Translation-oriented terminography in the face of intercultural concept variation
Kültürlerarası kavramsal değişkenlik koşulları altında çeviri amaçlı terminografi
- Tez No: 741237
- Danışmanlar: PROF. DR. IŞIN ÖNER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Mütercim-Tercümanlık, Linguistics, Translation and Interpretation
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mütercim Tercümanlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 278
Özet
Bu tez, farklı kültürlerden olup farklı diller veya aynı dilin farklı varyantlarını kulanan dil toplulukları tarafından benimsenmiş özel alana özgü kavram alanları arasındaki asimetrilere odaklanmaktadır. Bu asimetriler farklı kültürel (ve genellikle coğrafi) çevrelerdeki özel alan toplulukları tarafından gönderme yapılan kavramlar arasında farklılık yaratmakta, bu da temelde iki tür pratik sorun olarak tezahür etmektedir. Bunlardan birincisi, terminoloji ve terminografi alanındaki özel alan dilinde genellikle eşdeğerlik yoksunluğu (non-equivalence) olarak ifade edilen terminolojik boşluklardır. İkincisi ise yarı-eşdeğerlik (quasi-equivalence) olarak ifade edilen, benzer kavramların aralarında bir ayniyet varmış gibi görünmesi durumudur. Kültürlerarası kavram değişkenliği olgusu ve beraberinde getirdiği kültürlerarası iletişim sorunları özel alan çeviri bağlamında tartışılmaktan çok genel ve yazınsal çeviri bağlamında tartışılmış, hatta bu olgu terimbilim kapsamında çok daha kısıtlı ölçüde gündeme gelebilmiştir. Bunu son derece olağan bir durum olarak değerlendiriyoruz: Zira kendi başına bir disiplin olarak ortaya çıkışından bu yana, kültürlerarası farklılıkları yönetmekten ziyade terimbilimin varlık sebebi ve ardında yatan temel saik olarak genellikle kavramları ve kavram sistemlerini ortaklaştırmak, bunu yapabilmek için de aralarındaki kültürlerarası farklılıkları ortadan kaldırmak görülmüştür. Bunun altında yatan sebep büyük ölçüde hem Genel Terimbilim Kuramının kendisinin hem de bu kuramın aynı veya farklı dilleri konuşan dil toplulukları arasındaki özel alan iletişimde isabetliliğe ilişkin pratik öneminin güçlü etkisi yatmaktadır. Terimbilimde toplumterimbilimsel (Gaudin 1993), iletişimsel (Cabré 1999, 2003), toplumbilişsel (Temmerman 1997, 2000) ve çerçeve anlambilimi odaklı (Faber et al. 2005) yaklaşımlar gibi daha yakın zamanda geliştirilmiş ve betimselliğe daha çok ağırlık veren yaklaşımların ortaya çıkmasına rağmen, baskın terminografik modeller hâlâ ve büyük ölçüde her türlü kavramsal değişkenliği ortadan kaldırmayı amaçlayan geleneksel normatif yaklaşımı yansıtacak tasarımlarla şekillenmiş veri düzeni yapılarına dayanmaktadır. Bu tezin kapsamı, temel olarak büyük ölçüde duruma uygun (ad hoc) terminoloji çalışmasıyla, zaman ve kaynak kısıtlılıklarıyla ve çeviri ortamı sunan bilgisayar destekli çeviri araçlarının (TEnT) kullanımıyla karakterize edilebilecek olağan çeviri ortamlarındaki normatif olmayan çeviri amaçlı terminografik çalışmalara daraltılmıştır. Bu sınırlı kapsamda, kültürlerarası kavram farklarının pratik veya sosyo-politik sebeplerle ortadan kaldırılamamış olduğu bu tür durumlarda kullanılan terminografik modellere odaklanılmaktadır. Bu konudaki mevcut durumu yakından gözlemleyebilmek amacıyla hem Uluslararası Standartlaşma Örgütü (ISO) tarafından belirlenmiş iyi uygulamalar üzerinden hem de yaygın kullanılan, yerleşik terim veri bankaları üzerinden yerleşik terminografik modeller ve uygulamalar incelenmiştir. Burada yapılan gözlemler, temel olarak normatif amaçlı sistematik terminoloji çalışmaları için tasarlanmış bu veri düzeni şemaları ile duruma uygun, büyük ölçüde betimleyici terminoloji çalışmalarıyla karakterize edilen çeviri amaçlı terminografi arasında kısmi bir uyumsuzluğa işaret etmektedir. Ek olarak, bu uyumsuzluğun getirdiği sorunlarla baş etmek için atılan adımlar da gözlemlenmiştir ve bu konuda eleştirel bir değerlendirme sunulmaktadır. Bu gözlemlerin ve yapılan eleştirel değerlendirmenin neticesinde, veri girişi ve düzenine ilişkin terminografik öneriler getirilmektedir. Hazır terminografik altyapıların elzem olduğu nispeten küçük ölçekli, olağan çeviri ortamları düşünülerek bu öneriler dil hizmetleri sektöründe en yaygın olarak benimsenen terminografik altyapılardan biri (TBX) temel alınarak geliştirilmiştir. Bunun yanı sıra getirilen öneriler, yine burada tarif edilen sınırlı kullanım alanı söz konusu olduğunda hazır çözümlerin önemi düşünülerek, özellikle hazır bir veri kategorisi seçkisi ve veri yapısı sunmasıyla, dil hizmetleri endüstrisine en uygun karşılıklı değişim formatı olma amaçlı tasarlanması ve genel olarak da böyle kabul edilmesiyle öne çıkan TBX-Basic terminolojik işaretleme dilinin veri kategorisi seçkisine monte edilebilecek takviye edici birtakım değişiklikler biçiminde hazırlanmıştır.
Özet (Çeviri)
The present thesis focuses on the asymmetries between the specialized concept fields adopted by linguistic communities from different cultures using different languages or language variants. These asymmetries create variation between the concepts referred to by specialized communities in different cultural (and commonly geographical) environments and manifest themselves as practical problems of mainly two kinds: terminological gaps and seeming identicalness of similar concepts commonly named“non-equivalence”and“quasi-equivalence”respectively in the specialized discourse of terminology and terminography. The phenomenon of intercultural concept variation and the potential practical intercultural communication problems it creates especially in the context of translation has been much less widely discussed in the context of specialized translation than it has been in the context of general and literary translation, and even much more scarcely in the context of terminology. This is quite natural because since the outset of terminology as a discipline in its own right, the raison d'etre of terminology and the rationalé of terminology work has largely been considered to be unifying concepts and concept systems by eliminating intercultural differences pertaining to them rather than managing these differences; mainly due to the influence of what is known as the General Theory of Terminology and its practical significance for accurate specialized communication both within and across different language communities. Despite the emergence of more recent and more descriptively oriented strands of the discipline of terminology such as the socioterminological (Gaudin 1993), communicative (Cabré 1999, 2003), sociocognitive (Temmerman 1997, 2000) and frame-based (Faber et al. 2005) approaches, the dominant terminographical models are still based on data organization structures whose design largely reflects the traditional normative approach aiming at eliminating all kinds of conceptual variation. Narrowing down its scope to non-normative, translation-oriented terminography in conventional translation environments characterized by mostly ad hoc terminology work, limitations with respect to time and resources, and the use of Translation Environment Tools (TEnT), the present thesis focuses on the terminographical models to be used in this type of situations where intercultural concept variation is not eliminated for practical or socio-political reasons. To observe the landscape, current established terminographical models and practices are examined both through industry best practices laid out by the International Organization for Standardization (ISO) and through common, established termbanks. These observations demonstrate partial incompatibility between these data organization schemes designed mainly for systematic work towards normative purposes and translation-oriented terminography characterized by ad hoc, largely descriptive terminology work. Attempts to cope with the problems that arise due to this incompatibility have also been observed and critically evaluated. Drawing from these observations and critical evaluations, terminographical suggestions with respect to data entry and organization are developed. Taking into consideration the practical limitations of conventional, smaller-scale working environments where the use of existing ready-made terminographical infrastructures is crucial, these suggestions are developed on one of the most widely adopted terminographical infrastructures in the language services industry (TBX). Moreover, because ready-made solutions are critical for the described usage context, the suggestions are formulated in the form of a supplementary modification to the data category selection of TBX-Basic, a terminological markup language providing a ready-made data category selection and data structure designed to be and commonly recognized as one of the most language industry relevant interchange format.
Benzer Tezler
- Akademik çeviri eğitimi bağlamında çeviri amaçlı metin çözümlemesi dersi
Translation oriented text analysis course in the context of translator training
TUTKU ÖNCÜ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Mütercim-Tercümanlıkİstanbul ÜniversitesiÇeviribilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MİNE YAZICI
- Tıp dilinde çeviri odaklı çok dilli terimce çalışmaları
Translation-oriented multilingual term studies in medical language
BÜLENT ACIMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Mütercim-Tercümanlıkİstanbul ÜniversitesiÇeviribilim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TURGUT GÜMÜŞOĞLU
- Fransız belgeseli «Le Dessous des Cartes» temelinde çeviri-odaklı Fransızca-Türkçe coğrafya terimcesi ve sözlüğü
A translation-oriented French-Turkish geography glossary and dictionary based on the French documentary «Le Dessous des Cartes»
AYHAN GÜNEŞ
Doktora
Türkçe
2024
Mütercim-TercümanlıkGazi ÜniversitesiMütercim Tercümanlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NORA GÜLSÜN MEHMET
- İki ayrı dilde iki aynı/ayrı otobiyografik yapıt üzerine etnometodoloji-çeviribilim odaklı bir inceleme: Yazar/çevirmen Halide Edib
An ethnometodlogy – translation oriented analysis on two same/seperate autobiographical works in two seperate languages: Author/translator Halide Edib
ASLI ARABOĞLU
Doktora
Türkçe
2015
Mütercim-TercümanlıkYıldız Teknik ÜniversitesiBatı Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FÜSUN ATASEVEN
- Reverberations from the Crucible: A translation-oriented semiotic analysis of Pathos in William Shakespeare's four great tragedies
Cadı Kazanından Yankılar: William Shakespeare'in dört büyük tragedyası'nda Pathos'un çeviri odaklı göstergebilimsel çözümlemesi
YEŞİM DENİZ ALTAY
Doktora
İngilizce
2023
Batı Dilleri ve Edebiyatıİstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesiİngiliz Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DİDEM TUNA