Mirzâ Mehdî Han Esterâbâdî, Senglah: Mebâniyü'l-Lügat ve Kitâbü'l-Elif (1v.-119r.)
Mirzâ Mahdi Han Astarâbâdi, Sanglakh: Mabâniyu'l-Lugat and Kitâbu'l-Alif (1v.-119r.)
- Tez No: 668920
- Danışmanlar: PROF. DR. F. SEMA BARUTCU ÖZÖNDER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 1873
Özet
18. yüzyılın ortalarında Nadir Şah Afşar'ın baş münşisi, özel kalemi ve yardımcısı Mirza Mehdi Han Esterabadi tarafından kaleme alınan Senglah eseri, Türkçe-Farsça iki dilli bir sözlük ve gramer kitabıdır. Eserin Türkçe dillik malzemesi; başta Doğu Türkçesi (Çağatay Türkçesi) olmak üzere, Batı Türkçesi (Türki-yi Rumi, Türki-yi İrani) ve Türkistan bölgesi (Maveraünnehr, Özbekiye, Türkmeniye, Hârezm vd.) Türk lehçelerine ait dil malzemesinden oluşmaktadır. Doğu Türk yazı diline ilişkin günümüze kadar tespit edilen en hacimli ve en zengin sözlük olarak bilinen Senglah, gramercilik açısından da oldukça önemli bir eserdir. Türklerin yaşadığı yurtlar, yaşam tarzı, kültürü ve diğer toplumlarla ilişkileri bakımından da değerli bilgiler içeren eser, esas itibarı ile Alişir Nevayi'nin şiirlerini daha iyi anlamak amacıyla hazırlanmış olsa da, Nevayi ile birlikte zirveye ulaşan ve geniş bir bölgeyi etkisi altına alan Herat Mektebi'nin izlerinin sürdürülmesinde ve Türk kültür alanının bir bütün olarak varlığının korumasında da önemli rol oynamıştır. Bir giriş ve üç bölümden oluşan tezin Giriş kısmında; çalışmanın amacı, kapsamı, inceleme, Türkçe çeviri ve yazı çevriminde kullanılan yöntem hakkında bilgi verilmiştir.“Mirza Mehdi Han Esterabadi ve Senglah”başlıklı Birinci Bölüm'de, müellifin hayatı, eserleri ve düşünceleri incelenmiş; eserin yazıldığı tarih, eserin önemi ve etkisi, dili, kaynakları, mevcut nüshaları, eserin tertip biçimi, eserin Türk kültür tarihindeki değeri, yazarın yanlışları ve yazarın eleştiri üslubu gibi konular üzerinde durulmuştur. Bu bölümde, ayrıca 18. yüzyıl Farsçası ile yazılmış olan eserde müellifin kullandığı gramer terimlerinin, varsa günümüz Türkçesindeki karşılıkları, yoksa açıklamaları verilmiştir.“Senglah Çevirisi: Mebaniyü'l-Lügat ve Kitabü'l-Elif (BM 1v.-119r.)”başlıklı İkinci Bölüm'de, tezimizin asıl kısmını oluşturan Senglah'ın Mebaniyü'l-Lügat ve Ünlüler (Kitabü'l-Elif) bölümlerinin Türkçeye çevirisi ve Türkçe malzemenin yazı çevrimleri verilmiş, farklı nüshalar ve sözlükler incelenerek eserin eleştirel metni hazırlanmıştır. Bu bölümde eserdeki yanlış yazımlar, nüsha farklılıkları ve bazı sözcüklerin diğer tarihsel sözlük ve eserlerdeki yazılışı ve anlamları dipnotlarda belirtilmiştir.“Dizin”başlıklı Üçüncü Bölüm'de ise eserin Kitabü'l-BA kısmına kadar içerdiği tüm Türkçe madde başı ve madde içi sözcükler ile Türkçe malzemenin içinde kullanılan alıntı sözcükler hem alfabetik olarak, hem de yazmadaki sayfa ve satır numaralarına göre dizinlenmiştir. Metinde geçen özel adlar ise ayrı bir dizin hâlinde verilmiştir.
Özet (Çeviri)
Written in the middle of the 18th century by Mirza Mehdi Khan Astarabadi, chancellor and assistant of NÀdir ShÀh Afshar, Sanglakh is a bilingual Turkish-Persian dictionary and grammar book. The Turkish language material of the work consists of mainly Eastern Turkish (Chaghatay), Western Turkish (Rumi Turkish, İrani Turkish) and Turkestan region Turkish dialects (Transoxiana, Khorasan, Uzbek Turkmen). Sanglakh is known as the most voluminous and richest content dictionary regarding the Eastern Turkish written language ever found. Therefore, it is a very valuable work in terms of linguistics and grammar. The book in question also contains valuable information regarding the homelands where Turks live, their lifestyle, culture and their relations with other societies. In addition, the study is basically prepared to better understand Alishir Nava'ì's poems. But Sanglakh has made a greater impact and contribution to the literature than expected. The book also played an important role in maintaining the traces of the Herat School, which reached its peak with Nava'ì and influenced a wide region, and the preservation of the existence of the Turkish cultural field as a whole. This study, which has been prepared on the basis of all the stated information, consists of an introduction and three main chapter. In the Introduction part of the study, the purpose and scope are expressed. In addition, information was given about the method used in examination and transcription. In the First Chapter titled“Mirza Mehdi Khan Astarabadì and Sanglakh”, the life, works and thoughts of the author are examined; the date the work was written, the importance and effect of the work, its language, sources, existing copies, the style of the work, the value of the work in Turkish cultural history, the author's mistakes and the author's criticism style, etc. It was discussed. In this chapter, the grammatical terms used by the author in the work written in the 18th century Persian, if any, their equivalents in the Contemporary Turkish or their explanations are given. The Second Chapter is the main part of the study, and the translation and transcription of Sanglakh's“Mabaniyu'l-Lugat”and“Vowels (Kitabu'l-Alif)”parts are given. In addition, by examining different copies and dictionaries in the field, it was tried to prepare a critical text of the work. In this section, misspellings, copy differences and the spelling and meanings of some words in other historical dictionaries and works are indicated in footnotes. In the Third Chapter titled“Index”, all the Turkish words included in up to the part of the“Kitabu'l-BA”and the quoted words are used in the Turkish material were listed according to both alphabetical order and page and line numbers in the writing. Finally, the proper names in the text have also been prepared as an index.
Benzer Tezler
- Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Koleksiyonunda bulunan Farsça Münşeât Mecmuaları
Persian Munsheāt Mecmuas in the Esad Efendi Collection of the Suleymaniye Manuscript Library
NERGİS KESHANI ÇALIŞIR
Doktora
Türkçe
2024
Doğu Dilleri ve EdebiyatıKırıkkale ÜniversitesiFars Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. YAKUP ŞAFAK
DOÇ. DR. ABDÜSSELAM BİLGEN
- Kaçar Hanedanı devlet adamlarından Mirza Muhammed Taki Han Ferahanî (Emir-i Kebîr) ve ıslahatları (1807-1852)
Mirza Mohammad Taqi Khan Farahani (Amir Kabir), one of the statesmen of the Qajar dynasty, and his reforms (1807-1852)
DOST MOHAMMAD QAYOUMI
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
TarihNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TELLİ AKHUNDOVA KORKMAZ
- İran'daki geleneksel hamam yapılarında doğal havalandırma: Mirza Mehdi hamamı örneği
Investigation of Iranian traditional baths in terms of natural ventilation: Example of Mirza Mehdi bathroom
SAEIDEH NAJAFINASAB
- Mirza Gulam Ahmed ve Ahmedîlerin Mirza Gulam Ahmed telakkisi
Mirza Ghulam Ahmad and Ahmadis' Mirza Ghulam Ahmad perception
HALİDE RUMEYSA KÜÇÜKÖNER