Evrimsel ahlaki temellerin bireysel ve kültürel değişkenler aracılığıyla işbirliği davranışına etkisi
The effect of evolutionary moral foundations on cooperative behavior through individual and cultural variables
- Tez No: 673279
- Danışmanlar: PROF. DR. SEVİM CESUR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Psikoloji, Psychology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Psikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Sosyal Psikoloji Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 201
Özet
İnsan ahlakının evrimsel temellerini incelemeyi amaçlayan bu araştırmada, ahlakı insanın evrimsel tarihinden getirdiği belirli temeller üzerine sosyal olarak inşa edilen bir fenomen olarak kabul eden Ahlaki Temeller Kuramı ve İşbirliği Olarak Ahlak Kuramı çerçeve olarak alınmıştır. Bu iki kuramın öne sürdüğü boyutların yine insanın evrimsel tarihinde hayatta kalmasını desteklemiş olan işbirliği davranışıyla ilişkileri incelenmiş, bunu yaparken de özgecilik, empati, karanlık üçlü, bireyci ve toplulukçu kültürel özelliklerin söz konusu ilişkilere katkıları araştırılmıştır. Birinci çalışmada (N = 171), evrimsel ahlaki temellerin işbirliğindeki yordayıcı etkisini incelemek ve bu etki üzerinde özgecilik, empati ve karanlık üçlünün aracılıklarını araştırmak amaçlanmıştır. Öte yandan deneysel olarak desenlenen çalışmada, bir ön hazırlık aşaması ile katılımcıların bireysel ve toplulukçu kültürel özelliklerinin aktive edilmesi ile kültürel değişkenlerin moderatör etkisi incelenmek istenmiştir. İkinci çalışmanın pilot uygulaması olarak nitelendirilebilecek bu ilk çalışmada, araştırmada kullanılan ölçeklerin işlerliğinin değerlendirilmesiyle birlikte yordanan değişken olan işbirliği için bir ölçek uyarlaması da gerçekleştirilmiştir. Bulgularda kuramların genel olarak işbirliğini yordadığı; boyutlardan bazılarının özgecilik üzerinden işbirliğini arttırırken karanlık üçlü üzerinden azalttığı görülmüştür. Daha kapsamlı olarak yürütülen ikinci çalışmada (N = 868) işbirliği hem tutumlar hem de yanıltma tekniği ile davranışlar üzerinden ölçülmüştür. Davranış-tutum modellerinin analiz sonuçlarında ve işbirliği ölçümleri arasında önemli bir farklılaşma olmaması sebebiyle, genel bir işbirliği konsepti üzerinde kuram boyutlarının yordayıcı etkileri ile ilişkiye katılan aracı etkiler incelenmiştir. Bu çalışmada bireyci ve toplulukçu kültürel özellikler de aracı değişken olarak modele dâhil edilmiştir. Sonuçlara göre, İşbirliği Olarak Ahlak toplam etkisinde işbirliğini Ahlaki Temellerden daha yüksek düzeyde açıklamıştır. Boyutların tekil etkilerinde, bakım/zarar, adalet/hilekârlık, sadakat/ihanet, grup ve mülkiyet işbirliği ile doğrudan olumlu ilişkiler sergilemiştir. Özgecilik, empati ve toplulukçuluğun işbirliğini arttırıcı; karanlık üçlü ve bireyciliğin ise düşürücü bir rol üstlendiği aracı etkilerde ise, boyutların işbirliğine giden yolunda olumlu ve olumsuz bulgular ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak evrimsel kodlar üzerine inşa edilen ahlak, sosyal ve kültürel etkiden bağımsız değildir. Dolayısıyla kuramların boyutları bağlama göre de değerlendirildiğinde anlam kazanmaktadır.
Özet (Çeviri)
In this study, which aims to examine the evolutionary foundations of human morality, two theories that construe morality as a phenomenon that is socially constructed on certain foundations brought by human evolutionary history, namely Moral Foundations Theory and Morality as Cooperation Theory, were taken as a framework. The relationships among the foundations proposed by these two theories and cooperative behavior, which promoted human survival in evolutionary history, were investigated. The contributions of altruism, empathy, dark triad, individualism, and collectivism to these relationships were also investigated. The first study (N = 171) aimed to examine the predictor effect of evolutionary moral foundations on cooperation and to investigate the mediator effects of altruism, empathy, and the dark triad on this effect. This study also experimentally examined the moderator effect of cultural variables by activating individualist and collectivist cultural characteristics of the participants through priming. In the first study, which can be seen as the pilot work of the second study, a scale adaptation was performed for the outcome variable, cooperation, through the evaluation of the viability of the scales used in the study. Findings of this study suggested that the two theories generally predict coooperative behavior: some of the dimensions increased cooperation through altruism whereas some others decreased cooperation through the dark triad traits. In the more comprehensive second study (N = 868), cooperation was measured both in terms of attitudes and behaviors by using a deception technique. Since there was no significant difference between the analysis results of the behavior-attitude models and the cooperation measures, the predictive effects of the theory dimensions on the general concept of cooperation and the mediatior effects were examined. In the second study, individualistic and collectivistic cultural characteristics were also included in the model as mediator variables. According to the results, Morality as Cooperation explained cooperation in its total effect at a higher level than the Moral Foundations Theory. In the singular variable effects of the dimensions, it showed direct positive relationships with care/harm, fairness/cheating, loyalty/betrayal, group, and property cooperation. As for the mediating effects, altruism, empathy, and collectivism increased cooperation, while the dark triad traits and individualism decreased it. Consequently, morality built on evolutionary codes is not independent of social and cultural influence. It makes more sense to evaluate the dimensions of the theories within relevant social and cultural contexts.
Benzer Tezler
- L'identité masculine dans l'œuvre de Drieu La Rochelle
Drieu La Rochelle'in eserlerinde erkek kimliği
BEREN ŞİMŞEK
Yüksek Lisans
Fransızca
2019
Fransız Dili ve EdebiyatıGalatasaray ÜniversitesiFransız Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ENGİN BEZCİ
- Stage as the platform to discuss the dichotomy between self-interest and altruism in Tom Stoppard's Jumpers and The Hard Problem
Tom Stoppard'ın Jumpers ve The Hard Problem oyunlarında kişisel çıkar ve özgecilik arasındaki ikilemi tartışma platformu olarak sahne
FATMA ASLINUR OKAY ÇELİK
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
İngiliz Dili ve EdebiyatıAnkara Hacı Bayram Veli Üniversitesiİngiliz Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SELMA ELYILDIRIM
- Bir meslek grubu olarak seks işçileri ve ahlakın farklı tezahürleri
Sex workers as a occupational group and various mani̇festation of morali̇ty
TUĞÇE GÜNDÜZ
- The effect of framing on support for renewable energy in Turkey
Türkiye'de yenilenebilir enerjiyi desteklemede çerçevelemenin etkisi
ELİF AKGÜN
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Ekonometriİstanbul Teknik ÜniversitesiEkonomi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ CHRİSTOPHER MICHEAL HANNUM
