Sanayiide yoğunlaşma ve ekonomik yapı: Türk imalat sanayiine yönelik bir uygulama
Industrial concentration and economic structure: On Turkish manufacturing sector
- Tez No: 73753
- Danışmanlar: PROF. DR. İSMAİL BULMUŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Ekonomi, Economics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1998
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İktisat Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 198
Özet
ÖZET Dünyada üretimin büyük ölçüde artması sonucunu doğuran sanayileşmeyle birlikte bir yandan üretimin bileşimi değişmiş, öte yandan da büyük ölçekli üretim üniteleri ortaya çıkmıştır. Bu olgu, haklı olarak, bir ya da bir kaç firmanın fiyatı etkileyemeyeceği biçimindeki tam rekabet varsayımını iktisatçıların tartışma gündemine getirmiştir. Gerçekten de, imalat sanayiinin çeşitli dallarında arzın bazı firmalar veya firma grupları tarafından gizli veya açık denetimi, gözardı edilemeyecek bir hale gelmiştir. Başka sözcüklerle söylemek gerekirse, arzı kontrol etmeye yetecek bir güç, az sayıda firmanın elinde toplanmaya başlamıştır. Yirminci yüzyılın başlarına kadar İktisat Teorisi'nde işletme ve piyasa davranışlarını açıklamak üzere teorik çerçeve olarak“tam rekabet”ve“tekel”piyasaları kullanılmıştır. Oysa, gerçek dünyadaki işletmelerin ve piyasaların davranışları, ne tam rekabet, ne de saf tekelle uyuşmaktadır. Bu uyuşmazlıkla birlikte,“tekelci rekabet”ve“oligopol”gibi yepyeni piyasa türleri ortaya çıkmıştır. İktisat Teorisindeki bu gelişmelere paralel olarak,“Endüstriyel Ekonomi”adında, bazı iktisatçıların“yeni”olarak niteledikleri bir iktisat altbilim dalı doğmuştur. Arz yanı aksak rekabet piyasalarının büyük bir bölümü, hem tam rekabet, hem de tekel piyasalarından belirli bazı olguların varlığıyla ayrılmaktadır. Bunların başında; mal farklılaştırması, giriş engelleri ve yoğunlaşma düzeyi gelmektedir. Bir yandan İktisat Teorisindeki gelişmeler, diğer yandan işletme ve piyasa davranışlarını açıklamak açısından endüstriyel yoğunlaşma olgusunun incelenmesi ve yoğunlaşmaya yol açan sebeplerin belirlenmesi günümüzde büyük bir öneme sahiptir. Bu çalışmanın gerisinde ise bu önem yatmaktadır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, öncelikle endüstriyel ekonominin gelişimi ve bu çerçevede piyasa yapısı incelenmiştir. Endüstriyel ekonomi, 1930'lu yıllarda iktisatın ayrı bir dalı olarak ortaya çıkmıştır. Endüstriyel ekonominin ana konusunu piyasa yapısı, yönetim ve performans arasındaki ilişkiler oluşturmaktadır. Geleneksel yaklaşım, piyasa yapışırım yönetimi, yönetimin de performansı, tek yönlü olarak, etkileyeceğini öngörmektedir. Oysa, bir çok iktisatçı tarafından son yıllarda yapılmış çalışmalar, bu ilişkinin tek yönlü değil, aksine, karşılıklı bir illiyet bağına sahip olduğunu ortaya koymuştur. Dolayısıyla, piyasa yapısı, bir yandan firmaların yönetim ve performansını etkilemekte, bir yandan da onlardan etkilenmektedir.Piyasa yapısını belirleyen faktörler; yoğunlaşma, mal farklılaştırması ve giriş engelleridir. Piyasa yapısının belirlenmesinde kullanılan en yaygın kriter, yoğunlaşmadır. Yoğunlaşma, genel olarak, piyasadaki alıcı ve satıcıların sayısı ve büyüklük dağılımı olarak tanımlanır. Yoğunlaşmanın ölçümünde birbirinden farklı bir çok yöntem kullanılmaktadır. Bu yöntemler ve piyasa yapısını belirleyen bir değişken olarak mal farklılaştırması da çalışmanın ilk bölümünde yeralan konular arasındadır. İkinci bölümde, öncelikle sanayiide yoğunlaşmayı belirleyen faktörler araştırılmıştır. Yoğunlaşmayı belirleyen bir çok faktör vardır. Bu faktörler; ölçek ekonomileri, birleşmeler, giriş engelleri, reklam harcamaları, kamu politikaları ve stokastik değişkenler olarak sıralanabilir. Daha sonra yoğunlaşmanın kârlılık, fiyatlar, ücretler, teknolojik gelişme, kapasite kullanımı ve etkinlik üzerine etkileri incelenmiştir. Bu çerçevede yoğunlaşmayı belirleyen faktörler ve yoğunlaşmanın etkilerini inceleyen çalışmalar ile bu çalışmaların ampirik bulguları da yine bu bölüm içinde yeralmıştır. Üçüncü bölümde ise, öncelikle sanayinin gelişimi ve Türk imalat sanayiinde yoğunlaşma düzeyi ve yoğunlaşmanın son yıllarda gösterdiği eğilimler üzerinde durulmuştur. Bu çalışma çerçevesinde, imalat sanayiinde yüksek düzeyde yoğunlaşmanın olduğu tesbit edilmiştir. Buna göre dört firma yoğunlaşma oranı % 50'nin üstünde, sekiz firma yoğunlaşma oranının ise % 70 çevresinde olduğu görülmüştür. Bu amaçla, imalat sanayiinin dört basamaklı sektörlerinde yoğunlaşmayı belirleyen faktörler ele alınıp incelenmiştir. Yoğunlaşma ile yoğunlaşmayı belirleyen değişkenler arasındaki ilişkiyi tesbit etmek amacıyla, çoklu regresyon analizleri yapılmıştır. Tahmin edilen regresyon denklemlerinde, Türk imalat sanayiinde yoğunlaşmayı belirleyen en önemli değişkenlerin; ölçek ekonomileri, başlangıç sermaye ihtiyacı, reklam harcamaları, çıktı artış hızı ve kredi kullanımı olduğu tesbit edilmiştir. Yoğunlaşma üzerinde etkili olması beklenen ihracat artış hızı, talebin büyüme hızı ve kamunun ağırlıklı olduğu sektörlerin payı gibi değişkenlere ilişkin parametreler istatistiksel yönden anlamlı çıkmamıştır. Bu nedenle, parametreleri anlamlı çıkmayan değişkenler, denklemden dışlanmıştır. Çalışmada ayrıca, yoğunlaşmanın, performans göstergeleri olan kârlılık ve ücretler üzerine etkileri de tesbit edilmiştir. Bu amaçla bir dizi regresyon denklemi tahmin edilmiştir. Tahmin edilen denklemlerden yoğunlaşmanın, hem kâr oranlarını, hem de ortalama ücretleri artırdığı görülmüştür.Ill Bu bölümde son olarak, Türk imalat sanayiinde gözlenen yoğunlaşma olgusuna karşı alınabilecek kurumsal ve yapısal tedbirler üzerinde durulmuştur. Ayrıca, iktisadi hayatın çeşitli alanlarında izlenen kamu politikaları, yine yoğunlaşma olgusu ve yoğunlaşmanın düşürülmesi açısından irdelenmiştir. Çalışma, her üç bölümde elde edilen bulgular ve yapılan tesbitlerin değerlendirildiği bir sonuç yazısıyla bitmektedir.
Özet (Çeviri)
IV SUMMARY Paripasu with industrialization, not only output and its composition have changed but also large-scale units of production have appeared, the output of which constitute a not inconsiderable share of the total output in their sectors thus enabling them to have control over supply and therefore on market prices. The emergence of such concentration of economic power and its overt or covert utilization in market manipulation had its reflection in economic literature as challenges and criticism of classical theory based on the assumptions of perfect competition. Until the 1930's“perfect competition”and“monopoly”were the only two models used in theoretical discussions of markets, many of which however, had characteristics that fitted neither model well. Thus models for monopolistic competition and oligopolies were developed and later a new branch of economic studies,“Industrial Economics”made its appearance. Investigations of the causes and the consequences of industrial concentration and studies attempting to describe and delineate the behaviour of corporations operating in imperfect markets and in sectors characterized by a substantial degree of concentration, continues to be of interest in our day and time and this fact provides the raison d'etre of our study, which has three parts. The first part starts with a discussion of the development of“industrial economics”since its appearance as a new branch of economics which studies the interrelations between market structure, conduct and performance. The traditional approach posits that market structure affects conduct and that the latter affects performance; however, recent research indicates that the cause-effect relationship between these factors are not uni-dimensional and that while market structure has effects on the corporations' conduct and performance, the latter two, in turn, affect market structure. Market structure is determined by product-diversification, barriers to entry and concentration, of which the latter is the factor which is most widely used as a measure of the degree of oligopolistic structure in a market. Industrial concentration, is defined in terms of the distribution of the numbers of buyers and sellers in a market and a number of methods are used to calculate the degree of industrial concentration, which methods as well as the other main factors determining the nature of market structure are discussed in this section of the study.The second section starts with a discussion of variables such as economies of scale, mergers, barriers to entry, advertisement expenditures and public policies, which ma)' be considered as factors affecting the degree of concentration. This section also includes a study of the effects of industrial concentration on profits, prices, wages, technological development, capacity utilization and productivity as well as a survey of the previous empirical studies on variables correlated with concentration and the effects of industrial concentration on the variables mentioned. The third section deals with industrial concentration in the Turkish manufacturing sector its development between 1988-1994. Our research indicates that in the Turkish manufacturing sector as a whole % 50 or more of the output is produced by four firms and about % 70 is produced by eight firms. Multiple regressions were run for all of the 80 manufacturing subsectors as well as on the 45 subsectors where CR4> % 50 to determine the relations between industrial concentration and variables correlated with it. The regressions indicate that five variables, namely, economies of scale, the size of the initial capital investment needed for entry into the sector, relative size of advertisement expenditures, rate of increase of output and extent of credit-use have statistically significant correlations with“concentration”in the Turkish manufacturing sector. Three other variables which were tested, namely, rate of increase in exports, rate of increase of demand and share of State Economic Enterprises in the total output of the sector, yielded statistically insignificant correlations with the level of concentration and were therefore not included in the final form of the equation. The effects of concentration on“performance variables”such as profit-rates and wage-levels were also tested. The regressions indicated that there was a positive correlation between industrial concentration and the level of profits and wage-levels. The study ends with a brief chapter in which the conclusions derived are summarized and evaluated.
Benzer Tezler
- Dış ticaret ve piyasa yoğunlaşması ilişkisi: Türk imalat sanayi üzerine bir uygulama
The relationship between foreign trade and market concentration: an application on turkish manufacturing industry
ASLI ŞAHİN
- Piyasa yapısını belirleyen faktörler, performansın ölçümü ve Türkiye imalat sanayiinde bir uygulama
The Determinants of market structure, measures of performance and an application in the Turkish manufacturing industry
SEMA ERGÜN YOLAÇ
- Agglomeration economies and geographic distribution of manufacturing industries in Turkey
Türkiye'de yığılma ekonomileri ve imalat sanayiinin coğrafi dağılımı
OYA KENT
- Türkiye iktisat politikalarının belirlenmesinde iktisadi kurum-kural ve kuruluşların rolleri
Başlık çevirisi yok
İBRAHİM GÜRAN YUMUŞAK
