Орхон жана энесай жазма эстеликтеринин тилдик жана алфавиттик салыштырылуусу
Orhun ve Yenisey yazıtlarının dil ve alfabe açısından karşılaştırılması
- Tez No: 736451
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 280
Özet
Байыркы түрк тили жазуу системасындагы тамгаларынын чечмеленишинен тартып ар өңүттөн изилденип келүүдө. Энесай жазма эстеликтери алгачкы табылган жазмалар болгону менен изилдөөгө кеч алынган. Орхон жазма эстеликтери көлөмдүү болушунан жана жакшы сакталышынан улам бардык жазмалардан мурун жана эң көп изилдеген жазма эстеликтер болуп саналат. Eski Türk Dili, yazı sistemi karakterlerinin çözümlendiği günden itibaren çeşitli yönlerden araştırılmaktadır. Yenisey Yazıtları ilk bulunan yazıtlar olmasına kaşrın daha sonradan araştırılmıştır. Orhun Yazıtları hacim ve durum bakımından tüm yazıtlardan önce ve en çok araştırılan yazıtlardır. Yenisey Yazıtları'nın okunmasına Orhun Yazıtları'nın yardımı olduğu kuşkusuzdur. Bu yazıtlar birbirlerinin içeriğindeki kelimelerin anlamlarının netleştirilmesine ve harflerin okunmasına yardımcı konumundadırlar. Bilimsel araştırma işleri sürekli devam etmesine rağmen söz konusu yazıtların kelimeleri kapsamlı bir şekilde karşılaştırmalı araştırmaya konu olmamıştır. Bunun yanısıra Yenisey Yazıtları'nın sayısı günümüze kadar bilim dünyasında karışık bir şekilde kullanışmıştır ve araştırma işlerini oldukça zorlaştırmaktadır. Araştırma metinleri T. TEKİN, C. ALYILMAZ, N. USEEV gibi bilim uzmanlarının çalışmalarının yardımıyla hazırlanmış, metinlerin transkripsiyonu E. GEMALMAZ'ın transliterasyon alfabesinin yardımıyla aktarılmıştır. Bu Yüksek Lisans çalışmasında Yenisey Yazıtlarının toplam sayısı, bugünkü bulunduğu yerleri netleştirilerek analiz, sentez, derlem dilbilim ve tarihi-karşılaştırma yöntemlerinin yardımıyla Orhun ve Yenisey Yazıtları dil ve alfabe yönünden karşılaştırılmıştır. Yüksek Lisans Tezi giriş bölümü ile beraber ana üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın aktüelliği, konusu, amacı ve yöntemleri gibi bilgilere yer verilmiştir. Tezin birinci bölümünde Eski Türk Yazıtları'ndan Orhun ve Yenisey Yazıtları hakkında bilgiler sunularak onların bugünkü bulunduğu yerleri ve toplam sayısına ilişkin bilgiler yer almaktadır. İkinci bölümde Orhun ve Yenisey Yazıtlarının alfabesi fonetik ve şekil bakımından karşılaştırılmıştır. Üçüncü bölümde Orhun ve Yenisey Yazıtlarının dilinin karşılaştırılması leksik-semantik bağlamda yapılmış, kelimelerin anlamları netleştirilmiş ve yeni anlamlarla zenginleştirilmiştir. Araştırmanın sonucunda genel olarak Suji (E 47) yazıtını hesaba almadan Yenisey bölgesinde bulunan yazıtların sayısı toplam 194'e çıktığı tespit edilmiştir. Eski Türk Dili'nde 17 ünsüz ve 5 ünlü sesin varlığı belirlenmiş, bunları yazmak için de 50 karakter/harf kullanıldığı görülmüştür. Orhun Yazıtları'nda 40 karakter/harf kullanılmışken Yenisey Yazıtları'nda 48 karakter/harf kullandığı sonucuna ulaşılmıştır. Sözlük tarzında yapılan ve 354 madde başından oluşan üçüncü bölümde leksik-semantik karşılaştırma için Yenisey Yazıtları'ndan 300, Orhun Yazıtları'ndan 284 kelime şekil, anlam ve kök-gövde ilişkisi temelinde seçilmiştir. İncelemede kelimelerin anlamıyla beraber yazılış biçiminin özellikleri üzerinde de durulmuştur. Sonuç olarak Orhun ve Yenisey Yazıtlarının benzerlikleriyle beraber farklılıklarının da çok olduğu görülmüştür.
Özet (Çeviri)
Энесай жазма эстеликтеринин окулушуна Орхон жазма эстеликтеринин жардамы болгону шексиз. Бул жазмалар бири-биринин мазмунундагы сөздөрдүн маанилеринин такталышына жана тамгаларынын окулушуна көмөкчү болгон. Илимий изилдөө иштери тынымсыз уланып келгени менен аталган жазма эстеликтердин лексикасы комплекстүү түрдө салытырмалуу изилдөөгө алынган эмес. Муну менен катар, Энесай жазма эстеликтеринин саны азыркы күнгө чейин илим чөйрөсүндө башаламан колдонулуп, изилдөө иштерин кыйла кыйындатып келет. Изилдөө тексттинин корпусу Т. Текин, Ж. Алйылмаз, Н. Усеев сыяктуу окумуштуулардын эмгектеринин жардамы менен даярдалып, тексттердин транскрипциясы Э. Гемалмаздын транслитерация алфавитинин жардамы менен берилди. Бул диссертациялык изилдөөдө Энесай жазма эстеликтеринин жалпы саны, учурдагы жайгашкан жери аныкталып, анализ, синтез, корпустук лингвистика жана тарыхый-салыштырма методдорунун жардамы менен Орхон жана Энесай жазма эстеликтеринин тили жана алфавити салыштырылды. Магистрдик диссертация киришүү бөлүмү менен бирге негизги үч бөлүмдөн турат. Киришүү бөлүмүндө изилдөөнүн актуалдуулугу, объектиси, максаты жана методдору сыяктуу маалыматтарга орун берилди. Диссертациясынын биринчи бөлүмүндө байыркы түрк жазма эстеликтеринен Орхон жана Энесай жазма эстеликтери тууралуу маалыматтар берилип, алардын учурдагы жайгашкан жерлери, жалпы саны берилди. Экинчи бөлүмдө Орхон жана Энесай жазма эстеликтеринин алфавити фонетикалык жана графикалык жактан салыштырылды. Үчүнчү бөлүктө Орхон жана Энесай жазма эстеликтеринин тилинин салыштырылуусу лексика-семантикалык деңгээлде жүргүзүлүп, маанилери такталды жана кошумча маанилер менен толукталды. Изилдөөнүн жыйынтыгында жалпысынан Сужи (Е 47) жазма эстелигин эсепке албаганда Энесай аймагынан табылган жазмалардын саны 194 экени аныкталды. Байыркы түрк тилинде 17 үнсүз тыбыш жана 5 үндүү тыбыш бар экени аныкталып, буларды жазуу үчүн 50 тамга колдонулары байкалды. Орхон жазма эстеликтеринде 40 тамга колдонулган болсо, Энесай жазма эстеликтеринде 48 тамга кездешери белгилүү болду. Сөздүк форматында түзүлгөн жана 354 сөздөн (сөздүк статьядан) турган үчүнчү бөлүмдө лексика-семантикалык салыштыруу үчүн Энесай жазмаларынан 300, Орхон жазма эстеликтеринен 284 сөз формалык, маанилик жактан жана уңгу-негиз байланышынын негизинде тандалып алынды. Изилдөөдө сөздөрдүн мааниси менен бирге жазылыш өзгөчөлүктөрүнө да
Benzer Tezler
- Өмүркул караевдин изилдөөлөрүндө кыргыздардын этностук тарыхынын чагылдырылышы
Ömürkul Karayev'in Araştırmalarında Kırgızların Etnik Tarihinin Ele Alınışı
SALİYA KURMANOVA
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OLCOBAY KARATAEV
- Kırgız ailesinde kadının rolü ve statüsü
Кыргыз үй-бүлөсүндө аялдын ролу жана статусу
GÜLSARA MANASOVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
SosyolojiKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiSosyoloji Ana Bilim Dalı
DR. CEVAP ÖZYURT
- Байыркы түрк (руникалык) жазма эстеликтеринин тилинин фонетикасы
Eski Türk yazıtlarının ses özellikleri
TİLEK ŞARŞENBEK UULU
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV
- Kırgız Türkçesinde isim yapma
Кыргыз тилиндеги атоочтун жасалышы
TATYANA NURİAHMETOVA
Doktora
Kırgızca
2012
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA S. KAÇALİN
DOÇ. DR. MEVLÜT GÜLTEKİN
- Eski Türkçe dönemi (VI-XI. yüzyıl) temel eserlerinde geçen yer adları
«Байыркы т³рк тили дооруна (VI-XI кылымдар арасы) тиешел³³ чыгармаларда кездешкен топонимдер»
İBRAHİM ŞAHİN
Doktora
Türkçe
2006
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. KADIRALI KONKOBAYEV