Osmanlı astronomisinde tutulma hesapları ve gözlem (1800-1922)
Eclipse calculations and observation in Ottoman astronomy (1800-1922)
- Tez No: 699879
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ GAYE DANIŞAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Astronomi ve Uzay Bilimleri, Bilim ve Teknoloji, Tarih, Astronomy and Space Sciences, Science and Technology, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Bilim Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 251
Özet
19.yüzyıldan itibaren tutulmalar konusundaki çalışmalar, bu dönemde bilim alanında gerçekleşen gelişmelerin de etkisiyle, farklı bir boyut kazanmıştır. Bu dönemdeki gelişmelere örnek olarak 1836 yılında gerçekleşen halkalı Güneş tutulması sırasında İngiliz amatör astronom Francis Baily'nin Ay yüzeyindeki düzensizlikleri gözlemlemesi verilebilir. 1842 yılından itibaren, spektroskopların kullanımıyla helyum emisyonu ortaya konmuştur. İlk başarılı tam tutulma fotoğrafı 1851 Temmuz'unda Königsberg'te Johann Julius Friedrich Berkowski tarafından çekilmiştir. Bu fotoğraf, Güneş'in üst atmosfer katmanlarının da ilk kez fotoğrafik olarak kaydedilmesi nedeniyle Güneş fiziği tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur. 1868 yılında gerçekleşen tam Güneş tutulmasını Hindistan'da spektroskopuyla gözlemleyen Fransız astronom Pierre Janssen, Güneş spektrumunda yeni ve bilinmeyen bir element olan helyum emisyon çizgisini keşfetmiştir. 1869 yılında alınan koronal tutulma spektrumları sayesinde 'koronyum' adı verilen gizemli yeşil ve sarı spektral çizgiler ortaya konmuştur. Bu gelişmelerden yola çıkarak tezimizin amacı, 1800-1922 yılları arasında Ay ve Güneş tutulmalarının Osmanlı astronomisindeki yerinin incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda öncelikle 1800-1922 yılları arasında meydana gelen ve Osmanlı coğrafyasından gözlenebilen tutulmaların tarihleri NASA'nın beş bin yıllık tutulma kataloğundan tespit edilmiştir. Bu tarihler, Ay ve Güneş tutulmalarıyla ilgili bilgi içeren zîc, takvîm-i sâl, ahkâm-ı tâli'-i sâl ve sâlname gibi birincil kaynaklardan kontrol edilmiş, araştırmamızın kapsamına uygun olanlar incelenmiştir. Ayrıca 1800-1922 yılları arasında tutulmalar vasıtasıyla astronomi alanına yapılan yeni katkıları görmek için Avrupa kaynaklarından çevirilen ders kitapları incenmiştir. Osmanlı'da yayınlanan gazetelerin incelenmesi, tutulmaların Osmanlı toplumu üzerindeki etkilerini ortaya koymamıza yardımcı olmuştur.
Özet (Çeviri)
Since the 19th century, studies on eclipses have gained a different dimension due to scientific advancements. The British amateur astronomer Francis Baily's observation of irregularities in the Moon's surface during the annular solar eclipse in 1836 is an example. By 1842, helium emission lines became visible with the use of spectroscopes. The first successful photograph of a total eclipse was taken in July 1851 by Johann Julius Friedrich Berkowski at Königsberg. This photograph is important in the history of solar physics, as it was the first photographic record of the upper layers of the atmosphere of the Sun. The French astronomer Pierre Janssen observed the 1868 total solar eclipse in India with his spectroscope, and discovered the emission line of helium, a new and unknown element in the solar spectrum by then. Coronal eclipse spectra taken in 1869 revealed mysterious green and yellow spectral lines so-called 'coronium'. This study aims to examine the lunar and solar eclipses in Ottoman astronomical literature between the years 1800-1922. For this purpose, firstly, the dates of eclipses occurring in this period was determined from NASA-Five Millennium Catalog of Lunar and Solar Eclipses, among these eclipses, those occured in the Ottoman geography were noted. Primary sources such as zijes, annual calendars (takvîm-i sâl), prognostications for the ascendent of a year (ahkâm-ı tâli'-i sâl), and yearbooks (sâlname) were examined to collect information about lunar and solar eclipses of the mentioned period. Moreover, we went through textbooks, translated from European texts to examine the introduction of novelties in astronomy through eclipses between 1800-1922. A study of news published in Ottoman helped us to reveal the effects of eclipses on Ottoman society.
Benzer Tezler
- İslam astronomisinde yenilikçi Merkür modelleri: Ali Kuşçu örneği
Analysis of innovative Mercury models in İslamic astronomy: Ali al-Qushji sample
MERVE MUTLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Astronomi ve Uzay BilimleriFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiBilim Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA KAÇAR
- Seçilmiş Osmanlı minyatürlerinde gök cisimlerinin incelenmesi ve yeni minyatür tasarımları
Examination of celestial bodies in selected Ottoman miniatures and new miniatures desings
ZÜLAL ÇİZMECİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Güzel SanatlarDokuz Eylül ÜniversitesiGeleneksel Türk El Sanatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. FİLİZ ADIGÜZEL TOPRAK
- On altıncı yüzyıl Osmanlı astronomisi ve Memluk etkisi
16th century Ottoman astronomy and the Mamluk influence
TAHA YASİN ARSLAN
Doktora
Türkçe
2015
Bilim ve Teknolojiİstanbul ÜniversitesiBilim Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FEZA GÜNERGUN
- Contexts and constructions of Ottoman science with special reference to astronomy
Astronomiye özel atifla Osmanlı biliminin bağlam ve yorumları
BEKİR HARUN KÜÇÜK
Yüksek Lisans
İngilizce
2005
Bilim ve TeknolojiSabancı ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. YUSUF HAKAN ERDEM
- Osmanlı astronomisi ile Avrupa astronomisinin Takiyyüddin er Rasıd ve Tycho Brahe örnekleriyle karşılaştırılması
Comparing European astronomy and the Ottoman astronomy with the samples of ''Takiyyüddin and Tycho Brahe'
HAKAN AYVAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Astronomi ve Uzay Bilimleriİstanbul Medeniyet ÜniversitesiKültürel Çalışmalar Ana Bilim Dalı
PROF. DR. UĞUR KÖMEÇOĞLU