19. yüzyılda Arnavutluk'ta kullanılmış Türkçe üzerine bir dil incelemesi: Güney Arnavutluk'ta kaleme alınmış yunan harfli Türkçe Bektaşi cönkleri
A linguistic study on the Turkish used in Albania in the 19th century: the Bektashi cönks in Turkish with Greek script written in Southern Albania
- Tez No: 663190
- Danışmanlar: PROF. DR. HATİCE TÖREN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 606
Özet
Arnavutluk'ta kullanılmış Türkçenin dil özellikleri ve toplum dilbilimsel olarak konumu hakkında müstakil çalışmaların sayısı çok sınırlı kalmıştır. Bu konuya yer veren çalışmalardaki değerlendirmeler ise genellikle az sayıdaki müstakil çalışmaların tekrarı sayılabilir. Bu çalışmada daha önce başvurulmamış Arnavut yazarlarınca kaleme alımış biri Arap ve Yunan, üçü ise tamamen Yunan harfli dört Bektaşi cöngünün Türkçe kısımları ana kaynak olarak kullanılarak hem bu kaynakların filolojik özellikleri hem Arnavutluk'ta kullanılmış Türkçenin dilsel ve toplum dilbilimsel vaziyeti irdelenmiştir. Bu kaynakların yanında yine Arnavut yazarların yazdığı Yunan, Arap ve Latin harfli Türkçe metinlere ve Arnavutçadaki Türkçe alıntılara da başvurulmuştur. Söz konusu cönklerin Türkçe kısımları mahallî Türkçenin özellikleri hakkında değerlendirme yapmaya müsaade etmektedir. Bu vasfıyla“transkripsiyon metinleri”olarak da değerlendirilebilen Yunan harfli bu cönkler, aynı değerlendirmeyi yapma imkanı sunmayan ve sayısı çok daha fazla olan Arap harfli Türkçe kaynaklar sayılmazsa, Arnavutluk'ta yazılmış ve şimdiye kadar bilinen en hacimli Türkçe metinleri teşkil etmektedir. Bu çalışmada, Balkan Türkçesinin bir varyantı olarak Arnavutluk Türkçesinin gelişimi, diğer Türkçe varyantlarıyla ilişkisi ve Türkçenin yazı dili olarak başka yazınsal gelenekler ve ağlarla muhtemel etkileşimi de ele alınmış, konuşma dili varyantları ve yazılı kaynaklar ve yazılar/alfabeler arasındaki bağlar araştırılmıştır. Değerlendirmeye alınan bölge takriben günümüz Arnavutluk Cumhuriyeti sınırları içerinde yer almaktadır. Bu bölgede Osmanlı döneminde nüfus ve kullanılmış konuşma dilleri bakımından dengeleri etkileyecek Türkçeyi anadili olarak konuşan bir toplumun bulunmayıdığı gözlemlenir. Türkofon olan ya da Türkofoni kapsamı içerisinde değerlendirilebilecek olanlar ise genel itibariyle Türkçeyi ikinci ya da üçüncü dil olarak kullanan ve aile ortamında kullanmayan kişilerden oluşmaktadır. Bu şartlarda kullanılan Türkçe varyantı üzerinde diğer bölge dillerinin tesiriniden de bahsedilebilir ve bu çalışmada bu husus üzerinde de durulmuştur. Tezde deskriptiv ve karşılaştırmalı bir yönteme başvurulmuştur. Giriş kısmında çalışmanın konusu, amacı, yöntemi ve sınırları hakkında bilgi verilmiş; Arnavutluk'ta kullanılmış Türkçe hakkında yapılan çalışmalar belirtilmiş; Arnavutluk'ta Bektaşilik ve Bektaşi [yazılı] kaynakları hakkında bir değerlendirme yapılmıştır. Birinci Bölümde tezde incelenen kaynaklarda kullanılan yazı sistemi ve imlâ özellikleri incelenerek filolojik bir değerlendirme yapılmıştır. İkinci Bölümünde metinlerin sesbilimsel, şekil bilimsel ve söz dizimsel özellikleri betimlenmiştir. Üçüncü Bölümde özellikle çokdillilik, çokdeğişkelilik (diglossia) ve çokyazılılık (digraphia) gibi olgulara odaklanarak Türkçenin konuşma ve yazı dili düzeyindeki toplumdilbilimsel durumu değerlendirilmiştir. Sonuç kısmında tezde ele alınan yazılı malzemelerle ilgili bir değerlendirmede bulunulmuş; metinlerin ses, şekil, sözcük ve söz dizimi özellikleri ile ilgili tespit edilen sonuçlara yer verilmiştir. Ayrıca, Arnavutluk'ta kullanılmış Türkçe üzerine toplumdilbilimsel açıdan da bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Ek kısmında, tarafımızdan hazırlamış diplomatik aktarım ve metnin trasnkripsiyonuyla beraber asıl metinlerden örnekler verilmiştir.
Özet (Çeviri)
Dedicated studies of the linguistic peculiarities and sociolinguistic properties of the Turkish once used and spoken in Albania remain limited to the present. There are only some other contributions that used to pay attention to these topics which may be considered repetitions of the former ones. The present study scrutinizes the linguistic and sociolinguistic features of the Turkish used in Albania as it is represented in four previously unstudied Bektashi cönks written by Albanian authors. One of the cönks is written in Arabic and Greek script and the other three in Greek script. Besides the primary sources, some other Turkish texts produced by Albanians in Greek, Arabic and Latin scripts respectively on the one hand, and the Turkish copies in Albanian on the other hand are used as secondary sources. The Turkish texts of the cönks, which as texts in Greek script can be considered Turkish“transcription texts”as well, allow us to evaluate the local linguistic features of the Turkish vernacular used in Albania. Keeping apart the texts in Arabic script which constitute the main and a much more voluminous bulk as well, but that fail to show the phonetic peculiarities of the used language, the Turkish texts of the cönks may be considered the biggest corpus of Turkish texts written by Albanians known until now, which represents the local features of the Turkish vernacular. In this dissertation, besides the topics mentioned above, the place and the development of the Turkish used in Albania as a variant of Balkan Turkish, and its relationship with other dialects/variants of Turkish, as well as the possible influence and interaction of Turkish as written language with other literary traditions, and also the relation between variants of spoken language and written sources, and possible relation between scripts/alphabets is scrutinized as well. The territory where the cönks were produced roughly corresponds to the south of the Republic of Albania. In the Ottoman period in this zone a community of mother tongue speakers of Turkish which could have had an impact on the demographic structure and on the ecology of the spoken languages seems to have been absent. The Turkophone people or those who could be considered within the sphere of Turkophony in general used Turkish as L2 or L3, and not as a family language. In these circumstances, it may be said that the present variant of Turkish was under the influence of the other local languages. This is one of the problems discussed in the present dissertation. The purpose, scope methodology and the limits of the present study, a review of the studies on the Turkish used in Albania, as well as a brief historical annotation of the development of Bektashism and of the Bektashi literary sources in Albania are presented in the Introduction. Chapter 1: Multilingualism, diglossia, digraphia, social factors consists of a sociolinguistic analysis of the Turkish used in Albania as a spoken and a written language, focusing on phenomena like multilingualism, diglossia and digraphia as well. A philological analysis of the cönks' Turkish texts where the scripts and the orthography used in the texts is scrutinized is made in Chapter 2: Writing system, orthography. Chapter 3: Lingusitic properties consists of a phonetic, phonological, morphological, and syntactic analysis of the Turkish texts. The conclusions of each chapter are presented in the final part of the dissertation. The Appendix contains facsimiles, the diplomatic reproduction and the transcription of some of the original texts of each cönk.
Benzer Tezler
- 19. yüzyılda Batılı seyyahların gözüyle Arnavutluk'taki Osmanlı Dönemi yerleşim merkezleri
Settlements in Ottoman Era Albania in 19th century through the eyes of Western travellers
AYSU ATEŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Sanat TarihiMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ŞÜKRÜ SÖNMEZER
- Arşiv belgelerine göre Arnavutluk'ta Hıristiyanlık ve Hıristiyan ve Müslüman ilişkileri
Başlık çevirisi yok
FLORİDA KULLA
Doktora
Türkçe
2023
DinBursa Uludağ ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SÜLEYMAN SAYAR
- Türkiye'den Arnavutluk'a Bektaşilik (1912-1960)
Bektashism from Turkey to Albania (1912-1960)
İSA TOLGA ÇIPLAK
Doktora
Türkçe
2024
DinDokuz Eylül ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ AHMET MEHMETEFENDİOĞLU
- Arnavutluk, Berat şehri, Gorica mahallesi'ndeki geleneksel konutların mimari özellikleri ve koruma sorunları üzerine bir araştırma
A research on the architectural features and conservation problems of the traditional Gorica houses in Berat, Albania
MUHARREM DELIU
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AYNUR ÇİFCİ
- Osmanlı Devleti Döneminde Arnavutluk'un durumu (19. ve 20. yüzyıllar)
Albenian history in the period of Ottoman empire during the 19 th and 20 th centuries
KAMİL ANDIÇ