөгө алынды. Изилдөө ишинин максаты 1924- 1928-жылдар аралыгында жазылган тексттердин статистикасын чыгаруу жана жыйналган материалдардын негизинде классификациялап, алардын тилдик өзгөчөлүктөрүн аныктоо болуп саналат. Диссертациялык иш киришүүдөн, үч бөлүмдөн жана корутундудан турат. Изилдөөнүн кириш бөлүмүндө изилдөөнүн актуалдуулугу, максаты, колдонулган методдор, иштин жаңылыгы тууралуу айтылса, биринчи бөлүм жалпы маалыматтарды камтыйт. Анда жазуу маданиятынын тарыхый өнүгүшү, араб алфавитинин колдонулушу, латын алфавитине өтүү себептери жана алар тууралуу изилдөөлөр берилди. Ал эми экинчи бөлүмдө 1924-1928-жылдар аралыгында араб ариби менен жазылган эмгектер аныкталып, алардын статистикасы берилди. Ошондой эле, топтолгон материалдар мазмунуна карай классификацияланып, алар тууралуу изилдөөлөр аныкталды. Акыркы бөлүмдө болсо, тилдик өзгөлүктөрү изилденип, араб ариби менен жазылган эмгектерден мисалдар келтирилди. Мына ушундай маалыматтардын негизинде тиешелүү корутунду чыгарылды. Ачкыч сөздөр: Кыргыз тили, араб ариби менен жазылган эмгектер, совет доору, классификация, тилдик өзгөчөлүктөр.
Benzer Tezler
- 18-19-кылымдардагы кыргызча документтерди тили
18-19.yüzyıllardaki Kırgızca belgelerin dili
ZİYADA ŞAMURATOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2024
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV
- Kırgız televizyon ve radyo sunucularının konuşma kültürü
Кыргыз телерадио алып баруучуларынын кеп маданияты
NURAY ŞARABİDİN KIZI
Yüksek Lisans
Kırgızca
2021
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BURUL SAGINBAYEVA
- Кыргыз прозасындагы диалогдордун көркөм кызматы
Kırgız nesrinde diyalogun sanatsal işlevi üzerinde bir çalışma
ASILBÜBÜ TURSUNALİYEVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2011
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. LAYLİ ÜKÜBAEVA
PROF. DR. ABDILDACAN AKMATALİEV
- XX. yüzyılın başından bugüne kadar son-köl'deki yayla hayatı
XX кылымдын башынан бүгүнкү күнгө чейинки соң-көлдөгү жайлоо турмушу
BAKTIBEK İSAKOV
Doktora
Türkçe
2011
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İLHAN ŞAHİN
- Байыркы уйгур тилинин чак категориясы (салыштырма-тарыхый багытта изилдөө)
Eski uygurca'da zaman (Tarihi-karşılaştırmalı inceleme)
ZARİNA CALBİYEVA
Doktora
Kırgızca
2017
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BURUL SAGINBAYEVA